Geschiedenis van de geschiedschrijving
1. Vroegste vormen van geschiedschrijving
1.1. Oude Nabije Oosten
• Complexe regio: meerdere beschavingen tegelijkertijd (Babyloniërs, Assyriërs, Egypte,
Joodse beschaving,…)
• Meertalig: vertalingsmoeilijkheden
• Geen eenduidig begrip/concept van geschiedenis of het verleden (ook veel mythische
elementen), pas bij Grieken ‘historia’
• Veelzijdige bewaring van het verleden à toch wel relevante thema’s + patronen in te
zien (die de komende duizenden jaren ook mee zullen bepalen)
1.1.1. Chronografie (vorm van geschiedschrijving in deze periode)
• Schrijven van tijd à specifieke gebeurtenis met een specifieke datum neerschrijven
• “Ascribing particular events to a specific date within a sequence” (Woolf)
• Verschillende sub-genres:
o Koningslijsten (= lijst van opeenvolgende koningen)
o Annalen (= lijst per jaar met belangrijke gebeurtenissen, jaardocumenten)
o Kronieken (= chronologische opvolging van verschillende annalen, in de derde
persoon geschreven, met klein beetje narratief erbij (indicatie goed/slecht))
è Annalen en kronieken blijven voor lange tijd belangrijke bronnen om aan
geschiedschrijving te doen
è Belang van astronomie voor datering
1.1.2. Synchronistische geschiedenis
• Assyrische tekst, 8ste eeuw v.Chr.
• Kleitabletten in Babylonisch schrift
• Genre?
o Kroniek (eerdere annalen en koningslijsten zitten erin vervat)
o Op basis van rudimentair ‘historisch onderzoek’ van voorgaande kronieken (niet
enkel ‘eigen’ periode)
• Functie?
o Historische rechtvaardiging voor politiek v/d Assyriërs + territoriale disputen
o Vroege vorm van een partijdige tekst (gebruik van geschiedenis als propaganda!)
§ Want: Assyriërs spraken over problemen in Babylonië, maar schreven over
eigen, interne ontwikkelingen in positief licht
1.1.3. Weidner Kroniek (24e eeuw v.Chr.)
• “One of the first historical works clearly designed to recover and preserve the past for
the edification of the present and future, with a lesson attached, in this case the
propagation of the cult of the god Marduk” (Woolf)
o Een van de eerste historische werken die de idee van geschiedenis als leraar
(gebruiken bij opvoeding) bevat à legt link verleden-heden-toekomst
o Didactische functie!
1
,• “The long-standing explanation of events through an alternating current of divine
favour and punishment, a recurent theme for many centuries, thus had an early start”
(Woolf)
o Belang van goddelijke interventie: idee dat God een rol zou hebben in menselijk
bestaan en menselijke ontwikkelingen (invloed op Joodse en latere Griekse &
Christelijke historiografie) à ongehoorzaamheid leider aan God waarvoor gestraft
1.1.4. Mythe vs. geschiedenis
• Geen notie ‘geschiedenis’
• Vage grens tussen ‘epen’ (fictief) en geschiedschrijving
• Verstrengeling van mondelinge bronnen en geschreven bronnen (thema!)
o Bv. Ilias & Odyssee (Homerus) was voor neerschrijven mondelinge overlevering
(zaken door elkaar gehaald, mythische verhalen verteld, etc.)
§ Bv. Beleg van Troje is echt gebeurd, maar de Griekse goden kwamen er niet
aan te pas in de realiteit
o Later een splitsing tussen geschreven en mondelinge bronnen, pas recent zijn
mondelinge bronnen terug meer als waardevol aanzien (hiervoor onbetrouwbaar)
è Historisch bewustzijn ≠ modern waarheidsconcept
1.2. Joods historisch bewustzijn
• Tenach: feitelijke weergave én goddelijke lotsbestemming (covenant, verdrag: idee dat
de Joden verdrag hebben met God, dat ze een uitverkoren volk zijn (komt later terug))
• Eschatalogische (= leer van het einde der tijd) opvatting?
o De idee: geschiedenis heeft een einde, het is gericht en gestuurd door God
o Gericht, godsgestuurd tijdsverloop
o Lineair denken (later verder ontwikkeld en gebruikt, bv. Polybius (2e eeuw v.Chr.))
o Ook cyclische elementen (notie dat gebeurtenis wellicht opnieuw zal plaatsvinden
(tegenspoed-voorspoed)) en notie van opeenvolging van goddelijke interventies!
