Dit zijn eigen notities van alle lessen cultuurgeschiedenis, gedoceerd door prof. Vergauwen in 2024. Het is een lange samenvatting, omdat alles uitgeschreven is in tekst.
Cultuurgeschiedenis
1 - Een introductie met Koning Arthur ................................................................... 3
1.1 Vraagstelling ................................................................................................... 3
1.2 Traditionele historiografie ................................................................................. 3
1.3 Kruisbestuiving met andere disciplines ............................................................ 6
1.4 Wat is cultuurgeschiedenis? ............................................................................ 7
2 - Cultuurgeschiedenis: een theoretisch kader .................................................... 8
2.1 Definiëring van cultuurgeschiedenis................................................................. 8
2.2 Kruisbestuiving met andere disciplines ............................................................ 9
2.3 Conclusie .................................................................................................... 13
3 - Clifford Geertz en culturele antropologie ....................................................... 13
3.1 Clifford Geertz: introductie ............................................................................. 13
3.2 Thick description ........................................................................................... 14
3.3 Deep play: hanengevechten in Bali ................................................................. 14
3.4 Hedendaagse relevantie ................................................................................ 18
4 - De cultuur van Venetië als toeristenstad en Winckelmann .............................. 20
4.1 Venetië als handelsstad ................................................................................ 20
4.2 Venetië als toeristenstad ............................................................................... 22
4.3 Conclusie..................................................................................................... 27
5 - Norbert Elias en het beschavingsproces ........................................................ 27
5.1 Theorie van Elias ........................................................................................... 27
5.2 Praktijk: De hofsamenleving........................................................................... 30
5.3 Praktijk: Beschavingsprocessen ..................................................................... 33
6 – The power of music & the music of power ...................................................... 34
6.1 Muziek als machtsinstrument ........................................................................ 34
6.2 De macht van Louis XIV ................................................................................. 35
6.3 Representatio Maiestatis ............................................................................... 37
6.4 Gevolgen voor Europa ................................................................................... 39
7 - Edward Saïd en het oriëntalisme .................................................................... 39
1
, 7.1 Het leven van Saïd ......................................................................................... 39
7.2 De theorie van Saïd ........................................................................................ 40
7.3 De case van Paul Gauguin ............................................................................. 46
7.4 De case van de Madama Butterfly .................................................................. 48
8 - Erwin Panofsky en de iconologie ................................................................... 49
8.1 De verhouding tussen man-vrouw .................................................................. 49
8.2 De visie van Panofsky ..................................................................................... 51
8.3 Voorbeeld: Barbara Strozzi ............................................................................ 55
9 – New Historicism ........................................................................................... 56
9.1 Wat is new historicism? ................................................................................. 56
9.2 De geschiedenis van New historicism ............................................................. 58
9.3 “Het gat in de muur”: Communie van de apostelen ......................................... 60
10 – Geschiedenis van het klimaat ...................................................................... 63
10.1 Het archief van het klimaat .......................................................................... 64
10.2 Geschiedenis van het klimaat ...................................................................... 65
10.3 Cultuurgeschiedenis van het klimaat ............................................................ 68
10.4 Relevantie voor historici .............................................................................. 73
11 - De cultuurgeschiedenis van gevoelens ......................................................... 73
11.1 Inleiding ..................................................................................................... 73
11.2 Cultuurgeschiedenis van gevoelens ............................................................. 74
11.3 Gevoelens in de 17e eeuw ............................................................................ 76
11.4 Gevoelens in de 18e eeuw ............................................................................ 77
11.5 Gevoelens in de 19e eeuw ............................................................................ 80
12 - Culturele geschiedenis van groenten en fruit ................................................ 81
12.1 De herkomst van groenten en fruit ................................................................ 81
12.2 Cultuurgeschiedenis van de aardbei............................................................. 83
12.3 Cultuurgeschiedenis van de aardappel ......................................................... 85
12.4 Cultuurgeschiedenis van de ananas ............................................................ 88
2
,1 - Een introductie met Koning Arthur
Cultuurgeschiedenis is een methode/benadering om aan geschiedenis te doen. We
nemen King Arthur als voorbeeldcasus om cultuurgeschiedenis mee te benaderen.
1.1 Vraagstelling
We willen te weten komen wie Koning Arthur was en wanneer hij leefde. Cultuur is enkel
zichtbaar voor anderen wanneer het getoond wordt. Er is dus een actie nodig om cultuur
te percipiëren. Wat hij deed kunnen we te weten komen door referenties in verhalen:
- “Camelot & Lancelot”: Chrétien de Troyes in 1180 (thuisadres)
- “Ronde tafel”: Wace in 1155
- “Excalibur”: Malory in 1470 (voordien zwaard calibur)
- “Merlijn”: Geoffrey in 1138
Wat wij weten behoort tot de legende van de ridders in de romances (ridderromans),
maar dit moet wel teruggaan op iemand die echt heeft bestaan. Wat is de historische
grondslag van de romans? We weten zeker dat Arthur voor de ridderromances leefde,
ergens in de dark age tussen 410-880. In 410 viel het Romeinse Rijk Brittannië binnen en
dook Arthur voor het eerst op. Rond 900 komen de Germanen naar Brittannië o.l.v. Alfred
the Great. Voor een specifiekere datum moeten we zoeken naar een figuur volgens wat hij
gedaan heeft: wat maakt Arthur tot die persoon? Waarom was hij zo belangrijk?
