Lichaam en mond 1: Samenvatting ‘Anatomie en fysiologie van de mens’
Inhoud
1. Terreinverkenning..............................................................................................................................4
1.1 Doelstelling...............................................................................................................................4
1.2 Anatomie + fysiologie = functionele anatomie.........................................................................4
1.4 Bestuderen van de leerstof.......................................................................................................4
1.5 De mens is meer dan de som der delen....................................................................................4
4. Topografie..........................................................................................................................................5
4.1 De anatomische houding..........................................................................................................5
4.2 Doorsneden en lichaamsvlakken..............................................................................................5
4.3 Plaatsaanduidingen..................................................................................................................5
4.4 Richtingaanduidingen...............................................................................................................7
4.5 Indeling in hoofd, romp en ledematen.....................................................................................7
4.6 Bouwelementen, holten en vliezen..........................................................................................7
5. Orgaanstelsels....................................................................................................................................8
5.1 Orgaanstelsels en hun functies.................................................................................................8
5.2. Regulatie van de vegetatieve functies.....................................................................................9
5.3 Regulatie van de animale functies............................................................................................9
5.4 Voortplanting............................................................................................................................9
5.5 De totale mens..........................................................................................................................9
2. Cellen..................................................................................................................................................9
2.1 Metabolisme.........................................................................................................................9
2.2 Bouw van de cel......................................................................................................................10
2.3 De levenscyclus van de cel......................................................................................................13
3. Weefsels...........................................................................................................................................14
3.1 Epitheel...................................................................................................................................14
3.2 Steunweefsel..........................................................................................................................15
3.3 Spierweefsel...........................................................................................................................18
3.4 Zenuwweefsel.........................................................................................................................18
Het meeste zenuwweefsel bevindt zich in het centrale zenuwstelsel (hersenen + ruggenmerg).18
Alle zenuwen samen perifere zenuwstelsel. perifere zenuwstelsel.................................................................................18
6. Circulatiestelsel.................................................................................................................................19
6.1 Het hart...................................................................................................................................19
6.2 Hartfunctie..............................................................................................................................20
6.3 Hartcirculatie..........................................................................................................................21
6.4 Bloedvaten..............................................................................................................................21
1
, 6.5 Bloeddruk in het lichaam....................................................................................................23
6.6 Bloed...................................................................................................................................24
6.7 Uitwisseling van stoffen tussen bloed en weefselvocht......................................................27
6.8 Lymfevatenstelsel...................................................................................................................27
6.9 Immuniteit..............................................................................................................................28
Welke vormen van afweer bestaan er:.........................................................................................28
1 Eerste lijn van afweer................................................................................................................28
6.10 Bloedgroepen......................................................................................................................31
7. Spijsverteringsstelsel........................................................................................................................31
7.1 Voedingsstoffen......................................................................................................................32
7.2 Spijsverteringskanaal..............................................................................................................33
7.3 Spijsverteringsklieren en galwegen........................................................................................39
7.4 Peritoneum.............................................................................................................................41
8. Urinewegstelsel................................................................................................................................41
9. Ademhalingsstelsel...........................................................................................................................41
9.1 Luchtwegen............................................................................................................................41
9.2 Gaswisseling...........................................................................................................................44
9.3 Ademhalingsbewegingen........................................................................................................45
10. Huid................................................................................................................................................46
