Mediageschiedenis
Module 1: Journalistiek........................................................................2
1. Wat is journalistiek?........................................................................................ 2
2. De vroege ontwikkeling................................................................................... 3
3. Evolutie van de krant in de 19e eeuw..............................................................6
4. Journalistiek in de 20e eeuw..........................................................................11
5. Geografische diversiteit: verschillende journalistieke modellen....................14
6. Conclusie....................................................................................................... 16
Module 2: Film..................................................................................17
1. De geboorte en vroege ontwikkeling van de film..........................................17
2. Film tijdens het interbellum...........................................................................19
3. Filmproductie en -consumptie na WOII..........................................................23
4. De disciplinering van film.............................................................................. 26
Module 3: Openbare Omroep.............................................................28
1. De vroege ontwikkeling van radio-omroepen................................................28
2. Het ontstaan van de commerciële omroepen...............................................29
3. De komst van de publieke omroep................................................................30
4. De komst van televisie.................................................................................. 33
5. De publieke omroepsfilosofie........................................................................34
6. De komst van commerciële televisie.............................................................36
Module 4: Propaganda.......................................................................38
1. Wat is propaganda?....................................................................................... 39
2. De ontwikkeling van propaganda in de 20 e eeuw..........................................40
3. De professionalisering van propaganda........................................................41
4. Elementaire principes van propaganda.........................................................45
1
, Module 1: Journalistiek
1. Wat is journalistiek?
Het situeren van het ‘ontstaan’ van journalistiek is afhankelijk van definitie. Er
zijn verschillende interpretaties, maar de verspreiding van nieuws heeft altijd
bestaan, bv. roddels. ‘Journalistiek’ is specifieker dan enkel de verspreiding van
nieuws. Journalistiek is het verzamelen van nieuwe/actuele gegevens van
algemeen belang en het publiceren hiervan voor het publiek (=definitie
Wikipedia).
1.1 3 manieren om naar journalistiek te kijken
1. Als product op zich
2. Als genre: journalistiek is een manier van schrijven en gegevens
presenteren. Dit verandert doorheen de tijd, bv. krantenartikels van 20 e
eeuw waren anders dan nu.
o Er zijn verschillende visies op journalistiek als commentaar geven of
puur feiten weergeven
3. Als beroep/discipline heeft het standaarden, normen, procedures om
journalistiek uit te voeren en produceren. Er is een professionalisering: de
professionele ideologie was er niet altijd (vanaf 20 e eeuw) en veranderde
doorheen de tijd. Journalistiek is ook een autonoom beroep met
opleidingen en statuten.
Vandaag zijn deze grenzen minder duidelijk want iedereen kan nieuws
verspreiden, dus wat zijn de grenzen van journalistiek?
1.2 Via etymologie naar geschiedenis
De namen en terminologie van kranten vandaag verraadt de oorsprong van
journalistiek, bijvoorbeeld ‘Nieuwsblad’. Het kan verwijzen naar een
betaalmiddel (Gazetta), een vorm (broadsheet), de technologie (Telegraaf),
het verschijningsmoment (Le Soir, De Morgen), het onderwerp (Le Monde),
de rol van de krant (The Guardian) of de politieke kleur (Le Peuple, de
Vooruit).
De term ‘journalistiek’ is pas echt doorgedrongen in de 19 e eeuw, ervoor was dit
vooral kranten etc.
1.3 Journalistiek en de samenleving
Journalistiek is een deel van de samenleving
(economische/politieke/technologische belangen) want de manier waarop
journalistiek bestaat hangt samen met hoe de samenleving functioneert. Het is
een intersectie van conflicterende sociale, culturele, economische en politieke
belangen, en laat ons omgaan met technologische veranderingen. Toch (!) is het
ook een ook autonome praktijk die invloed uitoefent op de samenleving. Er is
dus een wederzijdse invloed van de samenleving én op de samenleving.
2
,Terugkerende debatten: de invloed van politiek op journalistiek (lobbying), de
invloed van adverteerders op de inhoud, de economische motieven van
perseigenaars, de mate van sensatie/dumbing down, etc.
1.4 Wat is een krant?
De krant verschilt van andere nieuwsvormen (pamflet, nieuwsballade) door:
- Regelmatige verschijning volgens een vast ritme (bv. dagelijks,
wekelijks, …). Nu verschijnt nieuws 24/7 wanneer er iets gebeurt.
- Continuïteit en herkenbare identiteit: door dezelfde rubrieken, zelfde
inhoud, de titel en het formaat. Dit verschilt van een bundelingen van
brieven in pamfletten.
- Focus op actualiteit, er zijn geen algemene thema’s.
- Gericht op een breed aantal thema’s
! De krant is niet plots ontstaan: er is een trage ontwikkeling vanuit voorlopers en
door verschillende ontwikkelingen (religieus, economisch, cultureel, politiek). De
evolutie blijft constant in beweging.
