Verbintenissen
2023 - 2024
-recht PDF
Prof. Ignace Claeys
,de verbintenis, situering en bronnen van het verbintenissenrecht
INLEIDING
- Geen slides, geen opnames
- Lijst Latijnse adagia + Franse woordenlijst kennen!!! P. 142 ev online cursus
o Mogelijke vraag: de definitie van la prescription, waar vindt u de volgende regels in het wetboek?
- Te kennen:
o Contractenrecht: Wat in les gezegd is, en naar waar hij verwijst in het boek.
Lijst van niet te kennen nummers in handboek.
o Deel 2: Nota’s op ufora
1382 ouw BW 6.5 BW
o Nieuwe passages buiten handboek en nota’s: hij gaat stukje schrijven over samenloopverbod dat
is afgeschaft
o + vrijwillige literatuur
o Codex
Nieuw BW (niet oud BW zelfsal is dit nog geldig voor oude contracten)
Boek 6: buitencontractuele aansprakelijkheid
o Law of tort = buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht
o Staat nog niet op Belgisch Staatsblad nog niet gepubliceerd, wel
meenemen naar examen Onderlijningen zijn voor aanpassingen
3 nietjes in slaan, niet los meenemen naar examen
o Art 6.3: buitencontractuele aansprakelijkheid kan ook gelden in
contractuele rechtsverhouding
o Boek 6 had in boek 5 (verbintenissen) moeten staan
Examenvraag: Wat is relatie tussen verbintenis en contract?
Contract is een bron van een verbintenis
De (buitencontractuele) aansprakelijkheid-
verwekkende feiten is ook een bron van verbintenis
Waarom is dit geen onderdeel hiervan? Boek 5 was eerder
klaar en minder controversieel
Moniteur Belge - Belgisch Staatsblad (fgov.be) : boek 5
WER
Bijzondere wetten: bestrijding betalingsachterstand
Verordeningen
- Examen:
o Schriftelijk
o 2 uur
o 5-6 vragen: met wetboek werken!!! Staan veel punten op
3-4 casussen
2-3 theorie
o Gesloten boek
o Codex meenemen
Wat is verbintenissenrecht?
- Huwelijksovereenkomst
- Samenwoning contract
- Begrafenis
Boek 1 en 5!!
Pagina 1 van 29
,de verbintenis, situering en bronnen van het verbintenissenrecht
Pagina 2 van 29
,de verbintenis, situering en bronnen van het verbintenissenrecht
Inhoudsopgave
1 de verbintenis, situering en bronnen van het verbintenissenrecht...............................................................5
1.1 Verbintenis: begrip en indelingen.......................................................................................................................5
1.1.1 verbintenis........................................................................................................................................................5
1.1.1.1 afdwingbaarheid..........................................................................................................................6
1.1.1.2 Bronnen van verbintenissen opgesomd in het BW......................................................................6
2 Verbintenis uit buitencontractuele aansprakelijkheid (rechtshandeling)......................................................8
3 Rechtmatig vertrouwen als autonome bron van vertrouwen?.....................................................................9
4 Eenzijdige belofte of wilsuiting (rechtshandeling)........................................................................................9
5 Onverschuldigde betaling (rechtsfeit).......................................................................................................... 9
6 Ongerechtvaardigde verrijking (rechtsfeit)................................................................................................10
7 zaakwaarneming (rechtsfeit)..................................................................................................................... 11
8 Rechtsregels verbonden aan verbintenissen.............................................................................................. 12
8.1 Pluraliteit van SA...............................................................................................................................................12
8.1.1 4 categorieën..................................................................................................................................................12
8.1.1.1 Principe: deelbare verbintenis art. 5.159 BW............................................................................12
8.1.1.2 Uitzondering 1: Hoofdelijke/solidaire verbintenissen...............................................................13
8.1.1.3 Uitzondering 2: Ondeelbare verbintenissen..............................................................................13
8.1.1.4 Uitzondering 3: In solidum verbintenissen................................................................................13
8.2 Pluraliteit van VW..............................................................................................................................................15
8.3 Overdracht van verbintenissen en delegatie....................................................................................................16
8.3.1 cessie van schuldvorderingen........................................................................................................................16
