Inhoudstafel
Hoofdstuk 1: criminaliteit als maatschappelijk vraagstuk ............................................... 7
1. Eerste denkbeeld: het afwijkende individu (“het monster”) ................................. 8
1.1. Andrej Romanovitsj Tsjikatilo (“de slager van Rostov”) ................................. 8
1.2. Ted Bundy ......................................................................................................... 8
1.3. Jeffrey Dahmer ................................................................................................ 8
1.4. Richard Ramirez (‘the night stalker’) .............................................................. 8
1.5. “Het misleidende kwaad” (Hitler/Stalin) ........................................................ 9
2. Tweede denkbeeld: het rationele individu ............................................................ 9
2.1. Gary Becker (1930 – 2014)............................................................................... 9
2.2. Het rationele individu .....................................................................................10
2.3. Belangrijke beleidstheorie ..............................................................................10
2.3.1. 10 principes (Felson en Clark, 1998; Kleemans, 2001) ..........................10
3. Waarom kunnen we criminaliteit niet reduceren tot de handelingen van
(afwijkende) individuen? ...............................................................................................11
3.1. David Émile Durkheim.....................................................................................11
3.1.1. Criminaliteit als schending van een morele code ...............................11
3.1.2. Criminaliteit is normaal in een samenleving .........................................12
3.1.3. Criminaliteit leert ons iets over de aard van de samenleving .............12
3.1.4. Criminaliteit als maatschappelijk fenomeen ........................................13
3.1.5. Criminaliteit en maatschappelijke verandering ...................................13
3.2. Belangrijke inzichten (Smith, 2008) (samenvatting!) ....................................14
4. Hoe is sociale orde mogelijk? ................................................................................14
4.1. Talcott Parsons (1902-1979) ............................................................................14
4.1.1. Kerninzichten ...........................................................................................15
4.1.2. Normen en waarden ..............................................................................15
4.2. Een snel veranderende samenleving ...........................................................16
4.3. Een evolutie naar meer progressieve opvattingen .....................................17
4.4. Culturele terugslag .........................................................................................17
4.5. Woke ................................................................................................................18
4.6. Hoe verklaart dit perspectief criminaliteit?...................................................18
4.6.1. Subcultuur denken ..................................................................................19
4.6.2. Delinquente subcultuurtheorie ..............................................................19
4.6.3. Differentiële opportuniteitstheorie .........................................................21
4.6.4. Walter B. Miller (1920-2004) .....................................................................22
1
, 4.6.5. M. E. Wolfgang (1924-1998), F. Ferracuti (1927-1992) ...........................24
4.6.6. Clifford James Geertz (1926-2006) .........................................................24
4.6.7. Sykes & Matza (1957) Techniques of Neutralization .............................25
4.6.8. David Matza (1930-2018) ........................................................................28
5. Mensen interageren met elkaar ............................................................................29
5.1. Howard Saul Becker (1928-2023) ........................................................................29
5.1.1. Collectieve actie ...........................................................................................30
5.1.2. Becoming a marijuana user..........................................................................30
5.2. Collectieve actie .................................................................................................31
5.2.1. Interactiepatronen ........................................................................................32
5.3. George Herbert Mead (1863-1931) ....................................................................34
5.3.1. Kerninzichten ..................................................................................................34
5.4. Herbert Blumer (1900-1987) .................................................................................35
5.4.1. Mensen gedragen zich tegenover dingen op basis van de betekenissen
die de dingen voor hen hebben ...........................................................................36
5.4.2. Betekenis ontstaat in de interacties met anderen......................................36
5.4.3. Samenleving ..................................................................................................36
6. Een steeds kleinere wereld .....................................................................................37
6.1. Stanley Milgram (1933-1984) ..........................................................................37
6.1.1. Six degrees of separation .......................................................................38
7. Macht maakt intrinsiek deel uit van menselijk handelen ....................................39
7.1. Norbert Elias (1897-1990) ................................................................................39
7.1.1. Kerninzichten ...........................................................................................39
7.2. Solomon Ash (1907-1996) ...............................................................................41
8. Masterstatus .............................................................................................................43
8.1. Howard Saul Becker (1928-2023) ...................................................................43
8.1.1. Everett C. Hughes (1897-1983) ...............................................................44
8.1.2. Masterstatus is bepalend voor onze evaluaties van (het gedrag van)
anderen 44
9. Stigma.......................................................................................................................46
9.1. Erving Goffman (1922-1982)...........................................................................46
9.1.1. Stigma ......................................................................................................46
10. Identiteit...............................................................................................................47
10.1. Waarom is de beoordeling van gedrag belangrijk om deviantie te
begrijpen? ...................................................................................................................48
11. Kritische theorie ..................................................................................................50
2