10.1 Functies van de huid.............................................................................................................46
11. Hormonale stelsel...........................................................................................................................46
11.1 Algemene werking van hormonen........................................................................................46
11.2 Het hypothalamus-hypofysesysteem....................................................................................47
11.3 Hypofyse...............................................................................................................................47
11.4 Pijnappelklier........................................................................................................................47
11.5 Schildklier..............................................................................................................................47
11.7 Eilandjes van Langerhans......................................................................................................48
11.8 Bijnieren................................................................................................................................48
11.10 Weefselhormonen..............................................................................................................49
12. Zenuwstelsel...................................................................................................................................50
12.1 Algemene functies................................................................................................................50
12.2 Algemene werking................................................................................................................50
12.3 Indelingen (anatomische indeling en fysiologische indeling)................................................50
12.4 Zenuwweefsel.......................................................................................................................51
12.5 Grote hersenen.....................................................................................................................54
12.6 Tussenhersenen....................................................................................................................56
2
, 12.7 Hersenstam...........................................................................................................................57
.....................................................................................................................................................59
12.8 Kleine hersenen....................................................................................................................59
12.9. Ruggenmerg.........................................................................................................................59
12.10 Reflexen .............................................................................................................................60
12.11 Vegetatieve zenuwstelsel...................................................................................................62
12.12 Hersenvliezen.....................................................................................................................63
12.13 Ventrikels en liquor.............................................................................................................63
12.14 Doorbloeding van de hersenen...........................................................................................63
13. Sensorisch stelsel............................................................................................................................63
13.1 Sensoren...............................................................................................................................63
13.2 Reukzintuig...........................................................................................................................64
13.3 Smaakzintuig.........................................................................................................................65
13.4 Huidzintuigen........................................................................................................................65
13.8 Interosensoren.....................................................................................................................66
14. Motorisch stelsel............................................................................................................................66
14.1 Skelet....................................................................................................................................66
14.2 Botverbindingen...................................................................................................................67
14.3 Botten en botverbindingen van het hoofd............................................................................68
14.5 Botten en botverbindingen van de extremiteiten.................................................................69
14.6 Spieren..................................................................................................................................69
15. Voortplantingsstelsel......................................................................................................................69
3
,1. Terreinverkenning
Het vak anatomie en fysiologie is een steunvak bij je studie voor je toekomstige beroep binnen de
gezondheidszorg, sport en beweging.
Gedegen kennis van anatomie en fysiologie van de mens biedt een onmisbaar fundament voor specifiek
beroepsgerichte competenties.
1.1 Doelstelling
Het doel van de studie van anatomie en fysiologie: je krijgt een zodanige kennis van en inzicht in de gezonde
bouw en functie van het menselijk lichaam, dat je voor je eigen vakgebied in de gezondheidszorg of in de sport
en beweging rekening kunt houden met de mogelijkheden en beperkingen van de menselijke lichamelijkheid.
1.2 Anatomie + fysiologie = functionele anatomie
Anatomie gaat over de bouw van het lichaam.
Fysiologie gaat over de functies van het levende lichaam.
Anatomie en fysiologie worden vaak gezien als één vakgebied omdat bouw en functie van (delen van) het
menselijk lichaam onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden.
De combinatie van beide vakgebieden noem je functionele anatomie. Functionele anatomie behandelt de
bouw van het menselijk lichaam in directe relatie met de lichaamsfuncties.
Onderzoeksmethoden
Inspectie Bekijken
Palpatie Bevoelen
Percussie Kloppen
Auscultatie Luisteren met stethoscoop
Laboratoriumonderzoek Bv. welke bacterie veroorzaakt deze
tandvleesontsteking
Röntgenstraling (RX-onderzoek)
Computertomografie (CT-scan)
Magnetic Resonance Imaging (MRI)
Echografie (Wordt niet gebruikt in de tandheelkunde)
Doppleronderzoek Registratie stroomrichting en stroomsnelheid van
het bloed in de bloedvaten
Endoscopie Camera (wordt niet gebruikt in de tandheelkunde)
1.4 Bestuderen van de leerstof
De meest gebruikte afkortingen en hun betekenis zijn:
a. = arteria (slagader);
v. = vena (ader);
n. = nervus (zenuw), voor (aftakkingen van) ruggenmergzenuwen;
N. = nervus (zenuw), voor hersenzenuwen;
m. = musculus (spier).
Kenmerken van de standaardmens:
Mannelijk;
25 jaar oud;
1,75 m lang;
70 kg zwaar;
Gemiddelde lichaamsbouw;
Gezond.
