SEKSUEEL GEWELD: DADERS
~ROELS
PRAKTISCH: PLANNING
6 colleges door prof. Rick Roels
1. 23/02/2024 inleiding
2. 15/03/2024 theorieen
3. 22/03/2024
4. 29/03/2024 – Axelle Bavré
5. 19/04/2024
6. 26/04/2024
7. 03/05/2024
8. 10/05/2024 – Geen les
9. 17/05/2024 – Geen les
Streven = opname van colleges op TOLEDO
Dr. Roels
- Colleges & Slides op Toledo
- Reader (streefdoel: 29/03/2024 beschikbaar)
Evaluatie
- Schriftelijk examen met één of meer grotere open vragen (bv. 1 tot 3)
- Een aantal meerkeuzevragen (bv. 8 tot 12) met giscorrectie
- Om te kunnen slagen voor het hele OPO moet je geslaagd zijn op elk onderdeel
- (Aangepaste) gemiddelde score als eindresultaat
THEMA’S:
1. Inleiding : Definities en prevalentie
2. Theorieën over seksueel geweld
3. Diagnostiek en behandeling van daders van seksueel geweld
4. Risico taxatie
5. Effectiviteit van behandeling
6. Hiaten:
o Vrouwelijke daders
o Minderjarige daders
o LGBT
o preventie
7. Discussie en conclusie
1
,DOELSTELLING
Studenten verwerven inzicht in theoretische verklaringsmodellen en behandelingstrategieën
voor psychopathologische processen van de menselijke seksualiteit, in het bijzonder in het
kader van de forensische seksuologie.
Aan het eind van dit opleidingsonderdeel kent de student:
• gangbare definities van seksueel geweld en hun onderlinge (spannings)verhouding
• het onderscheid tussen seksueel geweld als typisch, deviant, en (ab)normaal gedrag
• etiologische en veranderingstheorieen over seksueel gewelddadig gedrag
• diagnostiek en behandeling van daders van seksueel geweld
• (de controverses en kernthema's van de discussie over) de effectiviteit van
behandelingen van daders van seksueel geweld
Aan het eind van de cursus kan de student:
• maatschappelijke vragen over seksueel gewelddadig gedrag theoretisch analyseren
• de effectiviteit van preventieprogramma's van seksueel geweld en de hulpverlening
aan daders van seksueel geweld evalueren (vanuit evidence-based perspectief)
• de eigen emoties over daders van seksueel geweld te onderkennen en te bespreken
• de eigen normatieve opvattingen over seksueel geweld te verwoorden en
wetenschappelijk te verantwoorden
• een wetenschappelijke evaluatie te maken van de verschillen en gelijkenissen tussen
klinisch-psychologische/psychiatrische, strafrechterlijke en economische
benaderingen van seksueel geweld.
BEGINTERMEN
• Studenten hebben inzicht in gangbare theoretische verklaringsmodellen en
behandelingstrategieën voor psychopathologische processen van de menselijke
seksualiteit (o.a. genderidentiteitstoornissen, parafilieën, seksueel geweld) en
aanverwante thema’s (homo- en biseksualiteit, seksualiteit en het internet) .Ook
hebben studenten bij voorkeur kennis van juridische en strafrechterlijke benaderingen
van deviant en/of grensoverschrijdend seksueel gedrag.
• Er zijn geen andere onderwijsopleidingsonderdelen die reeds met (minimaal) een
voldoende dienden gehaald te zijn om aan dit vak deel te nemen. Wel wordt sterk
aanbevolen dat studenten eerst het vak EM005A - Seksuele - en genderdiversiteit:
historiek, variatie en/of pathologie hebben gevolgd.
• Er moet voldaan zijn aan de toelatingsvoorwaarden van de opleiding om dit vak op
te kunnen nemen.
2
,LES 1 23/02: INLEIDING:
PREVALENTIE EN DEFINITIE(S)
STELLINGEN
• Alle mannen zijn potentiële verkrachters
o Iedereen kan een dader zijn seksueel geweld. In ‘Hoe legaal te flirten?’ benadrukt Liesbet Stevens dat het
stereotype van de dader van seksueel geweld vaak niet overeenkomt met de realiteit. Ze wijst erop dat
daders van seksueel geweld niet altijd overeenkomen met het stereotype van 'onbekende vieze
mannetjes in de bosjes'. Iedereen, ongeacht geslacht, leeftijd of uiterlijk, kan in staat zijn tot seksueel
geweld. Het is belangrijk om te erkennen dat er geen eenduidig stereotiep beeld is van wie een seksuele
dader is en om voorbij te gaan aan vooroordelen en generalisaties bij het bespreken van dit onderwerp.