, 11.1. Karl Marx (1818-1883)......................................................................................51
11.2. Enkele belangrijke begrippen........................................................................51
11.2.1. Communisme ..........................................................................................51
11.2.2. Kapitalisme ..............................................................................................52
11.2.3. Vals bewustzijn.........................................................................................55
11.3. Postcolonial studies.........................................................................................55
11.4. Gayatri Chakravorty Spivak ...........................................................................56
12. Daderschap als maatschappelijk gesitueerde biografie ...............................56
12.1. De levensloop criminologie ...........................................................................56
12.1.1. Enkele begrippen (zie ook tekst 1!)........................................................57
12.1.2. De leeftijd-criminaliteitscurve .................................................................57
12.1.3. The Jack Roller .........................................................................................57
12.1.4. Unraveling Juvenile Delinquency ..........................................................57
12.1.5. Delinquency in a Birth Cohort ................................................................58
12.1.6. Maatschappelijk gesitueerde biografie ................................................58
Hoofdstuk 2: cybercriminaliteit .........................................................................................60
1. Cybercriminaliteit ....................................................................................................60
1.1. Kinderpornografie ...........................................................................................61
1.1.1. De productie en het verspreiden van materiaal waarop kindermisbruik
te zien is blijft erg problematisch ............................................................................61
1.1.2. Kinderen en jongeren zijn steeds vaker slachtoffer van materiaal dat
ze zelf hebben gemaakt ........................................................................................62
1.2. Online fraude ..................................................................................................63
1.2.1. Impact van COVID-19 ............................................................................63
1.2.2. Phishing en social engineering...............................................................64
1.3. Cyberafhankelijke criminaliteit ......................................................................64
1.3.1. Ransomware............................................................................................64
1.3.2. Malware ...................................................................................................64
1.3.3. DDoS.........................................................................................................65
1.3.4. RDDoS ......................................................................................................65
1.3.5. Crime-as-a-service (CaaS) .....................................................................65
2. Routineactiviteitentheorie .......................................................................................65
2.1. Routineactiviteitentheorie: kernelementen ..................................................66
2.1.1. Verklaring voor daderschap/slachtofferschap ....................................66
2.2. Rationele keuzetheorie: kernelementen.......................................................66
2.2.1. Besluitvorming..........................................................................................67
3
, 2.2.2. Preventie ..................................................................................................67
3. Het cyborg crime-perspectief ................................................................................67
3.1. Technologie is niet neutraal ...........................................................................67
3.2. De relatie tussen mens en technologie gaat verder dan een
gebruikersrelatie ..........................................................................................................68
3.3. Collectieven of netwerken van mensen en technologie brengen samen
acties en resultaten voort...........................................................................................68
3.4. Actievere rol aan technologie toekennen...................................................68
Hoofdstuk 3: georganiseerde criminaliteit .......................................................................70
1. Georganiseerde criminaliteit definiëren ...............................................................70
1.1. United Nations Convention against Transnational Organized crime .........70
1.2. Discussies over de definitie van georganiseerde criminaliteit ....................70
2. Dominante denkbeelden over georganiseerde criminaliteit ..............................71
2.1. Georganiseerde criminaliteit wordt doorgaans verklaard als een
combinatie van een aantal elementen ...................................................................71
2.2. Homo economicus en efficiënte markten ...................................................71
2.3. Daders van georganiseerde criminaliteit hebben bijzondere kenmerken 72
2.4. Onzichtbaar, geheim en besloten ................................................................72
3. Groepen ...................................................................................................................73
3.1. Yakuza .............................................................................................................73
3.2. Triades ..............................................................................................................75
3.2.1. Geen “Chinese maffia” ..........................................................................75
3.3. Sinaloa Cartel ..................................................................................................76
3.4. Mara Salvatrucha (MS-13) .............................................................................76
3.5. ‘Ndrangheta ...................................................................................................76
4. Georganiseerde criminaliteit is maatschappelijk verankerd ..............................77
4.1. Kernbevindingen ............................................................................................77
4.2. Europese uitdagingen ....................................................................................79
4.3. EMPACT ...........................................................................................................80
Hoofdstuk 4: collectief geweld (gastcollege Christophe Busch) ...................................81
1. Inleiding .......................................................................................................................81
2. Daderwereld in Auschwitz Birkenau ..........................................................................81
3. Kwaad als complexiteit ..........................................................................................86