1.5 De mens is meer dan de som der delen
4
,Bij de anatomie en fysiologie wordt analyse toegepast: delen of functies van het lichaam worden apart
onderzocht. Maar uit de delen alléén is nooit het totaal te herleiden; je moet de gegevens altijd in verband
brengen met het functioneren van het levende lichaam.
Bv. leven is mogelijk ondanks het missen van een deel van je lichaam (zoals de keelamandelen), maar dit
betekent niet dat zij geen functie hebben.
Belangrijke kenmerken van het leven zijn:
voedselopname voor de energiestofwisseling, de bouwstofwisseling en het herstel;
zelfhandhaving en zelfreparatie;
reactievermogen en beweging;
ontwikkeling (groeien, rijpen en leren);
soorthandhaving door middel van voortplanting.
De mens is een psychosomatische eenheid en bij uitstek een sociaal wezen.
Het bestuderen van de ‘onderdelen’ van de mens moet er steeds op gericht zijn de mens in zijn totaliteit
(psychisch, somatisch, sociaal) beter te begrijpen.
Gerichtheid op het totaal: holistische benadering. Hierbij wordt synthese toegepast: kennis en inzicht worden
samengevoegd tot een ondeelbaar geheel.
4. Topografie
Topografie beschrijft de plaats- en richtingaanduidingen van de lichaamsstructuren. Bij voorkeur wordt
hiervoor de Terminologia Anatomica gebruikt.
4.1 De anatomische houding
De anatomische houding is de internationaal afgesproken uitgangshouding bij topografische beschrijvingen. In
deze houding:
Staat de persoon rechtop;
Houdt de persoon het hoofd rechtop;
Houdt de persoon de armen gestrekt naast het lichaam;
Zijn de handpalmen naar voren gekeerd;
Zijn de voeten iets gespreid.
4.2 Doorsneden en lichaamsvlakken
Als je het lichaam of delen daarvan denkbeeldig doorsnijdt ontstaan lichaamsvlakken. De
drie vlakken zijn:
Frontaal vlak, evenwijdig aan de lichaamsas; verdeelt het lichaam of delen daarvan
in voor en achter;
Transversaal vlak, evenwijdig aan het vloeroppervlak; staat loodrecht op de
lichaamsas en verdeelt het lichaam of delen daarvan in boven en onder;
Sagittaal vlak, loodrecht op een frontaal vlak; verdeelt het lichaam of delen
daarvan in links en rechts.
Dit medio-sagittale vlak (door neus en navel) deelt het lichaam in twee gelijke
helften en wordt het mediaanvlak genoemd.
Doorsneden van buisvormige structuren (bloed- en lymfevaten, urineleiders en darmen; maar ook: zenuwen,
spieren en botten).
Lumen: de holte die door buisvormige organen omsloten wordt (opening, gat).
Longitudinale doorsnede: lengtedoorsnede (twee gootjes).
4.3 Plaatsaanduidingen
De topografie van statische lichaamsstructuren gebeurt met behulp van begrippenparen. Belangrijke
plaatsaanduidingen:
Plaatsaanduiding Gebruik Voorbeeld
Ventraal – aan de buikzijde Bij grotere structuren of over De slokdarm ligt dorsaal van de
Dorsaal – aan de rugzijde grotere afstand luchtpijp en ventraal van de
wervelkolom
Anterior – aan de voorkant, voor Bij kleinere structuren of over De a. cerebri anterior (voorste
5
, Posterior – aan de achterkant, kleinere afstand hersenslagader) voorziet het
achter voorste deel van de grote
hersenen van bloed, en de a.
cerebri posterior (achterste
hersenslagader) het achterste
deel.
