Vitamines
Micronutriënten: vitamine (organisch)
Geeft geen energie, zeer kleine hoeveelheden nodig, water- of vetoplosbaar,
kunnen vernietigd worden door bewaring of bereiding
Essentieel: nodig voor groei, onderhoud en regulatie
1. Vetoplosbare vitamines
1.1 Vitamine A
Soorten
Retinol, retinoïnezuur, retinal, β-caroteen (provitamine A: omgezet tot vit A in
darmmucosa)
90% opgeslagen in lever als retinyl palmitaat, carotenoïden opgeslagen in
vetweefsel
Gedeeltelijke excretie via nieren
Functie
(Nacht)zicht, immuniteit, voortplanting, celgroei: proteïnesynthese en
celdifferentiatie
Carotenoïden
Preventie cardiovasculaire aandoeningen, kankerpreventie (antioxidant),
maculaire degeneratie, cataract
Deficiëntie
Nachtblindheid: ↓ retinal in retina
Blindheid = xeroftalmie: ↓ vit A in cornea ontwikkeld in stadia
Keratinisatie = veranderingen in epitheelcellen
o Droge, ruwe huid
o Verminderde absorptie in GI
o Hyperkeratose
Verminderde resistentie tegen infecties
Toxiciteit
β-caroteen: gele huid, pro-oxidant
Acute korte overdosis: GI effecten, hoofdpijn, wazig zicht, slechte
spiercoördinatie
Chronische overdosis (mogelijks permanente schade): hoofdpijn, nausea,
anorexie, histologische veranderingen lever, hyperlipidemie,
hypercalciëmie, calcificaties, droge huid, haarverlies
Teratogeen
1.2 Vitamine D
Niet-essentieel: lichaam kan het zelf aanmaken oiv zonlicht
D2-calciferol (plantaardig) of D3 (dierlijk; voorloper van cholesterol)
19
, Functie
Behoud van calcium plasmawaarden: verhoogt absorptie uit darm, verminderde
excretie door verhoogde reabsorptie, mobilisatie van botmineralen
Voorloper van cholesterol
Deficiëntie
Rachitis: ondermineralisatie van botten bij kinderen door weinig Ca 2+
absorptie
Osteomalacie: demineralisatie van botten bij volwassenen
Verstoorde glucosetolerantie, insuline resistentie, DM, obesitas???
Toxiciteit
Verhoogde Ca2+ plasmawaarden constrictie bloedvaten en dus een hoge
bloeddruk en calcificatie van zachte weefsels (bv. nieren, hart, longen)
Bronnen
Vette vis, eieren, margarine, verrijkte ontbijtgranen
1.3 Vitamine E
Soorten
Tocoferolen, tocotrënolen, Mg α-tocoferol equivalenten
Functie
Antioxidant, promoot groei en ontwikkeling, promoot rode bloedcel formatie, anti-
bloedklonter, glucose proces, wondheling
Deficiëntie
Niet gekend in mensen, in foetus kan het tot hemolytische anemie leiden
Toxiciteit
Zeldzaam
Bij zeer hoge dosis: bloedingen
Vermindert vit A voorraad, verandert immuniteit
Bronnen
Plantaardige oliën, noten, zaden, groenten en fruit (spinazie, sla, ajuin, appelen)
1.4 Vitamine K
Soorten
K1: fylloquinone (plantaardige olie, groene groenten)
K2: menaquinone (dierlijk: darmflora)
K3: menadione
Absorptie
80% absorptie van fylloquinone via chylomicronen
Darmflora synthetiseert menaquinone gelimiteerde absorptie uit dikke darm
Functie
Bloedklontering, botformatie
20