Caro Van Herrewegen Sociale grondrechten verkennen 1PBASOW
Sociale grondrechten verkennen
LES 1
Deel 1: Inleiding sociale grondrechten
De tweede generatie mensenrechten
1831: nationaal congres – Indertijd een zeer liberale en vooruitstrevende grondwet
De Belgische Grondwet is een geschreven grondwet, die meer dan 200 artikelen bevat. Niet elk land
heeft een grondwet (bv. Groot-Brittannië)
De grondwet is de fundamentele wet: de grondwettelijke norm komt vóór de wet en het decreet in
de hiërarchie van de normen.
Wat staat er in de Belgische Grondwet? Inhoud
1. De indeling en de samenstelling van het federale België
2. De bevoegdheidsverdeling tussen de onderscheiden gezagsniveaus en de taken van de
gezagsorganen
3. De fundamentele rechten en vrijheden van de burger
Op basis van de grondwet kan België beschreven worden als: een rechtsstaat, een democratische
staat, een parlementaire monarchie, een federale Staat en een sociale staat. De grondwet wijzigen
kan niet zomaar gebeuren… en gelukkig maar!
Heel moeilijk om veranderingen teweeg te brengen in de grondwet, heel omslachtige procedure.
Goede zaak, want de grondwet is heel kostbaar als in de vrijheden/rechten van de mensen.
De sociale grondrechten zijn sinds 1994 opgenomen in Belgische grondwet en de uitdrukking daarvan
vind je in Artikel 23 “Ieder heeft het recht een menswaardig leven te leiden.” En Artikel 24 § 1 ›
onderwijs. Vooral geïnspireerd op de oorlog.
Wat moeten we verstaan onder ‘menswaardig leven’? bv. beslissen over euthanasie,
abortuswetgeving…
Wie verdient een menswaardig bestaan (een humane
behandeling)?
Moordenaar Julie Van Espen, humane behandeling?
Beschavingsgraad van een land kan je afleiden uit het omgaan met criminelen (bv.
afschaffing doodstraf)
België al vaak veroordeeld voor inhumane behandeling (bv. wegens plaatsgebrek)
Asielzoekers in België, humane behandeling?
Conflictzone ontvluchten, veroordeeld worden door uw geaardheid,
België ook hiervoor veroordeeld, veel mensen belanden op straat (bv. wegens plaatstekort)
Bepaalde bevolkingsgroepen, humane behandeling?
Bv. Joden
Tom Claeys Friday 17 May 2024 1
,Caro Van Herrewegen Sociale grondrechten verkennen 1PBASOW
Wat kan ons inspireren om ‘menswaardig bestaan’ inhoud te
geven?
Zowel objectief als subjectief onderzoek, je kan je laten inspireren door religie (bv. 7 werken van
barmhartigheid), wereldwijde organisaties zoals de VN…
Kenmerken van een menswaardig bestaan
Samen nadenken over de invulling van het begrip ‘menswaardig bestaan’ leert ons:
- Dat je eigenlijk nadenkt waar mensen sowieso recht zouden moeten op hebben en wat je
dus (sociaal) rechtvaardig vindt => Link menswaardig – rechtvaardig
- Dat je dit vanuit verschillende invalshoeken kan benaderen (ethisch, religieus, economisch,
cultureel…)
- Dat het om een containerbegrip gaat, er bestaat dus niet zoiets als een unieke, juiste en dus
onveranderlijke invulling
- Maar dat ieder zijn eigen accenten zal leggen en dit doet vanuit zijn referentiekader en
binnen de context waarin hij leeft
- Dat er desondanks toch zoiets bestaat als een tijdsgebonden maatschappelijk aanvaarde
consensus wat het in essentie zou moeten betekenen en inhouden of maw dat er toch zoiets
bestaat als een algemeen aanvaard ‘universeel fundament’, de zogenaamde ‘Rechten van de
Mens’
- Dat de invulling altijd de vertaling zal zijn van een politieke, ideologische keuze die op een
bepaald moment in de samenleving wordt gemaakt
- Dat het juist daarom ook altijd en continue voorwerp zal blijven uitmaken van debat,
discussie, overleg… omdat het om een dynamisch begrip gaat. Het draagt een verleden met
zich mee maar ook in de toekomst zal de betekenis en invulling veranderen.
Kortom: het begrip ‘menswaardig bestaan’
Verzorgingsstaat / interventiestaat (OH komt tussenbeide om de GW waar te maken)
!!! Is de uitdrukking van een tijdsgebonden maatschappelijk aanvaard consensus en het ziet bij ons
zijn vertaling in de (klassieke) grondrechten en sociale grondrechten, opgenomen in de grondwet…
!!! … waarvan de inhoud niet los kan worden gezien van de algemene rechten van de mens en van
de omschrijving en kenmerken van onze samenlevingsvorm, m.n. de (Westerse sociale) welvaarts-
of verzorgingsstaat
!!! … waarbij de koppeling met de definitie en de betekenis van sociaal werk en het métier van de
sociaal werker onontbeerlijk is om het belang van dit opleidingsonderdeel ‘sociale grondrechten
verkennen’ te kunnen begrijpen.
Dit roept 3 vragen op
Wat is de link tussen het verhaal van de sociale grondrechten en ons samenlevingsmodel: de sociale
verzorgings- of welvaartsstaat? (deze vraag wordt later beantwoord)
Wat is de link tussen het verhaal van de sociale grondrechten en de globale definitie van sociaal
werk? (deze vraag wordt later beantwoord)
Wat is het verschil tussen (klassieke) ‘grondrechten’ en ‘sociale grondrechten’?
