Interna'onaal en Europees recht – deel Interna'onaal
HC 8: Aard van het internationaal recht
HOOFDSTUK 1: BASISKENMERKEN VAN INTERNATIONAAL RECHT (randnr. 1 – 8)
Wat is Interna'onaal recht?
• Vroeger: betrekkingen tussen Staten
• Nu: betrekkingen
- Tussen Staten
- Tussen Staten en interna'onale organisa'es
- Tussen interna'onale organisa'es onderling
- Tussen staten (of interna'onale organisa'es) en natuurlijke personen of rechtspersonen
Centrale actoren zijn nog steeds Staten, aangezien het IR gebaseerd is op soevereiniteit van Staten
• Alleen Staten kunnen lid worden van de Verenigde Na'es
• Geschil onder aandacht brengen van Veiligheidsraad of Algemene Vergadering; art. 35 HVN
• Alleen Staten zijn par'j voor Interna'onaal Gerechtshof; art. 34, lid 1 Stat. IGH
• Interna'onale organisa'es zijn aTankelijk van erkenning door Staten
Onderscheid interna'onaal publiekrecht en interna'onaal privaatrecht
è Interna'onaal privaatrecht is geen ‘interna'onaal’ recht, maar na'onaal recht dat regels
bevat om vast te stellen welk recht van toepassing is op privaatrechtelijke rechtsbetrekkingen
die aanknopingspunten heeX met meer dan één na'onale rechtsorde
Func9es van interna9onaal recht (randnr. 2)
1. De bevoegdheid van volkenrechtelijke subjecten aJakenen
Het gaat om een a[akening van bevoegdheden van volkenrechtelijke subjecten
• In de ruimte (ra'one territorii): grondgebied, grenzen, mari'eme zones, …
• In de 'jd (ra'one temporis): de landkaart veranderd in de 'jd door fusie, dekolonisa'e, …
• Wat de persoon betreX (ra'one personae): na'onaliteit, verplich'ngen voor Staten, …
• Wat het onderwerp betreX (ra'one materiae): wie mag wat doen?
2. Regelen van coëxisten9e van interna9onale rechtssubjecten
Op het vlak van coëxisten'e: reguleren van de interac'es tussen volkenrechtelijke rechtssubjecten
• Methoden van geschillenbeslech'ng en -preven'e;
• De regeling van gebruik van geweld;
- jus ad bellum: de legaliteit naar het beginnen van een oorlog;
- Jus in bello: interna'onale regels die gelden 'jdens een oorlog.
• De regeling van gebruik van het grondgebied;
• Diploma'eke en consulaire betrekkingen;
• Staatsaansprakelijkheid.
3. Regelen van interna9onale samenwerking tussen interna9onale rechtssubjecten
Coöpera'e of samenwerking tussen interna'onale rechtssubjecten
• Het recht van de interna'onale organisa'es en instellingen
Vb: het recht van de Europese Unie
• Samenwerking op het vlak van mensenrechten, interna'onaal milieurecht, …
1
,Interna'onaal en Europees recht – deel Interna'onaal
Kenmerken van interna9onaal recht (randnr. 3 – 8)
Het interna'onaal recht is bij uitstek een gedecentraliseerd en horizontaal rechtssysteem
è Vloeit voort uit de soevereine gelijkheid van Staten = grondbeginsel van de VN; art. 2, §1 HVN
Het interna'onaal recht heeX een aantal eigen kenmerken die voortvloeien uit het feit dat het een
rechtsorde is die de coëxisten'e en de coöpera'e regelt tussen soevereine subjecten