8.3.1.1 Hoe werkt een cessie?...............................................................................................................16
8.3.1.2 Gevolgen cessie schuldvordering...............................................................................................17
8.3.2 cessie van schuld............................................................................................................................................18
8.3.3 cessie van contract.........................................................................................................................................18
8.4 Uitdoving van de verbintenis............................................................................................................................19
8.4.1 betaling, al dan niet met subrogatie..............................................................................................................19
8.4.1.1 betaling.......................................................................................................................................19
8.4.1.2 subrogatie...................................................................................................................................21
8.4.2 schuldvergelijking (= compensatie)................................................................................................................22
8.4.2.1 wettelijke compensatie..............................................................................................................23
8.4.2.2 Gerechtelijke compensatie........................................................................................................24
8.4.2.3 Conventionele compensatie......................................................................................................24
Pagina 3 van 29
,de verbintenis, situering en bronnen van het verbintenissenrecht
8.4.3 Schuldvernieuwing (= novatie).......................................................................................................................24
8.4.4 Schuldvermenging (= confusie)......................................................................................................................24
8.4.5 Schuldkwijtschelding & afstand van recht.....................................................................................................24
8.4.6 Bevrijdende verjaring.....................................................................................................................................24
8.4.6.1 welke verjaringsregel is van toepassing? Gemeenrechtelijke verjaringsregels.........................26
8.5 Bewijs 28
Pagina 4 van 29
,de verbintenis, situering en bronnen van het verbintenissenrecht
1 DE VERBINTENIS, SITUERING EN BRONNEN VAN HET VERBINTENISSENRECHT
1.1 VERBINTENIS: BEGRIP EN INDELINGEN
1.1.1 VERBINTENIS
Verbintenis = een rechtsband tussen 2 of meer personen waarbij een SE t.o.v. een SA aanspraak kan maken op
een afdwingbare prestatie. art. 5.1 BW
- Prestatie is het voorwerp van de verbintenis
- Partijen: SA (debiteur) en SE (crediteur)
- Essentieel: juridische afdwingbaarheid
o Dagvaarden voor bevoegde rechter om vonnis te bekomen
o Indien hij dit nog steeds niet volgt? Beroep doen op gerechtsdeurwaarder die beslag kan leggen
openbare verkoop
- Een van de bronnen van een verbintenis is een contract (EXAMEN: verhouding t.o.v. elkaar uitleggen):
o Bv. ik heb u dit boek verkocht, maar u heeft dit nog niet geleverd gekregen
Verbintenissen die uit contract ontstaan: eigendom overdragen/leveren (SA: verkoper, SE:
koper), betalen (SA: koper, SE: verkoper),
o Bv. verzekeringscontract
Partijen: VA en VN
Daaruit ontstaan verbintenissen: premies betalen (VN), mogelijke schade vergoeden (VA)
o Bv. distributiecontract: je bent de enige distributeur (verkoper) van bepaalde surfplank in Europa
Daaruit ontstaan verbintenissen: reclame maken (distributeur)
- Let op: ≠ schuld: dit is de verbintenis bekeken vanuit het perspectief van de SA
o schuldvordering: bekeken vanuit perspectief SE
Eenzijdig contract = “wanneer een partij verbonden is jegens een andere, zonder enige verbintenis voor
laatstgenoemde” art. 5.6, tweede lid BW
- Ook besproken in boek 5, maar is geen zuivere verbintenis
o want er is maar een schuld voor 1 van de partijen
o WEL: beide een rechtsband
Last (of obliegenheit) = De persoon kan niet worden gedwongen tot het verrichten van de last, maar hij verliest
wel een aanspraak als hij de last niet vervult (zijn recht vervalt).
- verbintenis: SE in principe een prestatie kan afdwingen van de SA.
Wettelijke obliegenheit Contractuele obliegenheit
Bv. de verplichting van een schadelijder of Wanneer een overeenkomst bepaalde formaliteiten
benadeelde om alle redelijke maatregelen te nemen of termijnen oplegt die een partij op straffe van
om zijn schade te voorkomen of te beperken (de zgn. verval van haar rechten jegens haar
schadebeperkingsplicht) medecontractant moet naleven.
