,Interpreteren, onderzoeken en theorie vormen, deel 2 2023-2024
Inleiding
1 De drie centrale kwes es in deze cursus
Kwes e 1: Wat maakt pedagogische wetenschappen tot wetenschap?
- Bemerk dat er een belangrijk verschil bestaat tussen pedagogie en pedagogiek (cf. professionele opleiding
orthopedagogie vs. academische opleiding pedagogische wetenschappen)
o Pedagogische wetenschappen = pedagogiek
o Pedagogie = werkveld/ voorbereiden om een taak te kunnen doen in het werkveld
- Bemerk: elke universitair geschoolde pedagoog wordt tevens geacht een onderzoek(st)er te zijn
(masterproef!).
Kwes e 2: Wat is eigen aan pedagogische wetenschappen?
- Opmerking: pedagogiek als een autonome wetenschappelijke discipline bestaat niet overal (bv. in de
Anglo-Amerikaanse context bestaan enkel educa on studies: het fenomeen ‘educa on’ wordt dan
benaderd vanuit andere disciplines)
- Dis is een West-Europese vraag en hee een West-Europese wortel
- Duitse context ≈ onze eigen context
- Anglo-Amerikaanse context (‘educa on studies’) versus onze eigen context
o Anglo-Amerikaanse context: sociology of educa on, psychology of educa on, philosophy of
educa on, history of educa on, …
o Een eigen wetenschap die zich met opvoeden en onderwijzen zich bezighoudt, bestaat hier niet.
Men huurt mensen in van andere disciplines om te onderwijzen over onderwijzen (sociologen,
psychologen,..)
o Men brengt andere wetenschappers samen om na te denken over opvoeden en onderwijzen.
Kwes e 3: Wat is een geschikt paradigma om pedagogische wetenschappen te beoefenen?
- Kernvraag: Impliceert pedagogisch onderzoek noodzakelijkwijze interpreta e?
- Verschil in aanpak en methode, andere opva ng over wat wetenschap is. Om aan te geven dat er veel
manieren zijn om aan wetenschap te doen = paradigma. Er is onenigheid over wat een geschikt paradigma
is.
- Centrale vraag: Is interpreta e de meest geschikte aanpak om te kunnen doen aan pedagogiek?
Pagina 1 van 137
PW3 – Sem 2
,Interpreteren, onderzoeken en theorie vormen, deel 2 2023-2024
2 Het primaat van betekenis en interpreta e?
- De wetenschappelijkheid van een discipline wordt gewaarborgd door het gebruik van een geschikte
methode (systema sche onderzoeksaanpak), of sterker door het paradigma dat wordt gehanteerd (d.w.z.
de ten grondslag liggende visie op wat wetenschap fundamenteel is)
o Je kunt fenomenen op twee verschillende manieren bestuderen
o Oorzaken, correla es VS dingen van binnen uit proberen te begrijpen
- Tradi oneel maakt men dan een tweedeling tussen volgende paradigma’s
o Kwalita ef vs. kwan ta ef onderzoek
o Interpreteren vs. meten
o Verstaan vs. verklaren
- Voor sommige disciplines is de ‘keuze’ aan welke kant men staat zonneklaar (bv. geneeskunde vs.
geschiedenis), in andere gevallen is het gebruikelijk dat beide worden erkend (bv. sociologie). Voor de
pedagogische wetenschappen is dit echter niet zonder meer duidelijk.
o Soms is het duidelijk welke manier je moet gebruiken. BV: geschiedenis = kwalita ef, geneeskunde
= kwan ta ef
o Sociologie = studie van maatschappelijke fenomenen: je kan de maatschappij zowel kwana ta ef
als kwalita ef gaan onderzoeken
o Binnen de pedagogische wetenschappen is er geen consencus over wat een goed paradigma is
o We kunnen maar tellen en meten omdat we deze fenomen maar eerst moeten begrijpen. (eerste
deel van de cursus zal deze tradi onele visie behandelen, erna wot er een andere posi e
aangenomen)
- Volgens een opnieuw tradi onele visie moeten de pedagogische wetenschappen (minstens ten dele)
kwalita ef en interpreta ef zijn, en is zij dat in haar oorsprong al jd geweest (i.h.b. volgens Smeyers &
Smith, die zich baseren op het boek The Idea of a Social Science van Peter Winch)
o OPMERKING: klopt historisch niet (pedologie, experimentele pedagogiek: populair aan het begin
van de 20ste eeuw)
- De vraag is echter of deze visie niet achterhaald is en of ze wel wenselijk is. Vandaar dat we in deze cursus
vooral aandacht besteden aan de socio-materiële wende (een benadering die gaat voorbij het primaat
van de betekenisgeving: Bruno Latour)
o Vrij recente manier om na te denken over de wereld en wat het betekent om wetenschap te doen:
we moeten niet enkel rekening houden met de mens als betekensgevend wezen, maar ook
rekening houden met de niet menselijke condi es
Pagina 2 van 137
PW3 – Sem 2
,Interpreteren, onderzoeken en theorie vormen, deel 2 2023-2024
3 Paradigma – Opmerking over de no e ‘paradigma’
- Thomas Kuhn: The Structure of Scien fic Revolu ons (1962).