1. Geen centrale wetgever;
2. Geen centrale rechter;
3. Geen uitgewerkt stelsel van rechtshandhaving en rechtsafdwinging;
4. Sterke aTankelijkheid van de na'onale rechtsorde voor tenuitvoerlegging;
5. Uiterst gedifferen'eerd recht.
1. Geen centrale wetgever
De Algemene Vergadering van de VN is geen wereldwetgever
• Resolu'es van de VN hebben geen rechtens bindende kracht
• Wel van aanzienlijk belang voor de vorming van interna'onaal gewoonterecht
Staten zijn tegelijker'jd “wetgever” en “wetsonderhorigen” op interna'onaal vlak
• Volkenrecht ontstaat uit de vrije wil van soevereine en vrije staten: consensualisme
• “Soevereine gelijkheid” van staten is een grondbeginsel van IR; art. 2, lid 1 HVN
• De regels zijn in beginsel slechts bindend voor Staten voor zover ze deze aanvaard hebben
ð Uitzondering: jus cogens en interna'onaal gewoonterecht
2. Geen centrale rechter
Het IR kent geen centrale rechter met verplichte rechtsmacht
• Het Interna'onaal Gerechtshof (IGH) kan enkel optreden in een geschil wanneer Staten zijn
jurisdic'e vooraf hebben erkend
• Maar recent is er een opkomst van verplichte rechtsmacht zoals
- Hof van Jus''e van de Europese Unie voor Unierecht;
- WTO Orgaan voor Geschillenbeslech'ng (DSB);
- Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM);
• Daarnaast ook alterna'eve mechanismen voor geschillenbeslech'ng
Vb: diploma:eke methoden, beroep op interna:onale organisa:es, …
3. Geen uitgewerkt stelsel van rechtshandhaving en rechtsafdwinging
De VN-Veiligheidsraad is geen wereldpoli'eagent
• Belangrijke bevoegdheid bij zaken rond vrede en veiligheid = collec'eve handhaving
• Verscheidene sanc'emechanismen: van vreedzame middelen tot het gebruik van geweld
Ook andere prikkels die Staten ertoe bewegen om in de meeste gevallen hun interna'onale
verplich'ngen te respecteren
• Vaak wel uit eigenbelang, zoals retorsies
• Vb: voorrechten en immuniteiten
Geen verbod van eigenrich'ng (“self-help”) voor Staten in het interna'onaal recht
è Uitzonderingen: EU-recht en WTO-recht
2
,Interna'onaal en Europees recht – deel Interna'onaal
4. Sterke aVankelijkheid van de na9onale rechtsorde voor tenuitvoerlegging
Belangrijke band tussen het interna'onaal recht en het na'onaal recht
è Elke Staat bepaalt zelf welke rol ze willen geven aan het interna'onaal recht: onderscheid
tussen monis'sche stelsels en dualis'sche stelsels
Uitzonderlijke rol van het HvJ van de Europese Unie
• Van Gend & Loos: het Unierecht heeX rechtstreekse werking onder bepaalde voorwaarden
• Costa/ENEL: voorrang van het Unierecht op het na'onale recht
5. Uiterst gedifferen9eerd recht
Het interna'onaal recht is uiterst gedifferen'eerd recht, zowel wat betreX de werkingssfeer ra'one
materiae (onderwerp) als ra'one territorii (ruimte)
Toepassingsgebied ra'one materiae
Het interna'onaal recht omvat zowat alle mogelijke rechtsdomeinen
Vb: mensenrechten, economische rechten, strafrecht, milieurecht, enzovoort
Toepassingsgebied ra'one territorii
In het interna'onaal recht kan men een onderscheid maken tussen
• Algemeen of universeel interna'onaal recht:
- Geldt voor de gehele Statengemeenschap of een groot deel daarvan
- Op basis van interna'onaal gewoonterecht, jus cogens of mul'laterale verdragen
• “regionaal” interna'onaal recht
- Geldt enkel voor bepaalde groepen van Staten
- Vb: het recht van de Europese Unie, het EVRM, …
• “bijzonder” interna'onaal recht
- Geldt enkel tussen twee of een anderszins beperkt aantal Staten
- Vb: Benelux-recht, een dubbelbelas:ngsvedrag tussen 2 landen
Gevolg: er kunnen zich meerdere verschillende interpreta'es voordoen en er kunnen grote
verschillen zijn inzake de daadwerkelijke tenuitvoerlegging en afdwinging van het interna'onaal recht
binnen de na'onale rechtsorden
Fragmenta9e?
De belangrijke expansie en ontwikkeling van het IR in tal van subtakken, houdt ook het gevaar van
fragmenta'e van de interna'onale rechtsorde in
• = waarbij er conflicten kunnen ontstaan tussen normen die tot verscheidene interna'onale
rechtsinstrumenten behoren en/of binnen verscheidene interna'onale organisa'es tot stand
zijn gekomen
• Vb: regels van handelsrecht kunnen botsen met regels van gezondheidsrecht
• Het IR reikt een aantal technieken aan om dit te verhelpen
ð Maar in de afwezigheid van een centrale wetgever, rechter en regering, alsook van een
algemeen aanvaarde hiërarchie tussen rechtsorden, blijX dit een uitdaging
3
,Interna'onaal en Europees recht – deel Interna'onaal
HC 9: Bronnen van internationaal recht:
verdragsrecht
DEEL I: BRONNEN VAN HET INTERNATIONAAL RECHT (randnr. 10)
Defini'e bron: de in het interna'onaal recht erkende wijzen van totstandkoming van
volkenrechtelijke normen = de formele rechtsbronnen
è Het gaat om de rechtsvormingsprocessen
Opsomming formele rechtsbronnen in het volkenrecht is te vinden in art. 38 Stat. IGH
“Ar:kel 38 Stat. IGH
1. Het Hof, dat tot taak heeP de voorgelegde geschillen te beslissen overeenkoms:g het
interna:onale recht, doet dit met toepassing van:
a) interna:onale verdragen, zowel van algemene als van bijzondere aard, waarin regels
worden vastgelegd die uitdrukkelijk door de bij het geschil betrokken Staten worden
erkend;
b) interna:onale gewoonte, als blijk van een als recht aanvaarde algemene prak:jk;
c) de door beschaafde na:es erkende algemene rechtsbeginselen;
d) onder voorbehoud van de bepalingen van ar:kel 59, rechterlijke beslissingen, alsmede de
opvaVngen van de meest bevoegde schrijvers der verschillende na:es, als hulpmiddelen
voor het bepalen van rechtsregelen.