2. De vroege ontwikkeling
2.1 De prehistorie van de journalistiek
Het verspreiden van nieuws heeft altijd al bestaan en is omnipresent. Elke
samenleving heeft manieren om nieuws en afwijkingen te delen en monitoren. Dit
was lang oraal, zeker voor de grote massa (want veel analfabetisme). Hierdoor
was er een groot belang van roddels en geruchten. Nieuws verspreid bijvoorbeeld
via marktkramers, kooplieden, zangers, bedevaarders, dorpsomroepers, …
Het geschreven nieuws is pas later ontstaan. De eerste voorbeelden hiervan
kunnen we koppelen aan het bestuur van grote rijken. Door de opkomst van
kapitalisme werd nieuws als instrument gebruikt.
De eerste gedrukte kranten verschenen begin 17 e eeuw in Europa, maar er
bestaat discussie over welke de eerste was en wanneer.
Voorbeelden: 1605 Straatsburg, 1618 Amsterdam, 1620 Antwerpen
Vanaf de tweede helft van de 19e eeuw wordt journalistiek geprofessionaliseerd
en wordt het een autonome discipline die nieuws produceert. Afhankelijk van
de definitie van journalistiek zijn er dus verschillende ontstaansmomenten.
2.2 Nieuws en politiek bestuur
2.2.1 Communicatie als beleidsinstrument
Binnen een groot rijk was het belangrijk om nieuws te delen en te communiceren,
zeker in grote rijken als het Chinese en het Romeinse. De orale communicatie
was hiervoor te onbetrouwbaar.
Er werden allerlei geschreven systemen opgericht, bijvoorbeeld het
correspondentiesysteem in Rome. Bodes brachten hierin brieven rond. In China
3
, ging handgeschreven nieuwsbrieven (tipao) rond onder ambtenaren in afgelegen
gebieden. Zo konden ze de lokale leiders op de hoogte houden. Soms werden de
brieven op publieke plaatsen opgehangen of voorgelezen voor de lokale
bevolking (maar vaak enkel bedoeld voor ambtenaren.
2.2.2 Communicatie met het publiek
Geschreven communicatie was een beleidsinstrument, maar het was ook nodig
om beleidskeuzes te verspreiden onder het publiek.
De eerste gekende formele communicatie van nieuws aan het publiek komt uit
Rome. De Acta Diurna (‘dagelijkse handelingen’) werd tussen 59 vC en de 3 e
eeuw verspreid. Het was een soort staatskrant met officiële mededelingen over
politiek, militair, gerechtelijk, ecologisch nieuws. Het bevatte ook roddels,
sensatie, overlijdens en geboortes van rijke families. De acta diurna werd
opgehangen op publieke plaatsen (gebeiteld in steen), verspreid op
perkamentrollen en voorgelezen aan analfabeten.
Later gebruikten vorsten ook gedrukte vlugschriften voor communicatie.
2.3 Nieuws, handel en de voorlopers van de kranten
2.3.1 Handel als bron én publiek voor nieuws
Door de handel is nieuws echt vooruitgegaan, omdat nieuws altijd belangrijk
geweest is voor handel (bv. oorlogen, oogsten, kapingen). Vanaf de 15 e eeuw is er
nood aan internationaal nieuws door de grotere schaal van handel.
Nieuws werd verzameld door handelaars in o.a. koopmansbrieven, waarin ze
nieuws via correspondenten verzamelden. Deze brieven werden gebundeld in
nieuwsbreven, die vanaf de 16e eeuw gedrukt werden (ervoor handgeschreven).
Ze werden verspreid via koeriers, rijke handelaars hadden vaak een eigen
nieuwsdienst met koeriers.
2.3.2 Verspreiding van nieuws verbonden aan handel
De verspreiding van nieuws is ook verbonden aan handel door o.a. transport en
reizen. Door de ontwikkeling van het postsysteem komt een snellere
verspreiding van nieuws. De belangrijkste handelssteden zijn hierdoor ook de
knooppunten voor nieuws en de ontwikkeling van kranten, bv. Venetië
(gazetta), Amsterdam (courant), Londen (gazette). Dit is ook omdat er hier een
publiek is voor het nieuws en een aanwezigheid van goed geïnformeerde
bronnen.
2.3.3 De handel in nieuws
Nieuws wordt een handelsproduct op zich. Het wordt een dienst waarvoor
mensen beginnen betalen om op de hoogte te kunnen blijven. De relatie tussen
handel en nieuws verandert dus: van private exchange of intelligence naar public
consumption of information.
Eerst zijn het vooral handelaars, maar vanaf de 16 e eeuw ontstaan commerciële
nieuwsagentschappen. Later komen ook gedrukte nieuwsbrieven uitgegeven
door drukkers. Dit verspreidt naar het bredere publiek.
4