- Het gaat niet zomaar om ‘een manier van kijken’ naast andere manieren van kijken (d.w.z. een bril die
men vrijblijvend kan op- of afze en en waartussen men vrijblijvend kan switchen)
o Paradigma hee een specifieke betekenis, die vele mensen niet kunnen va en als we het hierover
hebben.
- Geheel van (soms onuitgesproken) opva ngen over wat wetenschap is: regels, procedures en
assump es die het mogelijk maken om aan wetenschappelijk onderzoek te doen en over dit onderzoek
zinvol te communiceren
- Paradigma’s wisselen elkaar af zonder dwingende intern-wetenschappelijke reden
o Paradigma wisseling van de renaissance
naar de moderne wetenschap/ jd
o Voor de renaissance was er ook
wetenschap: spontaan, intu eve
waarneming vs Moderne wetenschap:
anders
o Overgang van geocentrisch naar
heliocentrisch (we denken wel dat de
zon rond de aarde draait, maar eigenlijk
draait de aarde zon)
o Belangrijk: vanaf nu moeten we de
zintuigen niet vertrouwen. Het is niet
wetenschappelijk
o Wetenschap = vertrouw op instrumenten (bv telescoop, hartslagmeter), wantrouw uw zintuigen
- Paradigma’s zijn incommensurable
o Wanneer paradigma A en paradigma B incommensurabel zijn, dan betekent dit:
o Ofwel A, ofwel B. Er is geen posi e tussenin. Geen communica e of compromis mogelijk tussen A
en B
o Een ware uitspraak in A is in B niet een onware uitspraak, maar een betekenisloze ui ng (evenveel
waard als een kreet)
o Incommensurabel = onvergelijkbaar, het is het ene paradigma of het andere, maar er is geen
vergelijk tussen deze twee. Dit wil zeggen je kan niet kan uitmaken wat het beste paradigma.
o Binnen het paradigma is er sprake van wat de echte werkelijkheid is.
- Er bestaat volgens Kuhn daarom niet zoiets als wetenschappelijke vooruitgang
Pagina 3 van 137
PW3 – Sem 2
,Interpreteren, onderzoeken en theorie vormen, deel 2 2023-2024
4 Inhoud en opbouw van de cursus Interpreteren, Onderzoeken en Theorie
vormen
- Keuze voor werkwoorden i.p.v. substan even: wetenschapsbeoefening behelst een geheel van concrete
ac viteiten die een bepaalde houding van de onderzoeker vereisen (een ‘cra ’ in termen van Richard
Senne s boek over The cra sman). Ook wetenschap is een ambacht.
o Wetenschap is een kwes e van wetenschap beoefenen, een ac viteit, iets wat je moet doen.
o Je moet wanneer je onderzoek doet, ook je handen uit de mouwen steken. Je moet jezelf trainen
om aan goed onderzoek te kunnen doen. Het in de vingers krijgen van onderzoekende
vaardigheden.