Centraal – in het midden Bij uitgestrekte stelsels als het Het centrale zenuwstelsel omvat
Perifeer – aan de uiteinden zenuwstelsel of het hersenen en ruggenmerg en de
circulatiestelsel zenuwen behoren tot het perifere
stelsel
Craniaal – aan de kant van de Bij de wervelkolom of het centrale De borstwervels liggen craniaal
schedel zenuwstelsel, meestal over van de lendenwervels en caudaal
Caudaal – aan de kant van de grotere afstanden wordt het ruggenmerg steeds
staart dunner
Superior – hoger, boven Bij kleinere structuren of over De v. cava superior (bovenste
Inferior – lager, beneden kleinere afstand holle ader) voert het bloed uit
hoofd en armen naar het hart; de
v. cava inferior doet dat met
bloed uit benen en buikorganen
Lateraal – aan de zijkant Algemeen Bij gesloten benen worden de
Mediaal – naar het midden toe mediale zijden van de benen
tegen elkaar aan gehouden
Proximaal – aan de kant van de Bij (delen van) ledematen De elleboog ligt proximaal ten
romp opzichte van de schouder
Distaal – ver van de romp
Sinister – links Bij symmetrisch gelegen Vena subclavia sinistra (linker
Dexter - rechts structuren ondersleutelbeenader) en v.
subclavia dexter (rechter
ondersleutelbeenader)
Internus – inwendig Bij de ligging in de diepte, vooral De arteria carotis interna
Externus – uitwendig bij bloedvaten en zenuwen (inwendige halsslagader) treedt
de schedel binnen en de arteria
carotis externa (uitwendige
halsslagader) vertakt zich aan de
buitenkant van de schedel
De wervels worden van boven naar beneden als volgt aangeduid:
C1 t/m C7: 7 cervicale wervels (halswervels);
Th1 t/m Th12: 12 thoracale wervels (borstwervels);
L1 t/m L5: 5 lumbale wervels (lumbale wervels).
Belangrijke richtingaanduidingen:
Richtingaanduiding Gebruik
Flexie – buiging Bij bewegingen van het ellebooggewricht, de
Extensie – strekking vingers, de knieën en de tenen
Anteflexie – buiging naar voren Bij bewegingen van de hele arms, het hele been, de
Retroflexie – buiging naar achteren romp en het hoofd
Lateroflexie – buiging naar opzij
Dorsale flexie – buiging naar de handrug/voetwreef Bij bewegingen van de hand en/of voet
Palmaire flexie – buiging naar de handpalm
Plantaire flexie – buiging naar de voetzool
Supinatie – buitenwaartse draaiing van horizontaal Bij bewegingen van de hand en de voet
gehouden hand/voet waardoor de
handpalm/voetrand naar boven draait
Pronatie – tegengesteld aan supinatie
Abductie – bewegingen van de middellijn af Bij bewegingen van de ledematen
6
, Adductie – bewegingen naar de middellijn toe
Exorotatie – buitenwaartse draaiing rond een Bij bewegingen van de ledematen
lengteas
Endorotatie – binnenwaartse draaiing rond een
lengteas
Opponeren – plaatsing van de duim tegenover de Bij bewegingen van de duim
andere vingers van dezelfde hand
Reponeren – tegengestelde van opponeren
4.4 Richtingaanduidingen
Statica: bewegingloze toestand.
Dynamica: termen waarmee je bewegingen beschrijft (richtingaanduidingen).
Bij richtingaanduidingen gebruik je begrippenparen die bewegingen uitdrukken (zie schema hierboven).
4.5 Indeling in hoofd, romp en ledematen
Het lichaam wordt grofweg ingedeeld in hoofd, romp en ledematen.
Het hoofd is de observatie- en commandopost van het lichaam.
De romp bevat de organen die ten dienste staan van de vegetatieve functies.
De ledematen worden verdeeld in bovenste extremiteiten (schoudergordel, armen en handen) en onderste
extremiteiten (bekkengordel, benen en voeten).
4.6 Bouwelementen, holten en vliezen
De bouwelementen van het lichaam zijn (delen van) het skelet en de bijbehorende weke delen.
De weke delen rond skeletdelen bestaan van binnen naar buiten uit:
skeletspieren die met pezen vastzitten aan de botstukken;
spierfascie, een stevige bindweefselmantel rondom de spier; gaat aan de spieruiteinden over in de
pees;
algemene fascie, de buitenste bindweefselmantel die alle eronder liggende structuren (inclusief
zenuwen, bloed- en lymfevaten) omgeeft;
onderhuids losmazig bindweefsel, op de meeste plaatsen met vetweefsel opgevuld
huid; bij de lichaamsopeningen (mondholte, neusholte, anus, urinebuis en vagina) gaat de huid over in
slijmvlies.
