ETHIEK BINNEN DE
GEZONDHEIDSBEVORDERING
PROF: KASPER RAUS
LES 1: ETHISCHE THEORIE
1
,INHOUDSOPGAVE
1. INLEIDING ............................................................................................................................. 3
PUBLIEKE GEZONDHEID?............................................................................................................................................ 3
WAAROM? ............................................................................................................................................................... 3
2. ETHISCHE THEORIEËN ............................................................................................................ 3
UTILITARISME ........................................................................................................................................................... 3
DEONTOLOGIE .......................................................................................................................................................... 5
DEUGDETHIEK .......................................................................................................................................................... 5
FEMINISTISCHE ETHIEK .............................................................................................................................................. 5
NIET-WESTERSE ETHISCHE THEORIEËN ....................................................................................................................... 5
3. ETHISCHE WAARDEN IN PUBLIC HEALTH ................................................................................... 6
BIJZONDER AAN PUBLIC HEALTH ETHICS: ...................................................................................................................... 6
ETHISCHE RECHTVAARDIGINGEN .................................................................................................................................. 8
PUBLIC HEALTH MODELLEN ....................................................................................................................................... 12
DAWSON’S KRITIEK ................................................................................................................................................. 12
4. TERMEN .............................................................................................................................. 18
5. OVERZICHT .......................................................................................................................... 18
2
,1. Inleiding
Publieke gezondheid?
= Gezondheidsbevordering gericht op de gemeenschap in plaats van individuen.
Doel: Het verbeteren van de gezondheid en het welzijn van de bevolking als geheel.
IS-OUGHT gap
o David Hume
Het concept stelt dat er een verschil bestaat tussen feitelijke uitspraken ("is") over hoe dingen zijn, en
morele uitspraken ("ought") over hoe dingen zouden moeten zijn.
David Hume geeft aan dat ‘het is niet omdat zo iets feitelijk is, dat dit ook het juiste is’. à we mogen niet
automatisch redeneren.
Vb. mensen hebben hoektanden, deze dienen om vlees te eten (is). Het feit dat mensen rood vlees eten, geeft
echter niet automatisch aan of dit ethisch juist is (ought).
Waarom?
à Ethiek belangrijk in publieke gezondheid?
o Beoordeling van rechtvaardigheid, eerlijkheid, en gelijkheid in gezondheidsintervenBes.
o Balanceren van individuele rechten tegen collecBeve voordelen.
2. Ethische theorieën
Utilitarisme
= is een vorm van consequentialisme, een ethische theorie die stelt dat de morele waarde van een
handeling wordt bepaald door de gevolgen ervan.
à een handeling is moreel juist als deze bijdraagt aan het grootste geluk voor het grootste aantal mensen.
o Handelingen w beoordeeld op basis van hun gevolgen.
o Gevolgen beoordelen op basis van mate van geluk en mate van ongeluk dat er
voortkomt
o Maximaliseer het grootste geluk voor het grootste aantal mensen.
o Bekende voorstanders: Jeremy Bentham, John Stuart Mill.
o Bv. Verdelen van organen
Kernprincipes:
Impartialiteit zorgt voor eerlijkheid en objectiviteit, waardoor elke persoon evenveel telt in de morele
calculus à Iedereen's geluk telt even zwaar mee
3
,Daden vs. Omissies benadrukt dat zowel actieve handelingen als passiviteit dezelfde morele beoordeling
ondergaan, wat de nadruk legt op de daadwerkelijke gevolgen.
Geen Andere Regels dan Uitkomsten benadrukt de kern van consequentialismeà uitsluitend richten op
de uitkomsten van de acties.
Niet Altijd Gekoppeld aan Morele Beoordeling: utilitaristische afwegingen worden gemaakt zonder
een morele beoordeling van de intenties van de betrokkenen. Het gaat om wat praktisch de beste
uitkomst oplevert.
Voordelen:
Duidelijke prioriteiten:
Het minimaliseren van conflicten tussen verschillende belangen kan de besluitvorming eenvoudiger
maken, omdat de focus ligt op het maximaliseren van het algemeen nut.
Praktische toepassingen:
Utilitarisme kan van een ‘moreel probleem’ een ‘technisch probleem’ maken door het te benaderen vanuit
een perspectief van maximalisatie van nut of welzijn. Dit kan helpen bij het formuleren van concrete
oplossingen, zoals bij de aanpak van de COVID-19-pandemie.
Vb. Belangrijkste doel zou zijn: totale leed en de sterfte minimaliseren. Dit kan leiden tot technische oplossingen zoals
het implementeren van lockdowns
Consensusgericht:
Het streven naar het maximaliseren van het algemeen nut kan leiden tot het zoeken naar consensus en het
betrekken van verschillende perspectieven bij besluitvormingsprocess
Problemen:
Contra-intuïtief:
Utilitarisme kan soms ingaan tegen onze intuïties of onze natuurlijke neigingen. Bijvoorbeeld, het idee dat
een handeling gerechtvaardigd kan zijn als het meer goed doet dan kwaad, zelfs als dit betekent dat een
individu of een minderheid wordt geschaad, kan voor sommigen tegenstrijdig aanvoelen.
