RELIGIE – ZINGEVING – LEVENSBESCHOUWING
INLEIDING: UITGANGSPUNT & BEGRIPPENKADER
LEVEN IN DE SPANNING TUSSEN VOORUITGANG EN CRISIS
We leven in een dubbelzinnige tijd:
We plukken de vruchten v/e ongekende vooruitgang ó We worden geconfronteerd met een reeks crisissen
ð Is meer vooruitgang de oplossing of moeten we het roer radicaal omgooien?
VOORUITGANG IS EEN REALITEIT
Onze wereld is in de afgelopen paar eeuwen (en zeker sinds halfweg vorige eeuw) ingrijpend veranderd!
Voorbeeld: de extreme armoede in de wereld
Extreme armoede wordt beschouwd als 1,90 int-$/ dag
• In 2017 waren 689 miljoen mensen als extreem arm beschouw à = 9,17%
• In 1981 was dit 1,9 miljard mensen à = 42,3%
François Bourguignon & Christian Morrison (2002) over de situatie van de wereldbevolking in 1820
Extreem arm: 84% Arm: 10,5% Niet arm: 5,5%
Nathan Rothschild (1777 – 1836) was mogelijk de rijkste persoon ooit
De meeste mensen hebben het vandaag de dag veel beter dan de volledige mensheid van enkele generaties terug.
ð Betekent niet dat we nu in de best mogelijke wereld leven of dat de aarde nu een paradijs is
ð WEL: er is vooruitgang
Voorbeelden van deze vooruitgang = de verlichting, talrijke TED-talks, boeken over deze vooruitgang (“De toekomst wordt
nog beter” – Maarten Boudry met zij boek ‘Waarom de wereld niet naar de knoppen gaat’).
Er heerst hier en daar wel een gevoel van nostalgie.
ð Bijvoorbeeld het liedje :’Tid van ton’ van Het Zesde Metaal
Er wordt een beeld gecreëerd van vroeger, bv. waar de mensen nog van 1 loon konden leven, het strenge morele
kader waarin men leefde, man vs. vrouw beeld, seksualiteit, gezondheidszorg, …
DUS: gevoel van vooruitgang ó nostalgisch gevoel
Het WTK - bestel
Etienne Vermeersch (1934 – 2019) bepaalde 3 factoren die zorgde dat die vooruitgang/
evolutie tot stand bracht:
• Wetenschap met haar inzicht in de natuurwetten
• Technologie met haar toepassing dankzij inzichten in de natuur
à uitte zich in tools en toepassingen die het inzicht in de praktijk vertalen
• Kapitalisme dat het inzicht breed hielp verspreiden
Dit bestel heeft de wereld waarin we leven vormgegeven en doet dit nog steeds. è maakte de wereld de afgelopen eeuwen
beter.
ð Er zijn al eeuwen vragen rond religie en zingeving.
ð Religie, filosofie, en andere theorieën streven naar geluk en schieten toch te kort in het resulteren van een betere
levensstandaard ó WTK kan dit wel
1
,Algemeen geldt er 1 fundamentele vraag: Hebben we eigenlijk nog iets te verwachten van religies, antieke filosofische
systemen en allerhande wijsheidstradities?
ð Natuurwetenschap en technologie hebben het leven aangenamer en makkelijker gemaakt
ð + hebben een ongeziene welvaart en overvloed gerealiseerd
EEN VEELVOUD VAN VERWEVEN CRISISSEN
MAAR: Hoe lang zal de ongebreidelde vooruitgang mogelijk blijven?
Moeten we ons niet stilaan opmaken voor een terugslag van ons mateloze gebruik van de aarde?
à er is niet enkel de impact van de mensheid op de aarde, maar we moeten ook afrekenen met heel wat crisissen onderling.
Er zijn heel wat achtereenvolgende crisissen gebeurd:
¨ Bankencrisis (2008)
Spaarrenten liggen nu significant lager dan voor de crisis à nu nog een gevolg van de crisis.
Deed vragen rijzen over de overheidsfinancieringen.
¨ Crisis van het mentale welbevinden (De Wachter 2012)
De symptomen van borderline kenmerken nu ook mensen die niet aan het syndroom zouden leiden. De problemen in
de maatschappij zouden achterhaald kunnen worden door onderzoek te doen naar waarom die mensen deze
symptomen vertonen.
¨ Impact van AI (Harari 2018)
Harari: in de toekomst zal AI steeds meer taken overnemen van de mensen omdat machines in bepaalde zaken beter
zullen worden dan de mens.
Tot hoever de impact rijkt, is nog ongekend, maar de laagst geschoolde mensen zullen het makkelijkst vervangen
kunnen worden.
¨ Politieke crisis (2016 – 2017 – 2019 – 2024?)
