GENDER TEKSTEN EN BRONNEN
LES 1 : GENDER A USEFUL CATEGORY - J. SCOTT
Dit is een baanbrekend artikel in het veld van genderstudies dat oorspronkelijk werd gepubliceerd in 1986. Het
artikel betoogt dat gender geen natuurlijke of biologische categorie is, maar eerder een sociaal construct dat
historisch bepaald is en aan verandering onderhevig is.
Scott begint door op te merken dat het concept van gender op verschillende manieren is gebruikt en dat de
betekenis ervan vaak is verward met biologisch geslacht. Ze betoogt dat deze verwarring de manier waarop
gender een sociaal construct is dat diep verankerd is in culturele praktijken en instellingen, heeft verhuld. Scott
suggereert dat gender begrepen moet worden als een set culturele aannames en normen die de manier
bepalen waarop individuen zichzelf begrijpen en met elkaar omgaan.
Scott gaat verder met betogen dat gender een nuttige categorie is voor historische analyse omdat het helpt
om de manier waarop macht in de samenleving werkt, te onthullen. Ze merkt op dat gender vaak wordt
gebruikt om ongelijkheden tussen mannen en vrouwen te rechtvaardigen en dat het een belangrijk
mechanisme is waarmee sociale hiërarchieën worden gereproduceerd en in stand gehouden. Door te
onderzoeken op welke manieren gender in het verleden is gebruikt om het machtsevenwicht te legitimeren,
kunnen historici inzicht krijgen in de manier waarop gender nog steeds sociale relaties vormgeeft in het heden.
Scott benadrukt ook het belang van aandacht voor de manier waarop gender intersecteert met andere
identiteitscategorieën, zoals ras, klasse en seksualiteit. Ze betoogt dat deze categorieën niet los van elkaar
staan, maar elkaar op complexe wijze doorkruisen en vormgeven. Het begrijpen van de manier waarop gender
intersecteert met andere identiteitscategorieën is cruciaal voor het begrijpen van de manier waarop macht in
de samenleving werkt en voor het ontwikkelen van meer genuanceerde en complexe analyses van sociale
relaties.
Tot slot suggereert Scott dat gender niet alleen een categorie van analyse is, maar ook een strijdtoneel. Ze
merkt op dat feministische bewegingen traditionele gender-normen hebben uitgedaagd en hebben gewerkt
aan het creëren van meer egalitaire en rechtvaardige samenlevingen. Het begrijpen van de manier waarop
gender in het verleden is gebruikt om machtsevenwichten te legitimeren, is belangrijk voor het voortzetten van
deze strijd en het werken naar een meer rechtvaardige en gelijke toekomst.
LES 2 : MIDDELEEUWEN
A. "One flesh, two sexes, three genders" is een hoofdstuk geschreven door Jacqueline Murray in het boek
"Gender and Christianity in Medieval Europe: New Perspectives". Het hoofdstuk behandelt de middeleeuwse
christelijke visie op gender en seksualiteit. Murray betoogt dat de middeleeuwse christelijke visie op gender en
seksualiteit complexer was dan vaak wordt gedacht. In tegenstelling tot de moderne binaire opvatting van
gender als mannelijk of vrouwelijk, erkenden middeleeuwse christenen een derde categorie van mensen,
namelijk hermafrodieten, die zowel mannelijke als vrouwelijke kenmerken hadden. Murray bespreekt ook de
middeleeuwse opvatting van seksualiteit, waarbij seksuele activiteit alleen werd gezien als geoorloofd binnen
het huwelijk en gericht op voortplanting. Daarnaast bespreekt Murray de middeleeuwse opvatting van
lichamelijke eenwording tussen man en vrouw, waarbij het concept van "één vlees" centraal stond. Deze
lichamelijke eenwording werd beschouwd als een heilige handeling, gericht op voortplanting en het versterken
van de band tussen man en vrouw. Murray benadrukt dat de middeleeuwse opvatting van lichamelijke
eenwording niet gericht was op genot, maar op de creatie van nieuw leven en het versterken van het huwelijk.
Verder bespreekt Murray de middeleeuwse opvatting van seksuele zonde, waarbij seksuele activiteit buiten
het huwelijk als zondig werd beschouwd. Deze opvatting werd echter niet gelijk toegepast op mannen en
vrouwen, waarbij vrouwen vaak strenger werden gestraft voor seksuele zonden dan mannen. Murray
benadrukt dat de middeleeuwse christelijke visie op gender en seksualiteit complexer was dan vaak wordt
gedacht, en dat het begrijpen van deze complexiteit kan helpen bij het begrijpen van gender en seksualiteit in
de hedendaagse samenleving.
B. "The Herrenfrage - The Restructuring of the Gender System 1050-1150" is een artikel geschreven door Jo
Ann McNamara en gepubliceerd in het tijdschrift "The Journal of Medieval and Early Modern Studies". Het
1
, artikel behandelt de herstructurering van het gender-systeem in de 11e en 12e eeuw in West-Europa.