De lichaamsholten zijn ruimten die omsloten zijn door bepaalde bouwelementen van het hoofd of de romp
schedelholte, het wervelkanaal, de borstholte en de buikholte.
Schedelholte en wervelkanaal bevatten het zenuwweefsel van het centrale zenuwstelsel, dat door de
schedelbeenderen en de wervels beschermd wordt.
De borstholte wordt gevormd door de thorax (ribben, borstbeen, spieren en wervels) en het
diafragma. Het mediastinum is de ruimte tussen de longen en bevat het hart, de luchtpijp, de
slokdarm en de grote bloedvaten.
De wanden van de buikholte (of abdomen) zijn:
o weke delen aan de voorkant (buikspieren, fascie en huid);
o het diafragma aan de bovenkant;
o rugspieren, wervelkolom en bekken aan de achter- en onderkant;
o Bekkenholte onderste deel van de buikholte;
o In de buikholte liggen: maag, darmen, lever, galblaas, alvleesklier, milt, nieren en urinewegen,
en − bij de vrouw − geslachtsorganen.
o De bekkenbodem bestaat vooral uit spieren. Hierin zitten de uitgangen van de endeldarm,
van de urinewegen en − bij de vrouw −van de vagina.
Longen en hart in de borstholte en de meeste organen in de buikholte zijn omgeven door een dubbelwandig
sereus vlies, bestaande uit een visceraal en een pariëtaal blad. Tussen beide bladen zit de sereuze holte,
gevuld met sereus vocht. Deze bouw maakt een soepele beweging van de organen mogelijk (wrijvingskracht).
Via het hilum (poort) verlopen de bloedvaten, lymfevaten en zenuwen van en naar het omsloten orgaan.
De sereuze vliezen en bijbehorende holten rondom bepaalde organen hebben een eigen naam:
Pericard: hartzakje.
7
, Pericardholte: holte tussen binnen- en buitenblad.
Pleura: longvliezen.
Pleuraholte: holte tussen de longvliezen.
Pleura parietalis: pariëtale blad van de pleura is vergroeid met de binnenkant van de borstkas.
Pleura visceralis: viscerale blad van de pleura is vergroeid met de buitenkant van de longen.
Peritoneum: buikvlies.
Peritoneum parietale: buitenblad buivlies (= vergroeid met buikwand).
Peritoneum viscerale: binnenblad buikvlies (omhult de inwendige organen).
Enkele organen of delen daarvan liggen buiten het peritoneum:
Ligging t.o.v. het peritoneum Organen
Intraperitoneaal – volledig omgeven door het Maag, lever, galblaas, galwegen, milt, baarmoeder
peritoneum en delen van de dunne en dikke darm
Retroperitoneaal – achter het peritoneum gelegen Nieren, twaalfvingerige darm, alvleesklier,
blindedarm, aorta, onderste holle ader en een deel
van de dikke darm
Subperitoneaal – onder het peritoneum gelegen Endeldarm, lege urineblaas, baarmoederhals, vagina
en prostaat
Preperitoneaal - vóór het peritoneum gelegen Gevulde urineblaas
Extraperitoneaal – buiten het buikvlies gelegen Alle retro-, sub-, en preperitoneale organen
5. Orgaanstelsels
De vijf organisatieniveaus van het lichaam zijn, van klein naar groot: cellen weefsels organen
orgaanstelsels mens.
In dit leerboek is gekozen voor het reductieniveau van de orgaanstelsels omdat elk van de 10 orgaanstelsels
een afzonderlijk te beschouwen samenhangend geheel van taken in het lichaam vervult.
5.1 Orgaanstelsels en hun functies
Het uitwendige milieu is de omgeving buiten het lichaam en de holten in het lichaam die met de buitenwereld
in contact staan.