Hoofdstuk 5: terrorisme en radicalisering.........................................................................87
22 maart 2016 .................................................................................................................87
1. Terrorisme als individualiseerbaar probleem? ......................................................88
4
, 1.1. Terrorisme en de bestrijding van het kwade ................................................88
1.1.1. George W. Bush (43rd President of the US) ...........................................88
1.1.2. Paul Wolfowitz .........................................................................................88
1.1.3. Terrorisme en de bestrijding van het kwade .........................................89
1.2. Terrorisme als pathologie ...............................................................................90
1.3. Terrorisme als rationele keuze ........................................................................91
1.3.1. Contra-terrorisme en situationele preventie (Perry, et. al., 2010) ........91
1.3.2. Reduceren van opportuniteiten ............................................................92
1.3.3. Geen focus op grondoorzaken .............................................................92
2. Terrorisme als maatschappelijk vraagstuk............................................................92
2.1. Waarom is terrorisme een maatschappelijk vraagstuk? .............................92
3. Trends .......................................................................................................................95
3.1. Terrorisme is gesitueerd in tijd en plaats ........................................................95
3.2. Overzicht 2023.................................................................................................96
3.3. Trends (Global Terrorism Index – 2024) ..........................................................97
3.3.1. Specifieke kenmerken van het fenomeen terrorisme (Global Terrorism
Index – 2024) ............................................................................................................97
3.3.2. Interacties tussen terroristische groepen en georganiseerde
criminaliteit ...............................................................................................................99
3.3.3. Jamaat Nusrat Al-Islam wal Muslimeen (JNIM)...................................101
4. Conflict in het Midden-Oosten .............................................................................102
4.1. Charlie Wilson’s War .....................................................................................103
4.2. The Gatekeepers ..........................................................................................103
Gastcollege: gewelddadig extremisme door de lens van neutraliseringstheorie
(Katrien Vanlerberghe) ....................................................................................................105
Neutraliseringstheorie: basisprincipes .........................................................................105
Terrorisme door de lens van neutraliseringstechniek .................................................106
The Christchurch mosque shootings ...........................................................................106
Manifesto-analyse.....................................................................................................106
Aanpak ..................................................................................................................106
Bevindingen ...........................................................................................................106
Reflecties ...................................................................................................................108
De rol van complottheorieën ...............................................................................108
Wat nu? .....................................................................................................................108
5. Rechtsextremistisch terrorisme .............................................................................110
5.1. “Siege” en accelerationisme ............................................................................110
5
, 6. Links-extremistisch en anarchistisch terrorisme ..................................................111
7. Incels ......................................................................................................................112
7.1. Genetica .......................................................................................................113
7.2. Evolutionair proces van partnerkeuze ........................................................114
7.3. Maatschappelijke structuren .......................................................................115
7.4. Gewelddadige vrouwenhaat en antifeminisme .......................................116
7.5. Persoonlijk geweld ........................................................................................116
7.6. Geweld op interpersoonlijk niveau .............................................................117
7.7. Geweld op maatschappelijk niveau ..........................................................117
8. Deradicalisering ....................................................................................................117
8.1. Preventie-door-detectie ..............................................................................117
8.1.1. De 3 I’s ....................................................................................................118
8.2. Herpluralisering ..............................................................................................119
Voorbeeldvragen examen .............................................................................................120
6
,Criminaliteit en samenleving 2023-2024
Doel van de cursus: criminaliteit kan niet begrepen worden vanuit de individuele
motieven, overtuigingen of keuzes van daders . Criminaliteit ontstaat in, en krijgt vorm
door, de samenleving.
• We gaan in dit vak dus kijken naar de verbinding tussen de samenleving en
criminaliteit. In dit vak gaan we ervan uit dat je criminaliteit nooit kan begrijpen
vanuit de individuele motieven van mensen. We gaan zien dat er een neiging
bestaat in het maatschappelijk debat, maar ook in politieke kringen, om heel
vaak criminaliteit te gaan reduceren tot individuen. Met andere woorden, we
gaan proberen te begrijpen waarom iemand keuzes maakt en we gaan die
individuele motieven en keuzes zien als de oorzaak voor wat er ergens gebeurt,
voor criminaliteitsvormen die we in die samenleving zien ontstaan. We gaan
zien dat dat een heel beperkte kijk is op criminaliteit, we gaan zien dat
criminaliteit eigenlijk begrepen moet worden in samenhang met die
samenleving, dat het daarin ontstaat en er ook vorm door krijgt.
Schriftelijk examen: 2 open vragen op basis van de slides HOC en teksten.
Hoofdstuk 1: criminaliteit als maatschappelijk vraagstuk
Hoc 1
‘Criminaliteit wordt vaak gezien als een individuele handeling,
gepleegd door mensen die ofwel abnormaal zijn, “waar iets mis
mee is”, ofwel gepleegd door mensen die een weloverwogen
keuze, een kosten-baten analyse hebben gemaakt’
Als er over criminaliteit gepraat wordt, maar ook bij veiligheidsdiensten leeft die
veronderstelling soms ook nog, dan zie je eigenlijk een drietal veronderstellingen.