Daarnaast vindt verkrachting niet altijd plaats in stereotiepe, gewelddadige situaties waarbij het vanaf
het begin de bedoeling was om iemand seksueel te dwingen. Het kan ook voorkomen wanneer een
persoon doorgaat met seksuele handelingen terwijl de partner sterk onder invloed is en niet in staat is
om toestemming te geven. Tot slot zijn er verschillende factoren die een rol spelen bij het bepalen van
het risico op verkrachting (of seksueel geweld in het algemeen), zoals besproken in de tweede les van
‘slachtoffers’. Hierbij kan gedacht worden aan sociaaleconomische status, armoede, verblijf in een
opvangtehuis, enzovoort…
o Toevoegingen uit de bespreking
Aan de andere kant zijn niet alleen mannen potentiële daders; iedereen kan een potentiële dader zijn.
Het idee dat iedereen een potentiële seksuele dader kan zijn, kan beangstigend zijn. Er positieve
afweermechanismen die ons beschermen tegen een dergelijke gedachtegang. Deze mechanismen
kunnen ervoor zorgen dat we bepaalde interacties positiever interpreteren: misschien was het wel goed
bedoeld, ik heb dat als grensoverschrijdend ervaren, maar misschien lag dat aan mij. Op deze manier
kunnen ongewenste gedragingen vanuit een positief mensbeeld worden gezien. Het is belangrijk om
hierbij stil te staan, om seksueel geweld te stoppen.
o → Eigen toevoeging: Eigenlijk kan dit ook bijdragen aan het gemakkelijker maken van het denken aan
daders als stereotiepe 'vieze mannen', omdat het moeilijk is om te accepteren dat iedereen in staat zou
kunnen zijn om iemands integriteit zo aan te tasten. Het is emotioneel gemakkelijker om dit te scheiden
en te geloven dat goede mensen niet in staat zijn tot zulke slechte daden.
• Er is niets mis met seks met een kind
• Pornografie is een hoofdoorzaak van seksueel geweld
o In de literatuur worden verschillende perspectieven geboden op de relatie tussen porno en seksueel
geweld. De meest recente studies suggereren dat er geen direct causaal verband is. Ik geloof echter dat
de relatie tussen porno en seksueel geweld complexer is. Porno kan seksueel geweld of fantasieën van
seksueel geweld normaliseren, wat kan leiden tot verwarring over het toepassen van toestemming en
een context van seksueel geweld kan creëren. Dit fenomeen staat niet op zichzelf; andere contextuele
invloeden zoals alcohol, drugs, enzovoort kunnen seksueel geweld ook faciliteren.
o In het vak van Janssen over seksuele psychologie hebben we gezien dat de invloed van porno op het
vertonen van seksueel geweld afhankelijk is van individuele predisposities of genetische structuren. Er is
wereldwijd een sterke morele paniek over porno, waarbij mensen vaak één oorzaak zoeken voor
seksueel geweld, en het is verleidelijk om deze oorzaak toe te schrijven aan porno. In de loop der jaren is
er een evolutie geweest in het dogen of positief benaderen van porno. De relatie tussen porno en
seksueel geweld is dus niet eenduidig. Het is belangrijk om ook de positieve aspecten van porno te
belichten.
• Seksueel geweld is geen en behoort geen maatschappelijk probleem te zijn
• Preventie is (on)mogelijk
• Inleiding: Wat is de kwaliteit van het beleid van de KUL mbt seksueel geweld?
Wat zal effect zijn van nieuwe strafwet?
3
, • Wat is het effect van het nieuwe seksuele strafrecht op seksueel geweld?
• Toestemming voor seksuele handelingen kreeg een uitdrukkelijke plaats in het
seksueel strafrecht en een meer overkoepelende interpretatie. Er is sprake van
seksuele misdrijven als de feiten tegen de vrije wil en dus zonder toestemming plaats
vonden.
• Toch moet er altijd oog zijn voor de omstandigheden van elke individuele zaak om te
beoordelen of er toestemming was of niet. Als er bijvoorbeeld geen sprake was van
verweer, betekent dat nog niet dat er effectief toestemming was, het kan in dat
geval nog steeds gaan om een misdrijf. Toestemming is ook geen vaststaand
gegeven: elk individu kan op elk moment voor of tijdens de daad de toestemming
intrekken.