Vb. je kan je eigen kind redden of 3 andere kinderen van vreemden, dan moet je volgens het utilitarisme de 3
andere kinderen redden want dat brengt het meeste geluk voort
Afhankelijk van voorspellingsvermogen:
Utilitarisme vereist vaak een nauwkeurige voorspelling van de gevolgen van een handeling. Dit kan
moeilijk zijn, omdat de toekomst onzeker is en er vaak onvoorziene gevolgen optreden. Als de
voorspellingen niet accuraat zijn, kunnen de beslissingen gebaseerd op utilitarisme niet het gewenste
resultaat opleveren.
4
,Onduidelijkheid over 'goede' uitkomst:
Wat precies een 'goede' uitkomst is, kan vaag of subjectief zijn. Het meten van het totale nut of welzijn van
alle betrokkenen kan complex zijn en er kan onenigheid bestaan over welke criteria moeten worden
gebruikt om dit te bepalen. Dit kan leiden tot debat en onenigheid over welke acties de beste zijn in een
bepaalde situatie.
Deontologie
= plichtethiek
= ethische benadering die de nadruk legt op de morele plichten en regels die moeten worden gevolgd bij
het nemen van beslissingen, ongeacht de gevolgen.
Bv. Als je aan 1 klas buitenles geeft à moet je ook bereid zijn dit vr alle andere klassen te doen
Utilitarisme à beoordeelt op basis van de gevolgen van handelingen
Deontologie à beoordeelt op basis van de intentie en of deze in overeenstemming is met bepaalde
morele principes of regels.
o Handelingen worden beoordeeld op basis van hun naleving van regels of plichten.
o Voorstanders: Immanuel Kant.
Categorische imperatief:
Handelingen zijn alleen moreel juist als ze gebaseerd zijn op zuivere plicht en universele principes, los van
persoonlijke belangen of gevolgen. Dit in tegenstelling tot het utilitarisme, waarbij de moraliteit van een
handeling wordt bepaald door de gevolgen ervan.
à Handel alleen volgens die maxime waarvan je tegelijkertijd kunt willen dat het een universele wet wordt
Deugdethiek
o Focust op de ontwikkeling van goede karaktereigenschappen of deugden.
o Belangrijke figuren: Aristoteles.
Feministische Ethiek
o Beklemtoont de rol van zorg, relaBes en de context van morele beslissingen.
o Bekend door: Carol Gilligan.
Niet-Westerse Ethische Theorieën
o Ubuntu: "Ik ben omdat wij zijn" - de nadruk op gemeenschap en wederzijdse
aSankelijkheid.
5
,3. Ethische waarden in public health
o Jaren '80 en '90 komt de public health issue naar boven
o Verschil tussen individuele en publieke gezondheidsdoelen.
Bijzonder aan public health ethics:
Boundary problem:
ontstaat doordat sommige kwesties niet gemakkelijk te categoriseren zijn als behorend tot het domein van
public health of andere gebieden. Public health richt zich traditioneel op het beschermen en verbeteren
van de gezondheid van de bevolking als geheel, vaak door preventieve maatregelen en interventies op
gemeenschapsniveau.
à Oplossen aan de hand grenzen
Waar ligt die grens nu?
Echter, veel sociale, economische en milieuaspecten hebben een directe invloed op de gezondheid van
individuen en gemeenschappen, waardoor de grenzen van public health vaag worden. Kwesties zoals
oorlog, huisvesting, onderwijs, klimaatverandering, luchtkwaliteit, stress, mentale gezondheid en meer
kunnen allemaal van invloed zijn op de gezondheid, maar ze vallen niet noodzakelijk binnen het
traditionele domein van public health.
o Poging door: Ruth Faden in Dis$nc$ve challenges of public health ethics
Specifiek domein opzich:
Faden benadrukt waarom public health ethisch gezien een specifiek domein is
1. Publiek of collectief goed: Public health richt zich op het bevorderen van de gezondheid van de
bevolking als geheel, wat een publiek of collectief goed is. Dit staat in contrast met individuele
gezondheidszorg, die zich richt op de gezondheid van individuen.
Bv. Luchtkwaliteit à iedereen maakt hier gebruik van
2. Specifieke focus op preventie: Public health legt een sterke nadruk op preventie van ziekten en
gezondheidsproblemen. Dit omvat het identificeren van risicofactoren, het bevorderen van gezonde
levensstijlkeuzes en het implementeren van maatregelen om de verspreiding van ziekten te voorkomen.