è Interculturele contacten! (+ invloed op Griekse en Christelijke historiografie!):
historische inzichten beïnvloeden elkaar doorheen de geschiedenis (thema!)
1.3. Vroege Chinese geschiedschrijving
• Géén wederzijdse beïnvloeding Europa-China (tot hoge middeleeuwen)
• Voordeel: verruiming van de canon van vroege Chinese historiografie (niet beïnvloedt)
• Heel eigen karakter (toch zien we verschillende aspecten die we in westen terugvinden)
1.3.1. Historisch besef
• Orakelbotten (< Shang-dynastie (ca. 1600 – 1100 v.Chr)): 2 elementen:
o Idee van het voorspellen van de toekomst (cyclische visie op tijd)
o En registratie van heden/verleden (‘aanbidding’ voorouders koninklijke familie)
§ ‘Aanbidding’ van de (voor)ouders zeer van belang in oude Chinese traditie
• Specifieke omgang met tijd:
o Verandering niet als negatief gezien (“change as progressive and maturing rather
than chaotic or regressive” (Woolf))
§ Makkelijker om breuken te zien en leggen in geschiedschrijving (ó westen)
2
, o Ritme van opeenvolgende dynastieën (tianming, mandaat van de hemel) vanuit
continuïteit, steeds opnieuw telling ó idee van 1 startpunt (bv. ‘v.Chr. – n.Chr.’)
§ Cyclisch denken à moreel/politiek & didactisch cruciaal (voorspelbaarheid!)
§ Belang van chronologische tabellen
o Dynastieke rol voor geschiedschrijving: hoge (officiële) status (ó westen!), dankzij
idee van voorspelbaarheid van gebeurtenissen door zij die de geschiedenis kennen
o Trouw aan bronteksten als hoogste goed à verschil in grammatica binnen China
cruciaal (exact weten wat iemand bedoelt met een bepaald woord)!
§ Annalen als compilaties van kennis (Yijing/I Ching: Boek der Veranderingen)
§ Veelheid aan stemmen en perspectieven (Confucius: de auteur als
“transmitter” en niet als “maker”!!!) ó 1 auteur/autoriteit in westen
¨ Idee om verschillende stemmen te laten horen/perspectieven neer te
schrijven vanwege ideaal van historicus als “doorgever” i.p.v. “maker”
• Waarom aandacht voor het verleden?
o Verleden kon modellen voor eigen tijd (+ voorspellingen!) bevatten
o Filosofische interesse in patronen in menselijk gedrag (Tao/Dao)
§ Bv. hoe bepaalde politicus zich heeft gedragen kan interessant zijn voor heden
§ Bv. daoïsme: idee dat er een bepaald pad is dat bewandeld kan worden en je
leert hoe je het pad moet bewandelen door lessen te trekken uit het verleden
1.3.2. Zuozhuan
• Late 4de eeuw v.Chr.
• Veelgelezen commentaar op annalen
o Meer narratieve benadering
o Heeft het over politieke conflicten rond opvolgingen, machtsmisbruik…
• Kenmerken?
o Band historici met hofhouding
o Belang van correct citeren
o Morele + pedagogische dimensies (= lessen voor de eigen tijd!)