2. Deze bepaling laat onverlet de bevoegdheid van het Hof een beslissing “ex aequo et bono” te
geven indien de par:jen daarmede instemmen.”
Art. 38 Stat. IGH is onvolledig
• Maakt geen melding van billijkheid als rechtsbron, jus cogens, eenzijdige rechtshandelingen
van Staten en interna'onale organisa'es, soX law
• Reikt geen algemene hiërarchie aan tussen de bronnen onderling (wel impliciet)
HOOFDSTUK 2: VERDRAGSRECHT (randnr. 11 – 56)
Verdragen zijn de belangrijkste formele bron van interna'onaal recht
• Meer dan 73.000 Verdragen geregistreerd bij de VN (> 250.000 verdragshandelingen)
• België is par'j bij meer dan 8.000 Verdragen
ð Jaarlijks komen er een 30-tal nieuwe Verdragen bij
Verdragen zijn gebaseerd op consensualisme (consent to be bound)
è Staten zijn er enkel en alleen door gebonden voor zover zij hun “instemming om gebonden te
zijn” hebben geuit
Belangrijkste codifica'e van Verdragsrecht
• Het Weens Verdragenverdrag van 1969 (WVV): enkel Staten kunnen verdragspar'j worden
- Geldt als Verdrag voor de verdragspar'jen zoals België
- Geldt als interna'onaal gewoonterecht voor niet-verdragspar'jen zoals Frankrijk, VS, EU
• Het Weens Verdragenverdrag tussen Staten en interna'onale organisa'es van 1986
ð Nog niet in werking getreden
Vlaanderen heeX een verdragsrechtelijke bevoegdheid, maar is geen Staat. Hierdoor kan Vlaanderen
geen par'j worden van het WVV; er wordt dan beroep gedaan op het WVV als gewoonterecht
4
, Interna'onaal en Europees recht – deel Interna'onaal
Defini9e verdrag (randnr. 13 – 17)
Gewoonterechtelijke defini'e Verdrag
“een akkoord gesloten tussen twee of meer subjecten van het volkenrecht, met de bedoeling
rechtsgevolgen teweeg te brengen en beheerst door het volkenrecht”
• Elk akkoord, d.w.z. een overeenkomst van wilsui'ngen;
• Gesloten tussen twee of meer subjecten van het volkenrecht;
Vb: Staten, IO’s, … (geen private personen en rechtspersonen)
• Met de bedoeling rechtsgevolgen teweeg te brengen;
- In Verdragstekst: ‘the par'es shall’
- Niet: niet-verbindende afspraken zoals een gentlemen’s agreement, MOU’s
• EN beheerst door het volkenrecht.
Verdragsrechtelijke defini'e Verdrag
“een interna'onale overeenkomst in geschriXe tussen Staten gesloten en beheerst door het
volkenrecht, hetzij neergelegd in een enkele akte, hetzij in twee of meer samenhangende akten, en
ongeacht haar bijzondere benaming”; art. 2, §1, sub a WVV
• Een interna'onale overeenkomst;
= de par'jen beogen rechtsgevolgen
• In geschriX;
• Tussen Staten gesloten;
ð Niet: interna'onale organisa'es zoals de EU, Vlaanderen, …
• Beheerst door het volkenrecht;
Vb: een niet-private koopovereenkomst
• Hetzij neergelegd in een enkele akte, hetzij in twee of meer samenhangende akten;
- ‘Instrumentum’: 1, 2 of meerdere akten
- Doorslaggevend: wilsovereenstemming tussen 2 Staten om zich te binden, hoe deze
inten'e ook tot ui'ng is gekomen
Vb: ‘joint press communiqué’ (IGH 1978), uitwisseling van brieven (IGH 1994), …
- Vorm is irrelevant: aanbod en aanvaarding hoeven niet gelijk'jdig
• Ongeacht haar bijzondere benaming.
Vb: verdrag, conven:e, handvest, pakt, convenant, akkoord, akte, overeenkomst, statuut, …
Bekendmaking van verdragen (randnr. 19)
Art. 102, §1 HVN
• Elk verdrag dient geregistreerd te worden bij het VN-Secretariaat
• EN Gepubliceerd te worden in de United Na:ons Treaty Series (UNTS)
Sanc'e ingeval van niet-registra'e; art. 102, §2 HVN
= de par'j kan zich tegenover geen enkel orgaan van de VN op dat verdrag beroepen
Naar Belgisch recht: geen algemene weuelijke verplich'ng tot bekendmaking
• Art. 8 Wet 31 mei 1961: bekendmaking indien er “aanleiding tot is”
• Cass.: een integrale publica'e in het Belgisch Staatsblad is vereist om een verdrag inroepbaar
te maken ten opzichte van par'culieren, m.i.v. de door België gemaakte voorbehouden
5