• In bepaalde situaties kan er sowieso geen sprake zijn van toestemming:
o Er is geen toestemming als de dader gebruik maakt van de kwetsbare
toestand van het slachtoffer waardoor de vrije wil is aangetast, bijv. wanneer
het slachtoffer onder invloed is van verdovende middelen.
o Er kan nooit toestemming zijn als de dader bedreiging, fysiek of psychisch
geweld, dwang, verrassing of een list gebruikt.
o Er kan nooit toestemming zijn als het slachtoffer slaapt of bewusteloos is.
o Een minderjarige jonger dan 16 jaar kan in principe geen toestemming
geven voor seksuele handelingen.
PREVALENTIE
Prevalentie van verkrachting onder de universiteitsstudenten (sinds 14 jarige leeftijd):
• KOSS, E.A. (1987): ♀︎ 15% (Verkracht) + 12% (Poging tot) – in totaal /4de van de
vrouwelijke universiteitsstudenten (USA)
• KRAHE, E.A. (2021): ♀︎ 14.9% (Verkracht) + 11.9% (Poging tot)
• Ter vergelijking: ♂ 6.9% (Verkracht) + 6.4% (Poging tot)
Prevalentie van seksueel geweld (brede definitie):
• KOSS, E.A. (1987): ♀︎ 53.7%
• KRAHE, E.A. (2021): ♀︎ 62.1%
• Ter vergelijking: ♂ 37.5%
Opmerking
• Seksueel geweld = probleem & onacceptabel, met heteroseksuele bias? M.a.w. “ is er
een heteroseksuele bias op hoe seksueel geweld wordt gedefinieerd en
onderzocht??
• Uiteraard hoe breder de definitie, hoe hoger de prevalentie voor seksueel
grensoverschrijdend gedrag. We moeten ons ervan bewust zijn dat er nog steeds een
heteroseksuele bias bestaat, die we gedurende dit vak in gedachten moeten houden.
4
, • Stijgende prevalentie: verklaring?
• Zoals in andere vakken is opgemerkt, stijgt dit cijfer niet noodzakelijk omdat er meer
grensoverschrijdend gedrag is, maar ook vanwege veranderingen in de definitie van seksueel
grensoverschrijdend gedrag, seksueel geweld, verkrachting, enzovoort, in de loop der tijd. Bovendien
is er meer aandacht en bewustwording, wat leidt tot een grotere bereidheid om dergelijk gedrag te
herkennen en melden, waardoor de prevalentie lijkt te stijgen. Dit is een goede zaak want deze hogere
prevalentie kan leiden tot structurele veranderingen en het geeft een signaal aan de slachtoffers dat
ze niet alleen zijn.
• Een andere positie stelt dat de stijging in prevalentie een zorgwekkende ontwikkeling is, omdat het
suggereert dat er een punt wordt bereikt waarop "niets meer mag" vanwege een steeds bredere
definitie van seksueel geweld, wat voor sommigen te ver gaat. Is er nog ruimte voor onverwachte
complimenten? Is het een negatieve ontwikkeling als we bij elke interactie twee keer moeten
nadenken over mogelijke grensoverschrijdingen? Uiteindelijk blijft seksueel geweld een ernstig
probleem dat onaanvaardbaar is.
ILLUSTRATIEVE CIJFERS
• Op basis van een review van 113 studies in 27 Europese landen, vonden Krahé en
collega’s (2014) volgende levensloopprevalentie slachtoffer te worden van seksueel
geweld na de kindertijd: 9 tot 83% voor vrouwen en 2 tot 66% voor mannen.
• Van waar die brede range?
• Welke condities maken dat seksueel soms minder voorkomt?
• Cijfers vertonen grote variatie!
o Afhankelijk van definitie, meetmethode; meetmoment en “ware” variatie.
o Neemt echter niet weg: veel seksueel grensoverschrijdend gedrag (Gijs,
2020a)
ILLUSTRATIEVE CIJFERS SEKSUEEL GEWELD
Seksueel grensoverschrijdend gedrag: veelvoudig voorkomend, (nagenoeg of) overal;
enkele cijfers ter illustratie:
• Kinderen:
o wereldwijd: 13% seksueel misbruikt (♀︎: 18% ; ♂: 8%) (Stoltenborgh, et al., 2011)
o Nederland: voor het 12de levensjaar: 5% vrouwen, 2% mannen (De Graaf & Wijsen,
2017)
• Volwassenen: USA:
o vrouwen: iets meer dan 50%: seksueel misbruik
o vrouwen: 10 tot 25%: verkrachting (Gavey & Senn, 2014).
o homoseksuele/biseksuele mannen: 30% slachtoffer van seksueel misbruik &
o lesbische/biseksuele vrouwen: 43% (Rothman, E.F., Exner, D., & Baughman, A.