De essentie van zijn bestaan was een militaire aanvoerder die de Britse volken (Kelten)
heeft verenigd tegen de Angelsaksen. Hij voerde een oorlog tegen de Angelsaksen en
zorgde voor een overwinning van de Britten. Hieruit weten we dat hij geleefd moet hebben
rond 540.
1.2 Traditionele historiografie
De traditionele historiografie wil te weten komen wie Arthur is en wat hij gedaan heeft door
bronnen.
1.2.1 Geoffrey of Monmouth (1100-1155)
Geoffrey of Monmouth was de aanleiding voor ridderromans, hij schreef Historia Regum
Brittannia (‘een geschiedenis v/d koningen v/d Britten’). Hierin staat het verhaal van de
vader van Arthur (Uther Pendragon) en de rode draak (vlag van Wales):
De Schotten vallen het koninkrijk aan onder Vortigern (koning v/d Britten) dus hij
vraagt hulp van buitenlandse troepen. De Saksen komen naar Groot-Brittannië
o.l.v. Hengist & Horsa. Zij willen betaald worden in land dus Vortigern krijgt
problemen met de Saksen. Zij worden sterker en nodigen groepen uit, waardoor de
Britten onder druk komen. Uiteindelijk wordt Arthur koning en zet de zaken terug op
3
, orde (bv. verovert Gallië). Hij raakt dodelijk gewond in de slag van Mordred, maar is
niet dood wanneer hij uit het verhaal verdwijnt.
Geoffrey of Monmouth was een 12e-eeuwse priester uit Wales (Brit), maar heeft lang
gewerkt in Oxford (Angelsaksisch). Hij schreef zijn boek op basis van een chronologische
geschiedenis v/d Britten, maar niemand weet welk boek dit is (= verzonnen of kwijt!).
Britten (Kelten) <-> Angelen & Saksen (Germanen) <-> Denen (vikings)
Zijn motivatie om te schrijven moet bijzonder zijn, want Britse auteur schrijft over
Angelsaksisch gebied.
Intellectuele geschiedenis: zoekt naar de motivatie van een auteur over een bron,
waarom schrijft een auteur iets? ( = kritische geschiedenis)
Centrale idee: een historicus mag zich nooit beperken tot wat er geschreven
staat, het is belangrijk om de motivatie tussen de lijnen te lezen.
Ook schrijvers in de Middeleeuwen hebben een motief: schrijven was duur en
tijdrovend/arbeidsintensief. We mogen ons dus niet limiteren tot inhoud, maar
ook zoeken naar intenties en context (!).
Dit laat ons twijfelen over de waarheid van Monmouth: William of Newburgh geeft kritiek
op Monmouth en zegt dat het volledig verzonnen is om de Britten tevreden te houden.
William is Angelsaksisch, dus er klinkt rivaliteit in zijn kritiek. Dit is geschreven in een
periode waarin gebied van Britten onder Angelsaksische koningen geplaatst wordt.
Motief van Monmouth: De koningen van Engeland probeerden Wales onder hun gezag te
krijgen. In die context schrijft Monmouth over een legeraanvoerder die Angelsaksen
overwinnen, dus hij probeert volk een hart onder de riem te steken. Dit verklaart ook de
kritiek van William.
1.2.2 Nennius (ong. 830)
Een auteur die zichzelf identificeerde als monnik ‘Nennius’ schreef Historia Brittonum:
Ik, Nennius, leerling van de heilige Elvodug, heb het op mij genomen om sommige
uittreksels neer te schrijven die de dwaasheid van de Britten vergaten; want de geleerden
van het eiland Brittannië hadden geen vaardigheden en schreven niets neer in boeken.
Daarom heb ik alles op een hoop gegooid dat ik kon vinden, zowel uit Romeinse annalen
als uit de kronieken van onze heilige vaders en van de geschriften van de Ieren, de
Engelsen en uit de tradities van onze voorvaders. Vele geleerden en kopeïsten hebben
geprobeerde te schrijven, maar op een of andere manier hebben zij het onderwerp meer
obscuur achtergelaten, ofwel door herhaalde ziekte ofwel door militaire rampspoed. Ik
vraag elke lezer die dit boek leest om me mijn vermetelheid te vergeven om zoveel te
schrijven nadat al zoveel werd geschreven. Ik geef me gewonnen aan om het even wie
deze vaardigheid beter bezit dan ik.
Hij geeft zelf toe dat hij niet weet of wat hij schrijft waar is, dus hoe betrouwbaar is bron?
Van belang is ‘Arthur’s battle list’: een lijst met alle veldslagen van koning Arthur (12).
“In die dagen vocht Arthur tegen hen, met de koningen van de Britten, maar hij zelf was
de aanvoerder in de strijd. De eerste veldslag was bij de monding van de rivier die Glein
is genoemd. De tweede, de derde, de vierde en de vijfde waren aan een andere rivier die
4
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper rheamertes. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €9,99. Je zit daarna nergens aan vast.