De universele verklaring van de Rechten van de Mens
Tom Claeys Friday 17 May 2024 2
,Caro Van Herrewegen Sociale grondrechten verkennen 1PBASOW
Na de oorlogen moeten we ervoor zorgen ongeacht geboorteplaats/geslacht/… dat iedereen
grondrechten heeft. België heeft hierbij een belangrijke rol gespeeld, altijd gekend geweest voor zijn
diplomatie.
Kenmerken universele verklaring:
- De Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM) is een verklaring die op 10
december 1948 is aangenomen door de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties om de
Rechten van de mens (basisrechten/grondrechten) te omschrijven.
- De verklaring heeft geen directe werking. Dit betekent dat burgers er zich niet rechtstreeks
kunnen op beroepen voor de nationale rechter.
- Het is een wel een belangrijk initiatief dat als grote inspiratiebron diende voor latere, meer
gedetailleerde mensenrechtenverdragen, zowel op mondiaal als regionaal vlak. (Denk aan de
initiatieven binnen de EU) Je kan de verklaring beschouwen als de belangrijkste mijlpaal maar
eveneens als dé morele internationale standaard inzake mensenrechten.
- De Verenigde Naties heeft ook een aantal mensenrechtenverdragen aangenomen die zich
focussen op kwetsbare personen: Verdrag status van de vluchtelingen, Antiracismeverdrag, het
Vrouwenrechtenverdrag, het Kinderrechtenverdrag en het Verdrag inzake rechten van personen
met een handicap.
NIET IN DETAIL KENNEN (in cursus uitgebreider toegelicht, maar overbodig)
Casus: maatregelen omwille van corona
Zeer fundamentele beperkingen: beperkt contact / enkel essentiële verplaatsingen
Vooral in het nieuws: % bedden in de ziekenhuizen die bezet waren / #doden /
#besmettingen
Komst van het vaccin: protesten tegen alle maatregelen / vaccinatie /…
Bv. kinderen van de getuigen van jehova willen geen bloeddonatie, rechter kan dit toch goedkeuren
ifv de volksgezondheid en de gezondheid van het kind
Individuele rechten zijn heel belangrijk, maar het algemeen belang staat daar zeker nog sterk
boven
Overzicht kenmerken: geen papegaaiwerk, de filosofie erachter weten (DIA 70-78)
Generaties van mensenrechten
1ste generatie: (Klassieke) grondrechten – de burger en de politieke
rechten
FR: VRIJHEID
We zijn nog steeds het kind van de Franse Revolutie. Vrijheid, gelijkheid en solidariteit zijn nog altijd
van groot belang, hiertussen zoeken we een vanzelfsprekend evenwicht dat werkt.
Burgerrechten zijn de rechten die de burger beschermen tegen onrechtmatig en ongeoorloofd
optreden van de overheid, tegen willekeurige overheidsinmenging.
Bv. vrije partnerkeuze, vrijemeningsuiting, persvrijheid, vrijheid van eigendom, vrijheid om
uit te maken van een vereniging
Bv. Dries Van Langenhove vervolgd voor negationisme (Jodenhaat &
minimalisatie van de Holocaust)
Tom Claeys Friday 17 May 2024 3
, Caro Van Herrewegen Sociale grondrechten verkennen 1PBASOW
Politieke rechten zijn rechten die bedoeld zijn om de burger ter laten deelnemen aan het
staatsgezag.
Bv. actief en passief kiesrecht…
Dit zijn de klassieke grondrechten zoals we ze ook terugvinden in onze grondwet. Het zijn veeleer
passieve rechten, d.w.z. dat de overheid minder of juist moet nalaten om ‘actief’ in te grijpen =
onthoudingsplicht van de overheid. De werking van de ‘Rechtsstaat’ moet de burger daarin
beschermen (‘Scheiding der machten’: De wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht
functioneren onafhankelijk van elkaar)
2de generatie: Sociale grondrechten – de economische, sociale en
culturele rechten
FR: GELIJKHEID
We vinden dat iedereen gelijke kansen moet hebben om zich te integreren in de samenleving
(materieel en immaterieel).
De economische, sociale en culturele rechten. Dit zijn de sociale grondrechten die eveneens zijn
opgenomen in de grondwet. Ze leggen de nadruk op ‘sociale rechtvaardigheid’.
Doen een duidelijk appel op de overheid om die sociale rechtvaardigheid waar te maken = brengt
een positieve handelingsplicht van de overheid met zich mee
Bv. voor eenieder het recht op een ‘menswaardig leven’ mogelijk maken.
Actieve rechten: Deze doelstelling vereist een actieve staatsinterventie1.
3de generatie – de collectieve of solidariteitsrechten
FR: SOLIDARITEIT / BROEDERLIJKHEID
De collectieve rechten. (solidariteitsrechten). Overstijgen het individu > Niet toegekend aan een
individu maar aan een collectief, een gemeenschap. Deze werden niet toegekend aan het individu,
maar aan de gemeenschap.
Bv. Samen: hebben een eigen parlementen en verantwoordelijkheden
Opmerkingen:
De derde generatie mensenrechten zijn omstreden en kunnen botsten met de eerste twee
generaties.
Bv. vrouwenbesnijdenis
Ook de eerste twee generaties kunnen met elkaar of zelfs onderling botsen.
Bv. vreemdelingen worden hier niet erkend, maar blijven hier wel. De kinderen beschikken
over een fundamenteel recht op onderwijs, ook al zijn ze niet erkend.
Overzicht sociale grondrechten in België
Arbeid Sociale bijstand
Wonen (bescherming van de) gezondheid
1
De OH doet niet alles zelf, maar geeft ook andere spelers de kans om deze taak in te vullen (bv. privésector bij
kinderopvang).
Tom Claeys Friday 17 May 2024 4