1.3.3. Deep dive: de ‘grote astroloog/historicus’ Sima Qian (145-86 v.Chr.)
• Van belang voor de Chinese historiografie omdat hij (1) bestaande aspecten
perfectionneer en (2) nieuwe structuur aan de geschiedschrijving toevoegd
• Leven (tijdens de Han-dynastie)
o Begon met geschiedschrijving omdat zijn vader dat ook al deed, en deze hem had
gevraagd om zijn levenswerk verder te zetten en een grote, universele geschiedenis
te schrijven (‘aanbidding’ van de (voor)ouders)
o Persoonlijk offer vanwege steun aan de verkeerde persoon (normaal executie):
castratie zodat hij zijn werk zou kunnen afwerken
o Ter zijde: belangrijke Chinese dynastieën: Shang (1600 – 1100 v.Chr.), Zhou (1100 –
256 v.Chr.), Qin (221 – 206 v.Chr.), Han (206 v.Chr. – 220 n.Chr.)
§ Periode van de zeven ‘Warring States’: ca. 475 (datum Qian) tot 221 v.Chr.
§ Tijdens de Qin-dynastie (221 v.Chr.), net voor Sima Qian en zijn vader, werden
bronnen uit andere staten vernietigd à “alleenheerschappij van het verleden”.
Kan Qian’s werk niet makkelijker gemaakt hebben…
3
, • Shiji (‘Records of the Grand Historian’): doel om universele geschiedenis te schrijven
o Structuur van het werk:
§ Alternatief voor annalen/commentaren
§ Compilatie in vijf grote secties
1. Annalen (benji)
2. Tabellen (biao): revolutionaire structuur: zet elke dynastie naast elkaar en
schrijft neer wat relevant was voor elke dynastie in datzelfde jaar
3. Verhandelingen (shu): gaat vooral over praktijk, bv. landbouw
4. Erfelijke geslachten (shijia): soort genealogie (‘aanbidding’ v/d (voor)ouders)
5. Exemplarische overleveringen (liezhuan)
o Voordelen structuur: geen nood voor ‘uitweiding’ over bepaalde figuren of
gebeurtenissen (worden elders wel vermeld) + bepaalde delen (i.h.b. de liezhuan)
moeten niet vasthouden aan strikte chronologie (à leidt tot een diepere, ‘meta’-
analyse van figuren en patronen)
o Nadeel structuur: geen index, wat de ‘leesbaarheid’ van het werk moeilijk maakt
o Doel Shiji:
§ “The goal of the Shiji was not to impart a particular account of the past as
unchallengeable or definitive […] but to promote the wisdom that will allow the
intelligent reader to judge well. Sima is rather like a modern professor who tells
his students that he is not interested in their ultimate recollection of the facts that
have been imparted, but in their development of critical thinking skills” (Woolf)
¨ = Ideaal van de transmitter à veelvoud aan interpretaties + tegenstrijdige
verklaringen
¨ DUS het doel is vele interpretaties en perspectieven aan te bieden als
wijsheid om de lezer de mogelijkheid te geven zelf oordeel te vellen
§ Maar! Belang van ‘onderzoek/methode’ + rol van de historicus
¨ “Sima Qian did evince in the Shinji a clear sense of the historian’s purpose:
to record major and minor occurrences accurately in order to counsel the
present and to bestow fame on the good and infamy on the evildoers”
(Woolf)
- = Ideaal van de maker, Sima Qian trekt ook lessen uit de geschiedenis
die hij beschrijft, dus als historicus zelf ook oordeel vellen over en leren
uit de geschiedenis (ó Chinese traditie, Confucius: historicus als
overleveraar) à innoverend element!
è ! Thema/tegenstelling dat in veel contexten & historiografische tradities
aanwezig is (ook in de huidige): wat lever ik over en wat voeg ik eraan toe?
DUS EZ: overleveren van het verleden, AZ: zelf stem als historicus gebruiken,
zowel reflexief of onbewust (postmodernistische kritiek: nooit 100% objectief).
Tot 30-40 jaar geleden vooral focus op eerste, sinds postmodernisme ook
focus op de rol v/d geschiedkundige in de creatie van zijn verhaal (objectief).
• Invloed Sima Qian
o Een ‘template’ dat bijna 2000 jaar van dienst zal zijn! Tot de 19e-20e eeuw blijft
geschiedschrijving in deze regio in bepaalde mate het patroon van Sima volgen
§ = Eerste van 24 Standard Histories (zhengshi)
4