Rule of rescue:
verwijst naar de menselijke neiging om bijzondere aandacht te geven aan individuen in
noodsituaties, ook als dit betekent dat er middelen worden besteed aan het redden van een klein
aantal levens. Dit kan conflicteren met de focus op preventie binnen public health, waarbij middelen
worden ingezet om de gezondheid van grote populaties te verbeteren op de lange termijn
6
,3. Vaak vereist actie van de overheid: Public health vereist vaak actie van de overheid, aangezien veel
van de interventies op gemeenschapsniveau moeten worden geïmplementeerd en gecoördineerd door
overheidsinstanties.
o PoliBek en maatschappelijk element
o Beslisser verder verwijderd van de beslissing
à Discussie over paternalisme
Paternalisme verwijst naar het idee dat de overheid beslissingen nemen voor individuen met de bedoeling
hen te beschermen of hun welzijn te bevorderen, soms tegen hun eigen wil of zonder hun volledige
toestemming. Dus in hoeverre is het gerechtvaardigd dat de overheid dergelijke beslissingen neemt?
Vb. verplichte vaccinatie
4. Gericht op uitkomsten: In plaats van zich uitsluitend te richten op individuele handelingen of intenties,
is public health vaak gericht op het bereiken van specifieke uitkomsten, zoals het verminderen van
sterftecijfers, het verbeteren van de levensverwachting of het bevorderen van de algehele gezondheid van
een bevolking.
o Link met uBlitarisme
o 2 soorten:
• Verbeteren van welzijn
• Verbeteren van sociale rechtvaardigheid
o Koel raBoneel domein
Dat beslissingen vaak worden genomen op basis van objectieve gegevens en rationele afwegingen
in plaats van emotionele overwegingen zorgt dat het soms een meer ‘koel rationeel’ domein is.
Scope van public health
Terwijl gezondheidsproblemen vaak globaal en grensoverschrijdend zijn, zijn de bevoegdheden van
instanties meestal beperkt tot specifieke regio's of landen. Dit roept vragen op over hoe effectief public
health kan zijn in het aanpakken van wereldwijde problemen en wie verantwoordelijk is voor
grensoverschrijdende gezondheidskwesties.
Veel gezondheidsproblemen zijn niet beperkt tot nationale grenzen
Vb. luchtvervuiling, pandemieën, en klimaatverandering
‘Ought implies can’ = iemand moreel verplicht is om iets te doen ("ought"), dan moet die persoon ook de
mogelijkheid hebben om dat te doen ("can").
Public health instanties hebben vaak beperkte juridische, financiële en praktische middelen. Ze
kunnen alleen verantwoordelijk worden gehouden voor acties die binnen hun vermogen liggen om
uit te voeren.
7
,Ethische rechtvaardigingen
o Faden & Shebaya
1. Overall benefit/algemeen welzijn
o ‘The justification for particular public health interventions, requirements, or restrictions is derivative of
or parasitic on a higher-level justification’
o = de rechtvaardiging voor specifieke publieke gezondheidsinterventies is afhankelijk van de
bredere rechtvaardiging van de instellingen die deze interventies uitvoeren.
Het is het vaak niet praktisch om elke individuele maatregel afzonderlijk te rechtvaardigen. In plaats
daarvan wordt de rechtvaardiging gezocht op het niveau van de instanties die deze maatregelen nemen.
Dit is vergelijkbaar met hoe we de brandweer of politie rechtvaardigen. We rechtvaardigen hun bestaan en
hun missie als geheel, waardoor hun individuele acties afgeleid zijn van deze hogere rechtvaardiging.
Het centraal probleem is niet altijd zo opgelost. Het feit dat een instantie als geheel gerechtvaardigd is,
betekent niet automatisch dat elke specifieke beslissing van die instantie ook gerechtvaardigd is.
Vb. Stel dat een gezondheidsorganisatie een quarantaine oplegt. De algemene rechtvaardiging van de instantie (het
beschermen van de volksgezondheid) geeft de bevoegdheid om dit te doen. Maar, de specifieke beslissing om
quarantaine op te leggen moet afzonderlijk worden beoordeeld op proportionaliteit, impact op individuele rechten,
en effectiviteit.
2. Collective action and efficiency
= collectieve daadkracht
Het is een concept dat verwijst naar de gezamenlijke capaciteit van een groep individuen om als een
eenheid te handelen en beslissingen te nemen die gezamenlijke doelen nastreven.
Dit concept is cruciaal omdat veel gezondheidsuitdagingen alleen effectief kunnen worden aangepakt
door collectieve inspanningen en samenwerking.
Gedachtenexperiment van Parfit: 'Drops of Water'
Dit experiment benadrukt hoe individuele bijdragen, hoewel klein, samen een significante impact kunnen
hebben.