Er is steeds meer aantrekking naar extreme partijen door (o.a.) 2 zaken:
Ressentiment: gevoel dat politici niet bezig zijn met wat het volk denkt, maar enkel met hun eigen carrière + imago.
à groeiend wantrouwen in de politiek, waardoor antisysteemdenkers meer volgers winnen.
¨ Coronapandemie
Kan een beeld geven van hoe het zou zijn als de mensheid even op pauze zou drukken (~ Lockdown)
Men moet zich de vraag stellen of dit allemaal gewoon ‘problemen’ zijn die opgelost kunnen worden met meer wetenschap,
technologie, innovatie, redelijkheid en meer nuchter verstand?
ð OF: zijn het symptomen van een dieperliggende crisis van de beschaving? Een “Spirituele crisis”?
DE ECOLOGISCHE CRISIS ALS EEN SPIRITUELE CRISIS
We halen 5 stemmen aan die hierop een kijk bieden. Ze hadden elk een gelovige/spirituele achtergrond.
1- Stephen Bachelor
Schreef : “Buddhism and Ecology”
De ecologische crisis heeft in essentie een spirituele oorsprong van egocentrische hebzucht die wordt versterkt door ingenieuze,
ontspoorde technologieën.
2- Fritz Hull
Schreef: “Earth and Spirit – the spiritual dimension of the environmental crisis”
Hij was eerder Christelijk ingesteld.
Essentie = er is een nieuwe vorm van inspiratie nodig om de crisis aan te pakken.
Inspiratie bestaat erin het sacreuze/ heilige/ sacrale in de natuur te zien om er nog meer intrinsieke waarde in te zien.
2
, De ecologische crisis is een spirituele crisis van de grootste omvang. De oplossing hangt van een fundamentele transformatie af van
menselijke harten en geesten [...] een diepgaande herstructurering van hoe we denken en leven, zodat we onze verwantschap met al het
leven kunnen verdiepen, een nieuwe visie kunnen creëren op de menselijke aanwezigheid binnen de gemeenschap van de Aarde, en
nieuwe patronen van ecologische heelheid en menselijke rechtvaardigheid kunnen vormgeven.
3- Paul Brockelman
Schreef: “The Greening of Faith”
à Is uitvoeriger.
Enerzijds is er een spirituele crisis omdat er een verkeerde spiritualiteit aan de basis van ligt én omdat het een nieuw
spiritueel perspectief opriep à Zorgde voor een vernieuwing van de bestaande religieuze kijk op o.a. klimaat.
De ecologische achteruitgang van de aarde is een kwestie van menselijke houdingen t.o.v. de aarde en het leven in het algemeen,
houdingen die natuurlijk van invloed zijn op hoe we ons ernaar gedragen. Daarom lijkt het een spirituele crisis te zijn die onze morele en
spirituele houdingen t.o.v. de natuur en het leven als geheel omvat. Het kan vragen om spirituele reflectie over wat we beschouwen als
van het grootste belang in ons leven en hoe we denken dat we zouden moeten leven in het licht daarvan, en over hoe we de natuur
begrijpen en ermee omgaan.
Intermezzo: is het wel een spiritueel probleem?
1. Een welbepaalde spiritualiteit ligt aan de basis van de ecologische crisis.
2. De ecologische crisis hangt samen met een eenzijdige opvatting van het goede leven.
3. Natuurwetenschap en regelgeving kunnen alleen de ecologische crisis niet oplossen.
4. De ecologische crisis is een aanzat om de bestaande religies te hernieuwen en te hervormen.
ð Brockelman besluit:
Ja, het milieu is een spirituele kwestie. Daarom kunnen religieus bewustzijn en perspectief onmisbaar zijn om de huidige situatie te
verbeteren door ons te helpen onszelf te integreren in een bredere (en wijzere) natuurlijke realiteit en door alternatieve ideeën over
'vooruitgang' & het 'goede leven' voor te stellen. Tenzij en totdat we onze fundamentele houdingen t.o.v. de natuur (& de relatie van
God tot de natuur) en onze opvattingen veranderen, is verdere milieudegradatie mogelijks onvermijdelijk. Een visie op hoe we passend
kunnen leven in het licht van de waarheid van de natuur is nodig.
4- Michael Northcott
Hij schreef een boek: “The Care of Creation”
In het consumerisme richt de mens zich niet tot God, maar wel tot idolen. à Consumerisme is een vorm van idolatrie:
het vereren van idolen.
Er wordt een alternatieve spiritualiteit voorgesteld. We kunnen de ecologische crisis aan door een nieuwe
spiritualiteit te zoeken die gestoeld is op waarnemingen/ ervaringen in de natuur.
Aanbidding, zowel waar als fout, ligt aan de kern van onze ecologische crisis. Het is juist de moderne toewijding aan de
consumentencultus die de gruwelijke wereldwijde schaal van milieudestructie aanstuurt. De moderne westerse honger naar een
constante en veranderende stroom van consumptiegoederen vertegenwoordigt een spirituele ziekte en duidt erop dat de westerse
beschaving in haar kern een toewijding heeft aan datgene wat niet God is.