- DEEL I: De tradi onele visie: het interpreta eve paradigma binnen de pedagogische wetenschappen (PW)
o Achtergronden: medicalisering van de PW; ‘bifurca on of nature’
o De argumenten: Peter Winch en de noodzaak van interpreta e binnen de PW [herneming van IOT
Deel I ]
o Toepassingen (o.m. kri ek op neuro-educa ef onderzoek)
- DEEL II: Voorbij de tradi onele visie (en voorbij de ‘bifurca on’): wat betekent het PW te beoefenen
zonder te vertrekken van het primaat van de interpreta e (Bruno Latour: posthumanisme; rela onele
benadering; sociomateriële benadering; actor-netwerk theorie)
o Film en ar s eke interven es als pedagogisch onderzoeksinstrument (Cf. prac cum)
o + andere, meer posi eve kijk op neurowetenschap (Malabou)
- DEEL III: onderzoeken en theorievormen
o Hoe gepast te reageren op het failliet van universaliteits- en objec viteitsaanspraken?
o Het ethos van de onderzoeker
o De betekenis van schrijven en denken
Kort samengevat
- Deel 1: kwalita eve paradigma
- Deel 2: nieuw paradigma
- Deel 3: wat is er nodig om een goede pedagogische wetenschapper te worden. Wat is de ambacht van
een goede pedagogiek.
Pagina 4 van 137
PW3 – Sem 2
, Interpreteren, onderzoeken en theorie vormen, deel 2 2023-2024
Deel 1: De noodzaak van interpretatie
(Smeyers & Smith, Winch)
We think that many of the problems of educa onal research stem from its frequent a empts to imitate [a
par cular kind of] scien fic research, and especially the randomized controlled trials (RCTs) that are o en
considered the ’gold standard’ in medical research; from an ill-defined obsession with criteria such as ‘rigour’ and
‘robustness’; and above all – and like so much here no doubt following on from the emula on of science – from
the general sense that proper research is primarily or exclusively empirical. The good researcher, on this model of
research, spends her me (pausing only to take a ‘research methods course’) out and about gathering data, rather
than in reading, theore cal analysis and reflec on’
NL: Wij denken dat veel van de problemen van onderwijsonderzoek voortkomen uit de veelvuldige pogingen om [een bepaald soort]
wetenschappelijk onderzoek te imiteren, en vooral uit de gerandomiseerde gecontroleerde onderzoeken (RCT’s) die vaak worden
beschouwd als de ‘gouden standaard’ in medisch onderzoek; vanuit een slecht gedefinieerde obsessie met criteria als ‘strengheid’ en
‘robuustheid’; en bovenal – en zoals zoveel hier ongetwijfeld voortkomend uit de navolging van de wetenschap – vanuit het algemene
gevoel dat goed onderzoek primair of uitsluitend empirisch is. De goede onderzoeker besteedt bij dit onderzoeksmodel haar jd
(waarbij ze alleen pauzeert om een ‘cursus onderzoeksmethoden’ te volgen) aan het verzamelen van gegevens, in plaats van aan
lezen, theore sche analyse en reflec e.’
- We hebben interpreta e nodig, alle pedagogisch onderzoek moet interpreta ef vertegenwoordigt zijn.
- Goede wetenschappen zijn wat ze in de medische wetenschappen doen. Wat je als wetenschapper doet,
hee weinig te maken met interpreta e en boeken lezen.
1 Aantrekkingskracht van het medische model
- Omwille van het succes van de natuurwetenschappen (geneeskunde) wordt een bepaald paradigma
(kwan ta ef, experimenteel, RCT; nauwgezet en afstandelijk) als na te streven model genomen. Gevolg:
interpreta e (subjec eve zingeving) en theore sche specula e (nadenken) moeten worden geweerd.
o cf. structuur van wetenschappelijke ar kelen: stereo ep, als door een computer geschreven,
gedachteloos (‘author proof’) Er komt geen denkwerk aan te pas (kan door AI geschreven
worden
o De beste manier om echte harde wetenschappelijke kennis te krijgen door experimenten. Er is
een obsessie voor medische wetenschappen. Je plaats jezelf op een afstand. Je blij als subject
op afstand.
- ‘Two cultures of scien fic research’ (Snow): de oorlog tussen ‘hard sciences’ versus ‘humani es’
o Er is een oorlog gaande tussen hard sciences (kwan ta ef) en humani es (kwalita ef)
o We moeten ons opstellen aan de juiste kant
o Er is niks mis met de experimenten binnen het medische, maar hou dat in deze discipline. Ga dit
niet betrekken binnen de pedagogiek.
- Voor Smeyers en Smith zijn de PW geen ‘hard science’ en bijgevolg is de wende naar een medisch
paradigma een grote en gevaarlijke vergissing
o De pedagogiek moet zich niet spiegelen aan de medische wetenschap, anders maak je een fout!
Pagina 5 van 137
PW3 – Sem 2