(2011).
▪ “Lesbische vrouwen rapporteren meer seksueel geweld in partner relatie
en homoseksuele mannen rapporteren meer crime-related seksueel
geweld”
• Nederland:
o 53% vrouwen ; 19% mannen: fysieke seksuele grensoverschrijding
o 22% vrouwen; 6% mannen: ongewilde manuele, orale, vaginale of anale seks
5
, • Cijfers vertonen grote variatie! (zie ook Dworkin, et al., 2021). Afhankelijk van definitie,
meetmethode; meetmoment en “ware” variatie. Neemt echter niet weg: veel seksueel
grensoverschrijdend gedrag (Gijs, 2020a).
DEFINITIE(S)
• Hoewel de prevalentie van seksueel geweld duidelijk varieert en we met Pinker (2011)
kunnen argumenteren op basis van historische empirische data dat alle vormen van
geweld minder prevalent geworden zijn gedurende de evolutie van de diersoort mens,
blijft de prevalentie van seksueel geweld alarmerend hoog en hoop ik dat niemand zal
argumenteren dat seksueel geweld geen ernstig maatschappelijk probleem is.
o De kern van David Buss is (goed om over na te denken, komen we later op terug bij
bespreking van Malamuth) is dat: omdat mannen en vrouwen verschillende
paringsstrategieën en belangen hebben is er een intrinsiek conflict tussen mannen en
vrouwen, waarbij mannen evolutionair andere belangen hebben dan vrouwen, en dat is
fundament van conflict en waarom mannen meer geneigd zijn naar seksueel geweld.
• Alvorens meer specifiek en gedetailleerd in te gaan op het verklaren, behandelen en
voorkomen van seksueel agressief gedrag, is het nuttig dit concept deugdelijk te
definiëren (idealiter conceptueel en operationeel).
• Wie doet een poging: welke elementen moeten er zeker in zitten?
o Toestemming? (Expliciet/ impliciet?; Contextueel bv. In relatie vs. uitgang?;
Verbaal/nonverbaal/geschreven?)
o Machtsverschil?
Het is uitdagend om een eenduidige definitie te formuleren, vooral als het gaat om het operationaliseren van
toestemming. Als je definieert dat seksueel geweld plaatsvindt bij een gebrek aan expliciete toestemming, zou
dat veel relaties als gewelddadig kunnen bestempelen. Aan de andere kant, als je stelt dat impliciete
toestemming voldoende is om te spreken van toestemming, kan dat daders ontlasten van verantwoordelijkheid.
Het is dus complex om een definitie vast te stellen. Bij het nadenken over dit onderwerp rijzen er verschillende
vragen, zoals: wat is de rol van context bij het beoordelen van seksueel geweld? Hoe moeten we omgaan met
machtsongelijkheid? En nog veel meer.
GREY RAPE?
• “Grijze verkrachting”, de toestemming is twijfelachtig, dubbelzinnig of staat onvoldoende
vast en voldoet niet aan de wettelijke definitie van verkrachting. De term werd
gepopulariseerd door Laura Sessions Stepp in haar virale Cosmopolitan artikel "A New
Kind of Date Rape" uit 2007, waarin staat dat grijze verkrachting "ergens tussen
toestemming en ontkenning in zit en nog verwarrender is dan date rape omdat beide
partijen vaak niet zeker weten wie wat wilde".
• Sommigen verwerpen het idee van “grijze verkrachting” en zeggen dat het de mythe
bevordert dat verkrachting een ongeluk kan zijn. Zij zeggen dat toestemming
toestemming is en dat er geen grijs gebied is tussen toestemming en het ontbreken van
toestemming.
• "Navigating Consent: Debunking the 'Gray Area' Myth” (Sara Alcid, 2013), stelt dat "...we
zijn de grey area gaan kennen als een onvermijdelijk onderdeel van seks en toestemming
een product is van de minder dan gezonde of communicatieve benadering van seks
door onze cultuur”
6