Ofwel wordt criminaliteit gezien als een handeling gepleegd door mensen die
afwijkend zijn, abnormaal zijn. Daarin heb je twee elementen, aan de ene kant het
kwade (1), men gaat er hier vanuit dat criminaliteit wordt ingegeven door een soort
kwaliteit die men “het kwade” noemt en waartegen een strijd moet gevoerd worden.
Binnen dat idee van mensen die afwijkend zijn heb je ook de meer medische,
psychologische variant: het pathologische individu (2). De veronderstelling die daar
leeft is dat er iets mis is met mensen, dat zij op de een of andere manier een afwijking
hebben die gedetecteerd kan worden. De oorzaak van criminaliteit moet daar
gezocht worden in een heel specifieke kwaliteit, een disfunctie die detecteerbaar en
vaststelbaar is. De eerste groep zijn dus mensen waar iets mis mee is, het kwade of iets
medisch-psychologisch.
Aan de andere kant heb je de idee dat criminaliteit eigenlijk helemaal niet abnormaal
is, maar veroorzaakt wordt door de keuzes die wij maken. Hier verschijnt criminaliteit
dus als iets heel normaals, iets dat we allemaal tot op zekere hoogte en met zekere
gradaties plegen of gepleegd hebben, en die met andere woorden de oorzaak van
7
, die criminaliteit legt bij het maken van keuzes. Het maken van kosten-baten analyses,
de idee dat mensen afwegingen maken, hun plezier nastreven of winst trachten te
maximaliseren en anderzijds verlies/pijn proberen te vermijden. In wezen zijn we dus
allemaal hetzelfde en wegen we de kosten af tegen de baten.
1. Eerste denkbeeld: het afwijkende individu (“het monster”)
1.1. Andrej Romanovitsj Tsjikatilo (“de slager van Rostov”)
In Rusland een zeer bekend figuur. Is iemand die veroordeeld is voor
het plegen van 52 moorden (men vermoed echter dat dat er veel
meer waren), voornamelijk vrouwen en jonge kinderen. Iemand die
heel brutaal te werk ging en vaak gebruik maakte van genitale
verminkingen. Heeft op een gegeven moment in de Sovjet-Unie een
paniek veroorzaakt om verschillende redenen. De Sovjet-Unie was een
systeem dat op zijn einde is gekomen op het einde van de jaren 80. Dat was een
systeem waarbij men seriemoordenaars als een onmogelijkheid zag, dat was iets voor
het westen dat hoorde niet bij die ideologie van de Sovjet-Unie. Men was dus
maatschappelijk in totale ontkenning over die vormen van criminaliteit, maar het
Sovjetsysteem zelf was ook heel slecht georganiseerd, waardoor men er dus niet in
slaagde om die man op te sporen en te doen ophouden. Bovendien gedroeg hij zich
volstrekt waanzinnig, wat dus heel erg bijdraagt aan de stereotiepe seriemoordenaar
als iemand die “niet is zoals wij”. Hij beantwoordt dus perfect aan dat beeld van
iemand die bij ons, als samenleving, weinig of niks te maken heeft.
1.2. Ted Bundy
Actief in de jaren 70. Iemand die het vooral gemunt had op vrouwen, maar ook
iemand die enerzijds een charmant voorkomen heeft, de perfecte schoonzoon, maar
anderzijds gruwelijke feiten heeft gepleegd met vaak jonge vrouwen. Stelde seksuele
handelingen met personen die overleden waren, het was ook iemand die een vaste
manier van handelen had: hij deed alsof hij hulp nodig had, vervolgens vrouwen
meelokte en ze dan vaak via wurging vermoordde. Ted Bundy lijkt net niet iemand te
zijn die heel anders is dan wij, wat dan weer de fascinatie opwekt van waarom
iemand zoiets doet als die niet lijkt op iemand zoals Tsjikatilo.
1.3. Jeffrey Dahmer
Veroordeeld voor 17tal het vermoorden van jongens. Hij lokte die jongens mee en hen
op een gruwelijke manier vermoordde. Is iemand die experimenteerde met de
slachtoffers die hij maakte. Die zaken zijn aan het licht gekomen doordat één van zijn
slachtoffers is kunnen ontsnappen uit dat appartement en politiediensten heeft
kunnen waarschuwen. Is uiteindelijk vermoord in de gevangenis.
1.4. Richard Ramirez (‘the night stalker’)
Iemand die actief was in Los Angeles in de jaren 80. Heeft
verschillende brutale moorden gepleegd, duikte in de nacht op
bij mensen in de slaapkamer en ging over tot heel brutale
geweldspleging en verkrachting.
8
