Visuele cultuur
Les 1: basisbegrippen introductie
Gsr – beeldanalyse
Gestalttheorie Semiotiek Visuele retorica
Zien Begrijpen Overtuigd worden
Verklaart de perceptie van Verklaart dat je de betekenis Verklaart hoe visuele
visuele communicatie ervan begrijpt communicatie je overtuigt
→ visuele communicatie moet niet altijd gemedieerd zijn. (bv niet gemedieerd: slogan, standbeeld =
niet via sociale media)
Visuele geletterdheid
- In staat zijn de bedoelde betekenis te lezen van beelden (advertenties, films ...), het doel te
interpreteren en te evalueren van vorm, structuur en kenmerken van het beeld.”
- “de mogelijkheid hebben om beeld te kunnen creëren en te kunnen gebruiken om te
communiceren.”
- “de retorische analyse van de wijze waarop verschillende media hun argumenten visueel
vormgeven.”
→ dubbele focus
1. Kennis, vaardigheden en betekenis van de maker
2. Kennis, vaardigheden en betekenis van de gebruiker
➢ Begrijpen, communiceren, bekritiseren, produceren, decoderen, interpreteren, lezen en
evalueren maar ook herkennen en onthouden
1
, • Belang van kennis, context en macht
o Vb ontsmettingsgel = corona = campagne (laag 1) + Michelangelo “God schenkt leven
aan Adam” (laag 2) → religieuze kennis nodig voor moderne boodschap te begrijpen
o Vb voetballer werd gecanceld + protest + slogan → kennis nodig over sport
o Vb online memes → visueel via sociale media
Wat is beeld?
Alle communicatieve middelen die niet primair tekst zijn en door middel van een 2 – dimensionaal
medium tot ons komen. Ze hebben een communicatief – retorische functie
Beeld = vormen (lijnen, vierkante, driehoeken) + beeldelementen (mensen, bomen, huizen)
→ Beeld in de media (gemedieerd): afbeeldingen online, kranten, reclameborden, tv, musea
→ Tweedimensionaal: papier, beeldscherm, beamer, bord
2
,Functies van beelden
- Plaatsen, organismen en objecten te laten zien
- Grote hoeveelheden data overzichtelijk te maken
- Moeilijke begrippen verduidelijken (boodschap overbrengen)
- Complexe relaties inzichtelijk maken
- Vb: goede nachtrust om veroudering tegen te gaan
- Doel beeld = overtuigen
- Normatief kader = is het duidelijk en overtuigt het?
- (wat je niet begrijpt, kan je moeilijker overtuigen)
Beeldtaal
Beeldtaal houdt de integratie in van visuele elementen (vormen en beelden) en verbale elementen
(woorden) tot één enkele communicatie – eenheid.
1. Verduidelijkende functie: doet complexiteit recht aan
2. Universele boodschap: draagt een universele boodschap/betekenis
3. Mimetische functie: weerspiegelen en creëren van een maatschappelijke realiteit (nabootsing
van de werkelijkheid)
4. Plaatsvervangende functie: vervangen van het voorgestelde, het afwezige
5. Archiverende en documenterende functie: documenteren & sacraliseren sociale momenten
6. Emotionele functie: doet aanspraak op emoties, prikkelen en aandacht trekken (emotioneren
= kwetsen of vermaken)
7. Retorische functie: vertellen, bewijzen en overtuigen maar ook bewerken, in scene zetten,
selectief afbeelden, manipuleren, verkeerd labelen van de situatie
8. Controlerende functie: rol in de maatschappelijke beheers – en controleactiviteiten
9. Didactische functie: onmisbaar voor kennisoverdracht, ontspanning, economie
10. Persuasieve functie: overtuiging voor de instandhouding of verandering van maatschappelijke
instituties, attitudes, …
11. Artistieke functie: kunstzinnig, esthetisch, aangenaam
12. Vergelijkende functie: maakt vergelijking mogelijk
Functies beeldtaal:
- Complexiteit verduidelijken
- Universele boodschap/betekenis overbrengen
- Retorisch (vertellen – bewijzen – overtuigen)
- Emotioneel (prikkelen – kwetsen – vermaken)
o Vb cartoons: humoristische tekening/spotprent = soms
tekstuele onderschrift, vaak commentaar/kritiek op
actualiteit en maatschappij, kan aanleiding geven tot
controverse en protest (zie expo GAL)
- Vergelijking mogelijk
3
, Beeldgeletterdheid
• Onderwerp benoemen
• Betekenis begrijpen in culturele context
• Grammatica, stijl en compositie analyseren
• Technieken analyseren
• Esthetische kwaliteit evalueren
• Kwaliteit in termen van doel en publiek evalueren
• Beeldconventies herkennen
o Verwachtingen first lady, fotoshop, schoonheidsideaal, afstandelijkheid
• Stereotypen herkennen
o Huishoudelijke taken zijn voor de vrouw
• Beeldclichés herkennen
Beeldclichés
Beelden uit cultuur, kunst, wetenschap, sprookjes, religie, geschiedenis, films, ...
- Erg vaak gereproduceerd
- Betekenis kan eindeloos gedupliceerd worden
- Betekenis meer afhankelijk van context, minder van origineel
Groepsopdracht les 1
Wat zien we?
• Een tekening van twee mannen, de ene op de voorgrond – lijkt zich te verstoppen in zijn veel
te groot maatpak – en een andere man op de achtergrond die de drukletter A als megafoon
lijkt te gebruiken
• De skyline van een stad op de achtergrond. Straatstenen. De teksten ‘Zet die plaat af’ en ‘War
on drugs...’. Vuurwerkspetters op de achtergrond. Een pin in de vorm van een zwart kuiken.
Grijze achtergrond, donkere gebouwen
• De kleuren blauw, beige, wit, grijs, zwart, rood en oranje
• De handtekening GAL
4