- Als een benadeelde die maatregelen niet neemt, Bv. overeenkomst tot verkoop van aandelen
dan kan hij de schade die hij anderszins had opleggen dat de koper op straffe van verval volgens
kunnen voorkomen, niet meer ten laste leggen strikte formaliteiten en binnen bepaalde termijnen
van de aansprakelijke wederpartij en blijft de moet overgaan tot de schriftelijke mededeling van
eruit voortvloeiende schade dus voor zijn eigen een gebeurtenis die tot een aanspraak tegen de
rekening verkoper aanleiding kan geven of tot het instellen
Bv. plicht van een koper om een vordering op grond van een vordering of eis in rechte tegen de verkoper
van verborgen gebreken in een korte termijn
Pagina 5 van 29
,de verbintenis, situering en bronnen van het verbintenissenrecht
(vervaltermijn) tegen de verkoper in te stellen (art.
1648 oud BW)
- wordt die vordering niet tijdig ingesteld, dan
verliest de koper zijn aanspraak; zijn aanspraak
vervalt.
1.1.1.1 AFDWINGBAARHEID
Volwaardige Afdwingbaar
verbintenis
Natuurlijke Art 5.2 BW: Nakoming kan niet in rechte worden afgedwongen, maar de
verbintenis gewetensplicht is zo groot dat de SA door vrijwillige uitvoering ervan te kennen geeft
dat hij zich door de verbintenis gebonden acht.
- Zwakke werking: er is geen rechtsvordering
- Vrijwillige nakoming: daarna niet meer terugvorderen
o Bv. geen ongerechtvaardigde verrijking meer mogelijk
o Bv. schuld die al verjaard was. De schuldeiser kan een verjaarde schuld
niet in rechte afdwingen als de schuldenaar de verjaring opwerpt, maar
wanneer de schuldenaar de verjaarde schuld vrijwillig betaalt, kan de
betaling niet meer ongedaan worden gemaakt (let op, een betaling van
een vervallen schuld is wel onverschuldigd).
Morele plicht Geen afdwingbaarheid, hoogstens sprake van morele plicht.
Bv. in sociale en familiale afspraken
1.1.1.2 BRONNEN VAN VERBINTENISSEN OPGESOMD IN HET BW
Regels die gelden voor verbintenissen ongeacht de bron waaruit ze voortvloeien.
contract/overeenkomst: Een bron van een verbintenis (wettelijk geregeld)
- Het contract is een vorm van schriftelijk bewijs (akte). Met de bedoeling om het bestaan van de
overeenkomst te bewijzen. Het papier is de veruitwendiging van het contract.
o De wilsovereenstemming is het contract!! Niet het concrete papiertje, dit is enkel het bewijs
o Onderscheid tussen contract als juridische begrip en als lekenbegrip!
Buitencontractuele aansprakelijkheid: een ander schade toebrengen. (wettelijk geregeld)
- Principe: elk draagt eigen schade
o Tenzij: verzekering, …
- Normaal zorgvuldig persoon als maatstaf
- Dan ontstaat er een verbintenis tussen die 2 personen die geen contract hebben.
- Bv. u bent WG, en u hebt een WN als contractspartij (arbeidscontract). Als WN een fout begaat tijdens
uitvoering functie waardoor men schade veroorzaakt aan derde, dan is de WG aansprakelijk op grond van
1384, lid 3 oud BW (art 6.14 BW)
o Wanneer de geschade partij de WG aanspreekt is dit buitencontractueel (art 18 WAO)
o Wanneer de WG op zijn beurt de WN aanspreekt is dit contractueel (art 18 WAO)
o Gevolg: voor beide contractuele als buitencontractuele aansprakelijkheid geldt dit artikel
Wettelijke verbintenissen: (wettelijk geregeld)
- Bv. burenhinder: ene buur koopt 10 hanen, dit is geluidsoverlast burenhinder. (verbintenis: het
wegwerken van de burenhinder)
Pagina 6 van 29
,de verbintenis, situering en bronnen van het verbintenissenrecht
Andere bronnen dan die in de wet: 3 quasi-contracten/oneigenlijke contracten: (rechtspraak en rechtsleer)
Onverschuldigde betaling
- Bv. u ontvangt een miljoen euro op uw rekening zonder enige grondslag
hierdoor ontstaat er een verbintenis uit onverschuldigde betaling, voorwerp
Ongerechtvaardigde
van deze verbintenis is het kapitaal terugbetalen.
verrijking +
Zaakwaarneming
Vermogensverschuivin
Ongerechtvaardigde verrijking: figuur dat nu deel is van BW (gecodificeerd)
g zonder oorzaak
- Bv. ene partner betaalt mee voor werken aan tweede verblijf van andere
partner, en ze gaan kort daarna uit elkaar.
- Nieuwe recht: art. 5.135 - 5.137 BW
Eenzijdige wilsuiting of Nieuwe recht: art. 5.125 - 5.126 BW
de eenzijdige belofte
Vertrouwensleer: niet als bron van verbintenis, maar wel als toepassing te vinden
in het BW.
- Er kan een verbintenis ontstaan los van de fout o.b.v. het rechtmatig
vertrouwen dat een persoon heeft gelegd
Bv. bank die werkt met zelfstandige agenten. Er is een bakker die stopt met
handelszaak, er is 10.000 euro overhandigd aan zelfstandige agent door bank.
Agent geeft blaadje met briefhoofd bank als bewijs van overhandiging 10.000
euro MAAR dit is nooit op de rekening van de bakker gezet + dit is blijkbaar al
meermaals gebeurd en de agent is nu niet meer te vinden.
- Wat kan de bakker doen? Buitencontractuele fout want bakker had bedoeling
contract te sluiten met de bank, terwijl dit niet zo was. Dit was misbruik van
Beschamen van vertrouwen.
andermans vertrouwen o Kan die de bank aanspreken? Had bankagent de
vertegenwoordigingsbevoegdheid? Dan kan die handeling niet
worden toegerekend aan de bank. MAAR je kan wel proberen een
vordering in te stellen op grond van vertrouwensleer
(schijnvertegenwoordiging in boek 1). Dan moet je aantonen dat de
bakker rechtmatig kon vertrouwen dat het geld bij de bank zou
terecht komen. Bewijzen d.m.v. briefhoofd.
o Rechtmatig vertrouwen in hoofde van bank +
schijnvertegenwoordiging van agent + die schijn kan worden
toegerekend aan de bank (omdat ze ooit die formulieren aan hem
hadden gegeven met briefhoofd) dan moet fout niet worden
bewezen, gewoon aantonen dat schijn is ontstaan door handeling
van bank.
Gevolg: recht is een open systeem, en niet gesloten waarbij alles in de wet geregeld is.
- Niet onbeperkt open!! Is eerder illustratie van rechtsontwikkeling die getuigt van open systeemdenken.
Bronnen van verbintenissen: art. 5.3 BW
eenzijdige wilsuiting, ongerechtvaardigde verrijking, onverschuldigde betaling, zaakwaarneming
- Belangrijkste bron is contracten al gezien in boek
- Ook buitencontractuele aansprakelijkheid: zie je in apart vak
- Art. 5.3 BW: gesloten of open lijst?
o Beschaming van rechtmatig vertrouwen: staat niet in wet, of is geen rechtspraak over
o TOCH heeft HvC soms verbintenissen afgeleid uit beschaming van rechtmatig vertrouwen
Einde les 1
Pagina 7 van 29
,de verbintenis, situering en bronnen van het verbintenissenrecht
2 VERBINTENIS UIT BUITENCONTRACTUELE AANSPRAKELIJKHEID (RECHTSHANDELING)
apart vak in 2e bachelor
Art. 6.5 BW: buitencontractuele aansprakelijkheid (vroeger 1382 oud BW)
2 luiken: foutaansprakelijkheid & objectieve aansprakelijkheid
- Foutaansprakelijkheid: als je zelf de dader bent Art. 6.5 BW
- Objectieve of foutloze aansprakelijkheid: als je voor iemand anders verantwoordelijk bent bijzondere
wetten in het BW
o Waarom objectief? Dit is o.b.v. objectieve factor dat de aansprakelijkheid wordt bepaald
o Bv. aanstellersaansprakelijkheid: als een WG een WN inschakelt, kan het gebeuren dat die WN
tijdens het verrichten van de arbeid schade veroorzaakt aan derde. In dat geval kan die derde een
buitencontractuele aansprakelijkheidsvordering instellen tegen WG zelfsal heeft die geen fout
begaan. Dan is er sprake van foutloze aansprakelijkheid van de WG.
Let op: Kan ook zijn dat WG wel fout heeft begaan! Bv. geen opleiding geven, …
Derde kan ook WN aanspreken maar die heeft wettelijke bescherming tegen gewone
lichte fouten op grond van art. 18 WAO.
Voorwaarden: fout, schade en causaal verband
- Fout: algemene zorgvuldigheidsplicht OF schending norm
o Algemene zorgvuldigheidsnorm: “iemand gedraagt zich niet zoals een normaal zorgvuldig
persoon in dezelfde concrete omstandigheden zou hebben gehandeld, wat een abstracte maatstaf
is”
Let op: samenloop met contractuele aansprakelijkheid (zie sv boek)
- Kan nu wel samenlopen!
- In het oude recht waren art. 1382-1383 oud BW in principe niet van toepassing tussen contractpartijen als
de regels van contractuele aansprakelijkheid terzake tussen hen gelden (verbod van samenloop), wat werd
doorgetrokken naar de relatie tussen hoofdopdrachtgever en uitvoeringsagent (of hulppersoon). Het
uitgangspunt werd in boek 6 BW gewijzigd (principe van samenloop en rechtstreekse buitencontractuele
aansprakelijkheid van hulppersonen met dubbele doorwerking – zie art. 6.3 BW)
Boek 6: 1 januari 2025
Pagina 8 van 29
, de verbintenis, situering en bronnen van het verbintenissenrecht
3 RECHTMATIG VERTROUWEN ALS AUTONOME BRON VAN VERTROUWEN?
= Het gebeurt dat een persoon bij een ander het rechtmatig vertrouwen heeft opgewekt een bepaalde
rechtshandeling te willen stellen, ook al had hij in werkelijkheid die wil daartoe niet.
Beschaming van rechtmatig vertrouwen: staat niet in wet, of is geen rechtspraak over
- TOCH heeft HvC soms verbintenissen afgeleid uit beschaming van rechtmatig vertrouwen
Schijnvertegenwoordiging art. 1.8, §5 BW Zie eerder
- Bv. dronken online transactie doen niet de wil om een contract tot stand te brengen tegenpartij:
rechtmatig vertrouwen dat hierdoor contract ontstond “mocht er rechtvaardig van uit gaan dat je wel de
wil had om dit te doen” toch contract OF minstens schadeherstel
- Wordt in praktijk niet veel gebruikt:
o Moeilijk te bewijzen dat je dronken was
o Mogelijkheid tot verzakingsrecht in WER: consument bij verkoop op afstand
4 EENZIJDIGE BELOFTE OF WILSUITING (RECHTSHANDELING)
= Je doet een belofte t.o.v. iemand anders.
- Bv. iemand is hond verloren en er staat een advertentie in de krant dat men een beloning krijgt van 1000
euro als je hem vindt.
- Een verbintenis gecreëerd door eenzijdige wilsuiting
- = rechtshandeling
Welke regels gelden hiervoor? Art. 5.125 – 5.126 BW
- Dus: regels contractenrecht gelden hiervoor
Art. 1.3 BW: Rechtshandeling (met oog op doen ontstaan van rechtsgevolg) vs. ondertitel 2: rechtsfeit
(zonder oog op het doen ontstaan van rechtsgevolg)
5 ONVERSCHULDIGDE BETALING (RECHTSFEIT)
eerste quasi-contract art. 5.134, eerste lid BW
= Als een persoon (solvens) een vermeende schuld betaalt zonder dat er daadwerkelijk een schuld aan ten
grondslag ligt, dan moet de ontvanger (accipiens), behoudens wettelijke afwijking, aan de betaler (solvens)
terugbetalen of teruggeven wat hij heeft ontvangen zonder dat het hem door de solvens verschuldigd.
- Bv. A is 10 verschuldigd aan B, en A betaalt 20 onverschuldigde betaling
- Als er wel een verschuldigde betaling is tussen die 2 partijen, kan dit niet toegepast worden.
o Onverschuldigd: je betaalt aan OH 1000 voor belastingen maar die waren niet verschuldigd
o Verschuldigd: je wilt een gunst doen en geeft iemand geld
- Interesten/vruchten ook terugbetalen?
o Ter kwader trouw: JA, aan de wettelijke interestvoet als het gaat om een geldsom art. 5.122 BW +
Art. 5.117 BW
- Als je onderhoud hebt gedaan bv. hondje zijn haar geknipt
o Terugbetalen van nuttige + noodzakelijke uitgaven
o TENZIJ buitensporige uitgaven
Pagina 9 van 29