Het gaat over reizigers die dorst hebben. Als alle mensen in de stad 1 liter water doneren, hebben alle
reizigers net genoeg drinken.
Als 1 iemand niet mee doet, gaat dit opzich geen drama zijn. Maar als iedereen deze redenering maakt, is
er geen water voor de reizigers.
Vb. klimaat, iedereen moet meedoen met sorteren om een verschil te maken
Toekomstige Uitdagingen en Collectieve Acties
8
,Veel van de toekomstige gezondheidsuitdagingen, zoals klimaatverandering, pandemieën, en vaccinatie,
vereisen collectieve acties om effectief te worden aangepakt.
Vertrouwen op individuele plicht?
Collective agency legt een ethische basis voor het idee dat individuen deel uitmaken van een groter geheel
en samen verantwoordelijk zijn voor de gezondheid en het welzijn van hun gemeenschap.
à Het concept laat zien dat hoewel individuele acties misschien klein lijken, ze collectief gezien een
enorme impact kunnen hebben.
3. Fairness in distribution
= de eerlijke verdeling van voordelen, lasten, en kansen binnen de samenleving.
o Overgang van denken in ‘welfare’ naar rechtvaardigheid.
o Ongelijke toegang tot gezondheidszorg en samenhang met socio-economische status.
Evolutie van 'Welfare' naar 'Fairness
o Welfare (=welzijn): gericht op het maximaliseren van het algemeen welzijn of geluk.
o Fairness (=rechtvaardigheid): Focus op het eerlijk verdelen van hulpbronnen en kansen, en het
aanpakken van ongelijkheden.
Ongelijke verdeling
Een van de belangrijkste ethische zorgen in de volksgezondheid is de ongelijke toegang tot
gezondheidszorg.
Mensen met een lagere socio-economische status hebben vaak minder toegang tot gezondheidszorg en
minder goede gezondheidsuitkomsten.
o Ongelijk vs. Oneerlijk
o Gelijk vs. Gelijkwaardig
Er is een sterke correlatie tussen socio-economische status en gezondheid.
o Lager inkomen à slechtere voeding, hogere stress, …
o Hoog onderwijsniveau à betere gezondheidsresultaten door meer kennis en middelen
Oplossing
o Herverdeling van Hulpbronnen ten gunste van achtergestelde groepen
o Toegankelijkheid Verbeteren voor kwetsbare en achtergestelde groepen verbeteren
4. Prevention of harm
o Discussies over persoonlijke vrijheid en overheidsinterventie
o Uitgevonden door John Stuart
9
, Kernidee
o Mensen kunnen voor zichzelf beslissen over hun eigen belangen
o Eigen beslissingsrecht mag enkel beperkt worden ter voorkomen van schade aan anderen
Een persoon heeft het recht om zijn of haar eigen keuzes te maken en zijn of haar leven te leiden zoals hij
of zij dat wil, zolang deze acties geen schade toebrengen aan anderen.
Vb. Rookverboden in openbare ruimtes: Roken kan anderen schaden door passief roken, waardoor het beperken van
roken in openbare ruimtes gerechtvaardigd is volgens het Harm Principle.
Discussie: wat is schade?
Er zijn discussies over de interpretatie van 'schade' en de mate van beperking die gerechtvaardigd is.
Wat wordt precies beschouwd als 'schade'? Is dit alleen fysieke schade of omvat het ook psychologische
en economische schade?
Hoe ver mogen beperkingen gaan om schade te voorkomen zonder de persoonlijke vrijheid onnodig te
ondermijnen?
à Het harm principle biedt een duidelijke richtlijn voor wanneer en waarom overheidsinterventies
gerechtvaardigd kunnen zijn om de gezondheid en veiligheid van de bevolking te beschermen, terwijl het
ook de balans probeert te bewaren tussen individuele vrijheid en collectieve veiligheid.
5. Paternalisme
= verwijst naar het beperken van de vrijheid of autonomie van individuen met als doel hun eigen bestwil of
welzijn.
Zacht paternalisme
Interventies die gericht zijn op het helpen van mensen betere keuzes te maken door hen te informeren of
nudgen (sturen in een bepaalde richting) zonder hun vrijheid te beperken.
Vb. Voorlichtingscampgnes over gezond eten, nudges: het plaatsen van gezondere opties op ooghoogte in
supermarkten.
Hard paternalisme
Interventies die meer dwingend zijn en de vrijheid van individuen beperken om hun eigen bestwil.
Vb. Verplichte veiligheidsgordels in auto's, rookverboden in openbare ruimtes
Rechtvaardiging door volgende argumenten
- Bevordering van autonomie
De veronderstelling dat individuele keuzes altijd volledig vrij zijn, kan echter worden betwist. Mensen
kunnen worden beperkt door verschillende factoren, zoals
10
