Hoorcollege 1: inleiding
1 De situering van eerstelijnspsychologische zorg
Internationaal heeft de WHO een pyramide gemaakt om aan te geven wat de ideale ‘mix’
zou zijn voor de gezondheidszorg. Het aanbod moet breed en toegankelijk zijn van
basispsychologische zorg. Het is kwalitatief kleiner, maar eveneens moet er een
toegankelijk aanbod van gespecialiseerde psychologische zorg zijn. De meeste mensen
hebben voldoende aan EL (eerstelijns). Hoe intensiever je gaat, hoe kleiner die pyramide
wordt: hoe gespecialiseerder, hoe duurder. Het is een richtlijn van de WHO voor overheden
om te kijken hoe je geestelijke gezondheidszorg het beste organiseert. In de pyramide zie je
de verschillende ‘lijnen’.
• Stel mama maakt zich zorgen om zoon omdat hij veel woedebuien heeft. Ze gaat
opzoeken op het internet hoe ze het beste hiermee omgaat. Dat is de 0de lijn. Het is
informele zorg, zelfhulp.
• Stel dat die jongen ook woedebuien op school heeft? Dan kan het zijn dat de school
hen door verwijst naar het CLB. Dat is dan de 1ste lijn. Het is heel toegankelijk, de
eerste plaats om je problematiek voor te leggen.
• Stel de CLB medewerker heeft een vermoeden dat er onderliggend een
ontwikkelingsstoornis is dan kan het zijn dat die hem doorverwijst voor verder
onderzoek. Dat is dan de 2de lijn bij een psycholoog of psychiater om te kijken wat
het onderliggend probleem is.
, • Het kan ook zijn dat de problemen zodanig escaleren of complex zijn dat je dan
doorverwijzen naar bv een psychiatrische kinderdienst, dat is dan de 3de lijn. Dat is
een hele intensieve vorm van zorg.
Dit hele mechanisme is het principe van de stepped care.
Je hebt verschillende niveaus van intensiteit van zorg en je gaat zoeken bij de client welk
niveau van zorg hij/zij nodig heeft en daar ga je kijken naar de minst intensieve vorm van
zorg. Belangrijk hierbij is de matched care: die stelt dat het ook belangrijk is dat je de
juiste hulp op het juiste moment door de juiste persoon op de juiste plaats krijgt. Stel nu bv
in het geval van die mama en haar zoon en de CLB medewerker vindt dat echt wel een
complex probleem is dat zich escaleert, dan kan die jou meteen doorverwijzen naar 3de ipv
2de lijn. Dus we gaan kijken wat het meest ‘matcht’ bij de situatie.
2 Continuummodel v keyes
Als je een uitspraak wil doen over iemand zijn
geestelijke gezondheid, dan mag je niet enkel kijken
naar de symptomen of aandoeningen. Je moet ook
kijken naar het mentaal welbevinden. Je hebt dus 2
dimensies:
• De horizontale as heb je de psychiatrische aandoeningen waar je werkt met
stoornissen zoals depressie, angststoornis en bipolaire stoornis.
• De y-as gaat over het mentale welbevinden, de positieve aspecten van geestelijke
gezondheidszorg. Het gaat over veerkracht, sociale relaties, zichzelf kunnen
realiseren etc
Obv deze 2 dimensies geeft Keyes 4 groepen van mensen aan:
• Rechtsbovenaan is de optimale groep die hoog scoort op mentaal welbevinden
en laag op psychiatrische aandoeningen.
• Rechtsonderaan zijn degenen die geen psychische aandoeningen hebben, maar
een laag mentaal welbevinden hebben. Bv iemand met financiële problemen kan
zorgen voor veel stress.
• Linksbovenaan hebben een stoornis. Desondanks het feit dat ze symptomen
hebben, scoren ze op vlak van mentaal welbevinden nog vrij goed.
• linksonderaan is de meest kwetsbare groep. zij scoren op beide vlakken laag.
,Als we mensen willen helpen op dit vlak, moet je dus kijken naar de twee dimensies en niet
enkel naar de aanwezigheid ve psychiatrische aandoening zelf. Dit leunt aan bij de ELP, daar
zit de focus niet enkel op de aandelenindex, maar ook op (1) bevorderen van het mentale.
Een ander stukje van de ELP is de (2) preventie van psychologische problemen: bepaalde
doelgroepen die een verhoogd risico hebben op het ontwikkelen van psychologische
problemen, worden getarget voor bepaalde interventies (bv kinderen in een
scheidingscontext).