'Afgoderij' is het woord dat in het OT wordt gebruikt om de aanbidding van geschapen dingen i.p.v. God te beschrijven. Het is verkeerd
omdat het de aanbidding van God verdringt met de aanbidding van datgene wat niet God is én omdat de aanbidding van deze niet-
goden (afgoden) zelf een bron van kwaad is.
5- Seyyed Hossein Nasr
Hij schreef een boek: “A scared Trust – Ecology and spiritual vision”
Hij pleit voor het herstel van onze spiritualiteit van voor de moderniteit en eigent de problemen van de ecologie toe aan
de gevolgen van modernisme en het WTK-gestel. à Wil en religieuze kijk op de natuur, gecreëerd door god dat tot ons
spreekt via de schepping. De schepping is een soort zelfopenbaring.
God toont zichzelf d.m.v. de natuur.
à wil ecologische herbronning om de ecologische crisis aan te pakken
De ecologische crisis heeft een spirituele en religieuze dimensie en is het resultaat van het vergeten van bepaalde eeuwige waarheden
die te midden van de chaos waarin we leven moeten worden bevestigd en herbevestigd.
3
, WAT IS SPIRITUALITEIT?
Op basis van de definitie in woordenboeken gebeurde een eerste verkenning naar het begrip ‘spiritualiteit’. Echter is dit vaak
onvoldoende als beschrijving. Er zal dus een uitgebreider model nodig zijn.
VERKENNING VAN HET BEGRIP ‘SPIRITUALITEIT’
Van Dale geeft: een geestelijk bestaan; een geestelijke levenshouding.
ð Hierbij stelt men zich te vraag of spiritualiteit en geestelijkheid hetzelfde is of een verschillende connotatie hebben?
Een geestelijk bestaan: geestelijk zijn, onstoffelijk zijn
Een geestelijke levenshouding heeft een verwijzing naar Oosterse spiritualiteit. Bv. In het Boeddhisme is het traditie om
maatschappelijke vragen te beantwoorden. Het heeft betrekking op denken, doen en voelen.
Iets wat spiritueel is, staat in contrast met het materiële/ het wereldlijke. Het komt ook terug in de 2de definitie uit de
Oxford English Dictionary: een onlichamelijke essentie is de geest, wat niet materieel of lichamelijk is.
ð Het is verwarrend. Het waarderen van de verkeerde dingen kan vanuit deze definities als oorzaak/ invloed van de
ecologische crisis gezien worden.
EEN UITGEBREIDER MODEL VAN DE INHOUD VAN SPIRITUALITEIT
Definitie uit een wetenschappelijk tijdschrift uit het domein van de gezondheidszorg, een nieuw domein met toenemende
interesse in spiritualiteit.
ð ‘gezond’ zijn gaat ook om psychisch en sociaal welbevinden
Spiritualiteit is een manier van zijn in de wereld waarin een persoon een gevoel van verbondenheid voelt met zichzelf, anderen en/of een
hogere macht of natuur; een gevoel van betekenis in het leven; en transcendentie voorbij het zelf, alledaags leven en lijden.
Er zijn drie bepalende attributen:
1- Verbondenheid: Een gevoel van in-relatie-staan met zichzelf, anderen, de natuur of de wereld, en een Hogere Macht/
God of Opperwezen
2- (Zelf-)transcendentie: De bekwaamheid om voorbij de grenzen van het ‘zelf’, de omgeving en de actuele beperkingen
te zien; een vermogen om de eigen kijk op een gegeven situatie en het leven als geheel te veranderen.
à Door jezelf te overstijgen, ga je die verbondenheid aan
3- Zin in leven: “meaning/ betekenis”, “zin”, “bedoeling”
.
Er zijn ook verdere kenmerken van spiritualiteit
4- Intrinsiek menselijk en/ of aangeboren
Spiritualiteit zou iets universeel menselijk zijn, maar we beschouwen we het als een aangeboren potentieel dat kan
groeien.
5- Het is persoonlijk en uniek
Iedere persoon volgt de spiraal van het Model van Transcendentie en iedereen ziet de pijlen die van de omgeving
inwerken op de persoon anders. Ook de contextfactoren en verhoudingen verschillen van mens tot mens.
6- Het verandert als een persoon groeit en ouder wordt of door ingrijpende gebeurtenissen
Volwassenen verliezen het geleidelijk aan door maatschappelijke vernieling: het wordt bij het oproeien en opvoeden
afgebroken (maar kan weer aangeleerd worden).
= een proces dat kan groeien of afnemen
Bv. iemand die op oudere leeftijd terug spiritueel wil zijn, moet dus eigenlijk terug leren wat hem/ haar vroeger werd afgeleerd.
4