McNamara betoogt dat in de middeleeuwen de sociale orde was gebaseerd op een gender-systeem waarbij
mannen de heersers waren en vrouwen ondergeschikt waren. Dit gender-systeem was echter niet statisch en
veranderde in de loop van de tijd. McNamara identificeert de 11e en 12e eeuw als een periode waarin het
gender-systeem fundamenteel werd herzien. Volgens McNamara werd deze herstructurering aangedreven
door een concept dat zij de "Herrenfrage" noemt. Dit concept had betrekking op de vraag wie de heerser was -
een man of een vrouw - en werd vooral relevant in situaties waarin een vrouw de feitelijke heerser was
geworden, bijvoorbeeld omdat haar man was overleden of afwezig was. In dergelijke situaties werd het
concept van de man als heerser uitgedaagd, en ontstonden er nieuwe gender-normen en -praktijken.
McNamara bespreekt verschillende voorbeelden van deze veranderingen, waaronder de opkomst van het
concept van mannelijke eer, waarbij het ideaalbeeld van een mannelijke heerser werd geassocieerd met
moed, fysieke kracht en militaire bekwaamheid. McNamara bespreekt ook de opkomst van het idee van de
man als het "hoofd van het huishouden", waarbij mannen verantwoordelijk werden gemaakt voor het leiden
van hun gezin en het beschermen van hun vrouw en kinderen. McNamara benadrukt dat deze herstructurering
van het gender-systeem niet alleen van invloed was op mannen en vrouwen, maar ook op de bredere
samenleving. De veranderingen in gender-normen en -praktijken hadden bijvoorbeeld invloed op de
economische en politieke structuren van de samenleving, en leidden tot een nieuw begrip van de rol van
mannen en vrouwen in het openbare leven.
___________________________________________
BRONNEN :
A. - Militaire mannelijkheid: Het eerste citaat is een toespraak toegeschreven aan Richard I van Engeland,
gericht aan zijn troepen voor een aanval van de vijand na de Slag bij Jaffa tijdens de Derde Kruistocht in 1192.
Hij spoort zijn mannen aan moedig te zijn en te vechten, bereid te sterven als martelaren en hun dood te
wreken. - Virago: Het tweede citaat beschrijft de moedige houding van gravin Sybilla van Vlaanderen, die
zichzelf verdedigde tegen de graaf van Hainaut terwijl haar echtgenoot op kruistocht was in 1147. Ze nam de
wapens op en wist de graaf en zijn troepen te stoppen, waardoor haar roem en glorie werden vergroot. -
Crossdressing: Het derde citaat beschrijft een incident waarbij een dienaar genaamd Fromold, die op de vlucht
was, zich vermomde als vrouw door vrouwelijke kleding aan te trekken. Hij werd betrapt en openlijk vernederd
door aan een stok opgehangen te worden met zijn hoofd naar beneden, om de vijanden te vernederen die zich
in het kasteel bevonden. - Verkleedpartijen: Het vierde citaat beschrijft een traditie tijdens Pinksteren in Hoei,
waarbij zowel oudere mensen als jongeren zich verkleden als vrouwen en hun baarden afscheren. Sommigen
verkleedden zich zelfs als prominente figuren, zoals keizers, koningen, hertogen, graven en abten, terwijl
anderen kleding droegen die paste bij hun beroep. Deze mensen gingen in processie door de buurten en
straten, zingend en soms zelfs buiten de stadsmuren.
B. "The Ballad of the Tyrannical Husband" is een anoniem gedicht geschreven in Engeland in de 15e eeuw.
Het lijkt waarschijnlijk een parodie of schotschrift te zijn, mogelijk een aanklacht. Het gedicht vertelt het verhaal
van een goede huisvrouw en haar boze en gemakkelijk geïrriteerde man. De man bekritiseert voortdurend zijn
vrouw en beweert dat ze niet genoeg doet in het huishouden, terwijl zij juist hard werkt om voor het gezin te
zorgen. Uiteindelijk besluiten ze van rol te wisselen, waarbij de vrouw naar het veld gaat om te ploegen en de
man thuis blijft om voor het huishouden te zorgen. Het gedicht eindigt met de suggestie dat de man een
nieuwe waardering zal krijgen voor het werk van zijn vrouw.
C. "Christine de Pizan's Livre de la Cité des Dames, geschreven in 1405, is een reactie op het
vrouwonvriendelijke literaire werk van de beroemde dichter Jean de Meung, met name zijn Roman de la Rose.
Het boek geeft inzicht in het leven van aristocratische vrouwen, met name op het platteland. Het benadrukt
hoe belangrijk het is dat vrouwen hun huishouden en landgoederen effectief beheren, vooral wanneer hun
echtgenoten afwezig zijn vanwege hof- of militaire verplichtingen. Christine de Pizan raadt deze vrouwen aan
goed op de hoogte te zijn van hun financiën, waaronder het jaarlijks inkomen en de waarde van het land. Ook
2