Een andere taak van de ELP is dat wanneer er dan effectief symptomen of klachten zijn, dat
je die als psycholoog die zo (3) snel mogelijk detecteert en ze snel intervenieert (dus
vroegdetectie van milde/matige psychische problemen en hierop dan interveniëren), zodat
het zich niet verder ontwikkelt tot een nog complexere problematiek.
Ten slotte kan een ELP aanvullend naast de gespecialiseerde zorg bij ernstige
problematieken ook aanvullende (4) basispsychologische zorg aanbieden. Dus het gaat
hier dan over de stap die je als cliënt zet om terug naar huis te mogen, daar kan een
psycholoog aanvullende zorg aanbieden.
3 Situering nationaal hier in België
De organisatie GGZ (geestelijke gezondheidszorg) België is een lange tijd omgekeerd
geweest aan de pyramide van WHO. We hadden hier een lange tijd een overschot aan
psychiatrische bedden en een beperkt aanbod van ambulante diensten.
Er zijn wel hervormingen bezig dus het is niet meer omgekeerd, maar we zitten zeker nog
niet in de driehoek van de WHO. Je ziet wel dat bij de hervormingen van nu, dat men
investeert in de brede basis van EL. Dus er is een nood aan de verbreding van de onderste
laag van de pyramide (vermaatschappelijking van de zorg). Er komen zo bv meer overkop-
huizen bij, wat een mooi voorbeeld is.
Bij die hervormingen die bezig zijn, daar wordt het public health perspectief (5 criteria) als
leidraad genomen in de GGZ. Dat wil zeggen dat we ervoor moeten zorgen dat we de
gezondheidszorg van iedereen in de populatie moeten bevorderen en niet enkel die v de
kwetsbare groepen, maar dus iedereen zijn gezondheidszorg verbeteren:
1. Werk met gezondheidsdoelstellingen en doe een systematische sturing van het
beleid obv data in een value based benadering. Dus je moet vanuit die data je beleid
kunnen bijsturen
, 2. Zet in op preventie, vroeginterventie en kinderen & jongeren. Hier zie je
terugkomen waarom er zoveel te doen is rond eerstelijns. En ook ontstaan de meeste
psychiatrische problemen in die jonge levensfase. Dus hier moeten we zo snel
mogelijk ingrijpen. (Het was een lange tijd omgekeerd: dus dat het grootste budget
naar volwassenen ging)
3. Verleg de focus van 1-op-1 behandelingen naar laagdrempelig groepsaanbod van
psychische stoornissen. Elke vorm van begeleiding heeft voor-en nadelen, afhankelijk
van wat de vraag is.
4. Focus op vindplaatsen (de basiszorg moet je organiseren op plekken waar mensen
komen: huisarts, clb, scholen… dus plaatsen die makkelijker toegankelijk zijn, zodat
de stap naar GGZ kleiner is) en installeer daar adequate interventies en gerichte
zorgtoeleiding. Zet de hulp dus dicht tegen de mensen
5. Bestrijd actief de hardnekkige mythes rond de GGZ die echte verandering in de weg
staan.
Een mythe: psychiatrische aandoeningen komen de laatste 20 jaar veel meer voor, terwijl dat
niet zo is. Vroeger kwamen die ook veel voor, maar nu wordt het makkelijker/sneller
gedetecteerd en besproken.
Belangrijk bij die hervormingen zijn de netwerken van hulpverlening in de GGZ. Je hebt
een onderscheid tussen volwassenen en kinderen en jongeren. Die van volwassenen
ontstonden in 2011 en die van kinderen en jongeren in 2015. Men heeft geopperd dat al
die diensten hiervoor meer zouden samenwerken. Dus per provincie is er een netwerk met
ALLE partners die een rol spelen in GGZ bij kinderen en jongeren. Het is dat netwerk dat
mee die hervormingen in goede banen moet leiden. Elke nieuwe investering in de GGZ
gaat via deze netwerken gebeuren. De conventie van de ELP worden verdeeld via die
netwerken. Bij volwassenen is er wel nog wat sprake van versnippering.
4 Karakteristieken elp zorg
Wat is eerstelijnspsychologie?
“De ELP is gericht op het verhogen van de zelfredzaamheid en autonomie van de
patiënt/cliënt binnen zijn of haar context en dichtbij huis. Het is een (vroegtijdige)
klinisch psychologische begeleiding, generalistisch én kortdurend.”
Zelfredzaamheid en autonomie:
