Samenvatting – neurogene communicatiestoornissen 1 (hoofdstuk 1: + hoofdstuk 2: proefexamen)
Hoofdstuk 1: Neurofysiologische en neuropsychologische beschouwingen
Inleiding
- Het zenuwstelsel is betrokken bij alle menselijk gedrag (denken, voelen, geheugen, emotie…) en
ook bij communicatie. Aandoening van het zenuwstelsel kan leiden tot een verstoring van het
communicatiegedrag.
- Er bestaan zowel aangeboren als verworven communicatiestoornissen. Hier gaat het om de
verworven communicatiestoornissen.
- Neurogene communicatiestoornissen = communicatiestoornissen die ontstaan tgv een
aandoening van het zenuwstelsel
o 3 types neurogene communicatiestoornissen: afasie, dysartrie en apraxie.
Deze kunnen geïsoleerd of gecombineerd voorkomen.
1. Afasie = een algemene stoornis in het begrijpen (taalbegrip), formuleren (taalproductie) of
gebruiken (pragmatiek) van verbale boodschappen, waarbij zowel de gesproken taal als de
geschreven taal is aangetast = een verlies in decodering (analyseren) en encodering
(synthetiseren) van betekenisvolle linguïstische elementen.
2. Dysartrie = een stoornis in het uitvoeren van de spraakbewegingen
o Oorzaken: gedeeltelijke of gehele verlamming van de spraakmusculatuur of een
gestoorde coördinatie van de spraakbewegingen
o Stoornissen in het samenspel van motorische functies verantwoordelijk voor ademhaling,
fonatie (stemgeving), resonantie (klankkleur, timbre: oraal of nasaal), articulatie en
prosodie (intonatie).
o De taal is in tact, maar de spraak is gestoord.
3. (Spraak)apraxie = een stoornis in het programmeren van de spraakmusculatuur voor de
bewuste productie van fonemen en het programmeren van de achtereenvolgende
spierbewegingen voor de bewuste productie van woorden
o Het is een zoekgedrag: de patiënt zoekt hoe hij de bewegingen in de juiste volgorde moet
uitvoeren.
Neuro-anatomie en neuro-fysiologie
Centrale zenuwstelsel
- Centrale zenuwstelsel hersenen + ruggenmerg
Cerebrum = grote hersenen
- Bestaan uit 2 hemisferen: linker- en rechterhemisfeer
- Aan elke hemisfeer zijn er 5 kwabben/lobben te onderscheiden: frontale kwab, temporale kwab,
pariëtale kwab, occipitale kwab en centrale kwab.
- De centrale kwab, ook de insula genoemd, is van buitenaf niet zichtbaar.
- De cortex (dunne grijze schorslaag, buitenste hersenlaag) bestaat uit cellichamen opgebouwd uit
neuronen die in verschillende lagen tegen het hersenoppervlak liggen gerangschikt.
- Oppervlakte bestaat uit gyri (windingen), die gescheiden worden door sulci (groeven). Enkele
grote en diepere groeven noemt men fissurae.
- 4 fissurae vormen grenzen van de hersenkwabben:
o Fissura longitudinalis: scheiding tussen beide hersenhemisferen
o Fissuur van Sylvius: scheiding tussen temporale en frontale kwab
o Fissuur van Rolando = sulcus centralis: scheiding tussen pariëtale en frontale kwab
Pagina 1 van 42
,Samenvatting – neurogene communicatiestoornissen 1 (hoofdstuk 1: + hoofdstuk 2: proefexamen)
- Het meest posterieure/achterste deel van de cortex, de occipitale kwab, wordt niet afgebakend
door een belangrijke corticale fissuur.
- Lateraal gezien kunnen we in de frontale kwab 4 neocorticale windingen onderscheiden:
o Meest anterieur: 3 horizontale gyri: gyrus frontalis superior, gyrus frontalis medius en
gyrus frontalis inferior (van boven naar onder)
Gyrus frontalis inferior (belangrijk voor taal zone van Broca): 3 delen van voor
naar achter: pars orbitalis, pars triangularis en pars opercularis
Achter deze 3 horizontale gyri, net voor de fissuur van Rolando: verticale gyrus
precentralis (belangrijk voor de willeurige motoriek van de contralaterale
lichaamshelft)
- Anterieur in de pariëtale kwab ligt de verticale gyrus postcentralis (belangrijk voor de verwerking
van de lichamelijke sensatie van de contralaterale lichaamshelft, sensoriek)
o Daarachter: horizontaal de lobulus parietalis superior en lobulus parietalis inferior
o Daaronder en van elkaar gescheiden door het achterste deel van de sulcus lateralis:
gyrus supramarginalis en gyrus angularis (belangrijk voor het schrijven)
- Temporale kwab wordt verdeeld in 3 horizontale gyri: gyrus temporalis superior, gyrus
temporalis medius en gyrus temporalis inferior
Pagina 2 van 42
,Samenvatting – neurogene communicatiestoornissen 1 (hoofdstuk 1: + hoofdstuk 2: proefexamen)
- Onderverdeling van het corticale oppervlak in 4 hersenkwabben (frontale kwab, temporale kwab,
pariëtale kwab en occipitale kwab):
o Grove onderverdeling
Gebaseerd op anatomische criteria.
Ook een functionele betekenis: in elke lob verschillende cognitieve functies
Pagina 3 van 42
, Samenvatting – neurogene communicatiestoornissen 1 (hoofdstuk 1: + hoofdstuk 2: proefexamen)
o Fijnere onderverdeling
Gebaseerd op histologisch/micro-anatomische bevindingen delen we de cortex
in in verschillende regio’s, zoals de zones/area’s van Brodmann
Cytoarchitectuur: de 6 cellagen waaruit de cortex is opgebouwd bevinden
zich allemaal in elke regio, maar de grootte van de ene cellaag tov de andere
cellaag is verschillend van regio tot regio.
- Grijze stof van de hersenen: cortex en de interne structuren (o.a. thalamus) bestaan uit een
verzameling van neuronen
- Witte stof van de hersenen: o.a. de capsula interna, bestaat uit axonale zenuwbanen die lopen
van en naar de cortex, thalamus en andere structuren: ze zorgen voor een verbinding tussen
verschillende structuren
- Cortex: motorische + sensorische cortex
o Motorische cortex = anterieure cortex wordt gevormd door de schors van de
frontaalkwabben links en rechts
o Sensorische cortex = posterieure cortex wordt gevormd door de schors van de
occipitaalkwabbben, temporaalkwabben en parietaalkwabben links en rechts
- Elke hersenkwab kan worden onderverdeeld in een primaire en een secundaire zone.
o Primaire en secundaire sensorische zones bevatten…
primaire en secundaire visuele zone in occipitaalkwab links en rechts (visuele
informatieverwerking)
primaire en secundaire auditieve zone in de temporaalkwab links en rechts
(auditieve informatieverwerking)
primaire sensibele zone in de pariëtaalkwab lins en rechts (verwerking van
proprioceptie)
o Primaire en secundaire motorische zones liggen in de frontale kwab links en rechts
- Motorisch gebied
o Primaire motorische zones:
Projecteren direct naar subcorticale motorische systemen.
Zenuwcellen: geleiden prikkels van het centraal zenuwstelsel naar de periferie
(efferente zenuwbanen) + hebben een motorische functie
Primaire zone van het anterieur motorisch gebied bestaat uit een rangschikking
van de gebieden van de contralaterale lichaamshelft die vanuit deze zone
geïnnerveerd wordt.
Somatotopische organisatie = een bepaalde prikkel in de ene lichaamshelft komt
overeen met een bepaalde plaats op de cortex van de andere hemisfeer. Wordt
voorgesteld dmv de homunculus: niet alle lichaamsdelen zijn gelijkaardig
vertegenwoordigd in de motorische cortex. Hoe groter de cortexarea dat ze
innemen, hoe meer neuronen er nodig zijn voor de bezenuwing, hoe preciezer
en willekeuriger de bewegingen die deze spiergroepen moeten uitvoeren.
Alle spieren van het lichaam, in deze primaire motorische zone, hebben een
punt-voor-puntprojectie en de neuronen die de nabijgelegen spieren bezenuwen
zijn ook dicht bij elkaar gelokaliseerd in de motorische cortex.
Pagina 4 van 42