Tot het inwendige milieu behoren het weefselvocht (interstitiële vloeistof), het bloed en de lymfe.
Homeostase is het constant houden van factoren die het inwendige milieu bepalen, zoals vochtgehalte,
zuurgraad, temperatuur, zuurstofgehalte, koolstofdioxidegehalte, hoeveelheid voedingsstoffen, hoeveelheid
afvalstoffen en zoutgehalte.
Door de homeostase is het lichaam beschermd tegen extreme invloeden vanuit het uitwendige milieu.
Alle orgaanstelsels werken samen om de homeostase te bewerkstelligen. Op grond van de functies van de
orgaanstelsels spreken we van functiesystemen.
De vijf vegetatieve orgaanstelsels en hun functies zijn:
Circulatiestelsel − transport en afweer
o Bloedvatenstelsel, lymfevatenstelsel, afweersysteem.
Spijsverteringsstelsel – voeding
o Neemt voedingsstoffen op uit uitwendig milieu en wordt geschikt gemaakt voor overdracht
aan het bloed.
1. Spijsverteringskanaal (lumen, behoort tot uitwendig milieu);
2. Spijsverteringsklieren.
Urinewegstelsel – uitscheiding
o Voert veel afvalstoffen, opgelost in water, naar het uitwendige milieu af.
Ademhalingsstelsel – gaswisseling
o Energieverbruik is een belangrijk kenmerk van ‘leven’.
o Aerobe dissimilatie (verbranding) celademhaling.
o Verbranding: glucose + zuurstof koolstofdioxide + water
8
, o Ademhalingsstelsel maakt gaswisseling tussen uit- en inwendig milieu mogelijk.
Huid – begrenzing
o Biedt bescherming tegen uitdroging, hitte, kou, mechanische krachten en tegen de
schadelijke inwerking van chemische stoffen.
5.2. Regulatie van de vegetatieve functies
Vegetatieve integratie houdt in dat de vijf vegetatieve orgaanstelsels intensief samenwerken (interne
afstemming).
De vegetatieve integratie wordt verzorgd door het hormonale stelsel, het vegetatieve zenuwstelsel, de
vegetatieve sensoriek en de vegetatieve motoriek.
Hormonale stelsel
Bestaat uit hormonen en hormoonklieren. Hormonen zijn chemische regelstoffen die door gespecialiseerde
kliercellen worden gemaakt en via het circulatiestelsel de te reguleren organen bereiken. De werking van het
hormonale stelsel is nogal langzaam en de werkzaamheid van hormonen kan langere tijd aanhouden.
Vegetatieve zenuwstelsel
Met behulp van impulsen worden de vegetatieve organen geactiveerd of geremd (snelle werking, korte duur).
Het vegetatieve zenuwstelsel bestaat uit een orthosympathisch en een parasympatisch deel die in hun werking
heel nauwkeurig op elkaar zijn afgestemd.
Vegetatieve sensoriek
= het totaal van vegetatieve sensoren (zintuigcellen). Deze sensoren kan je beschouwen als de meetapparatuur
van het inwendige lichaam.
5.3 Regulatie van de animale functies
De animale functies zorgen ervoor dat je kunt reageren op wat er in de buitenwereld gebeurt. De
samenwerking die hierbij optreedt noem je animale integratie.
Regeling van de animale integratie gebeurt door de animale sensoriek, het animale zenuwstelsel en de animale
motoriek.
Animale sensoriek
Sensorisch stelsel waarmee je je omgeving waarneemt vijf zintuigen: neus, tong, ogen, oren, huid.
Animale zenuwstelsel
De informatie vanuit de zintuigen wordt via zenuwen naar het animale zenuwstelsel getransporteerd.
Bewustwording van wat er om je heen gebeurt.
Maakt verstandelijke functies mogelijk denken, willen, herinneren, zelfbewustzijn.
Het animale zenuwstelsel omvat alle delen van het zenuwstelsel die bij de animale sensoriek en motoriek zijn
betrokken, waarbij de grote hersenen de grootste rol spelen.
Motorisch stelsel
Vanuit het animale zenuwstelsel wordt het motorisch stelsel aangestuurd om te kunnen reageren op
uitwendige omstandigheden.
Motorisch stelsel skeletspieren, skelet en gewrichten.
Naast beweging zorgt het voor stevigheid (je zou zonder botten als een pudding ineen vallen).
5.4 Voortplanting
Het voortplantingsstelsel stelt de mens in staat om door geslachtelijke voortplanting nakomelingen te krijgen
zodat de soort in stand blijft (soorthandhaving).
5.5 De totale mens
2. Cellen
2.1 Metabolisme
Metabolisme is het geheel van biochemische reacties in levende cellen.
9
, Anabole reacties (assimilatie, opbouwstofwisseling) zijn nodig voor de bouw van lichaamseigen stoffen. Deze
stoffen worden gebruikt voor opslag, groei, herstel en onderhoud van de weefsels. Dit kost energie.
Bij katabole reacties (dissimilatie, afbraakstofwisseling) vindt afbraak van stoffen plaats. Hierbij komt
chemische energie vrij.
Aerobe dissimilatie (verbranding met zuurstof) in de cel heet celademhaling.
Het doel van verbranding in de cel is het vrijmaken van energie, waarmee de cel allerlei activiteiten mee kan
uitvoeren.
De verbranding van glucose in formule:
Glucose + zuurstof energie + water + koolstofdioxide
Wordt hergebruikt in de Afvalgas; wij ademen het uit
cellen
Als er geen glucose beschikbaar is, kunnen cellen ook vetten verbranden. Deze verbranding is minder ‘schoon’,
want er ontstaan meer afvalstoffen die de cel moet zien kwijt te raken:
Vetten + zuurstof energie + water + koolstofdioxide + afvalstoffen
Anaerobe dissimilatie is verbranding zonder dat daar zuurstof bij wordt gebruikt. De energieopbrengst hiervan
is lager en er zijn meer afvalstoffen, zoals melkzuur:
Glucose energie + melkzuur + water
De energie die bij dissimilatiereacties vrijkomt wordt in ATP vastgelegd.
De cel kan grote hoeveelheden ATP maken. Zodra ergens in de cel energie nodig is wordt ATP omgezet in ADP
en komt er een portie energie vrij.
ATP (adenosinetrifosfaat) – opgeladen – drie fosfaatmoleculen vast aan het eiwit adenosine
ADP (adenosinedifosfaat) – nog op te laden – twee fosfaatmoleculen vast aan het eiwit adenosine
P = phosfaat
Vorming van adenosinetrifosfaat:
ADP + P + energie ATP
Het vrijmaken van energie uit ATP-moleculen in formule:
ATP ADP + P + energie
Alle stofwisselingsreacties vinden plaats met behulp van enzymen.
Enzymen:
worden door het lichaam zelf gemaakt;
zijn altijd eiwitten;
katalyseren (versnellen) alle biochemische reacties die in de cel plaats moeten vinden;
zijn reactiespecifiek: voor elk soort reactie bestaat een specifiek enzym;
hebben een kenmerkende optimumtemperatuur en optimumzuurgraad;
worden bij de reacties zelf niet verbruikt en zijn dus telkens weer inzetbaar;
hebben vaak een co-enzym ('hulp-enzym') nodig om werkzaam te zijn.
worden meestal benoemd naar de stof die ze splitsen of naar de reactie die ze beïnvloeden. De naam
van het enzym heeft daarbij vaak als uitgang -ase.
2.2 Bouw van de cel
De cel is de kleinste bouwsteen van het lichaam en tegelijk de kleinste functionele stofwisselingseenheid van
het lichaam.
De cel bevat cytoplasma (ofwel protoplasma) en wordt omgeven door de celmembraan. Het cytoplasma
bestaat uit een waterige substantie (cytosol) met daarin veel opgeloste stoffen (eiwitten, koolhydraten,
vetten). In het cytoplasma bevinden zich organellen: structuren met een specifieke bouw en functie.
Celmembraan
10
