Communicatievaardigheden en
conflictoplossing
Prof. dr. Stefan Rutten
De namen van auteurs en grondleggers zijn examenstof, leer ze!
Titel 1. Conflict
Hoofdstuk 1. Inleidende beschouwingen
Het onderwerp van een conflict is steeds: een probleem, een relatie of een combinatie van beide
- Conflicten treden op tussen personen, groepen van personen, bedrijven, organisaties, regio’s of landen
Een conflict doet zich meestal voor wanneer een aantal partijen bepaalde doelstellingen en waarden nastreven of
belangen wensen in te vullen die niet compatibel of (minstens deels) tegenstrijdig zijn
Bemiddeling: alvorens een onderhandeling of bemiddeling aan te vatten of minstens daartoe een poging te
ondernemen, is het belangrijk om eerst de contouren van het conflict te begrijpen: uit welke componenten bestaat
het conflict?
- Echter soms stemt de voorbereidende analyse niet 1 op 1 overeen met de uiteindelijke realiteit: soms
komen de ware achtergronden of drijfveren van een conflict in sommige gevallen pas ten volle tot uiting
gedurende de onderhandeling of de bemiddeling zelf
Een conflict evolueert:
- Oplossingen kunnen zich aandienen
- Maar ook negatieve reacties kunnen de bovenhand nemen
Afdeling 1. Hoe omgaan met een conflict – COLLEGE
- Wat is een conflict:
o 1) een tegenstelling, een onverenigbaarheid van doelen, belangen, waarden
▪ vb. u bent een voorstander om met het raam open te slapen, iemand anders heeft het graag
warm. Dit is een verschil in waarden. Maar dit leidt niet per se tot een conflict.
o 2) tussen personen met een zekere onderlinge afhankelijkheid
o 3) hetgeen leidt tot (negatieve) emoties zoals frustratie, boosheid, angst, …
- Twee uiterste reacties:
o conflictvermijdend: conflict negeren, loslaten
o eigenrichting: geweld
Afdeling 2. Conflict of geschil? – COLLEGE
- Geschil (= reactie op een conflict): “naming, blaming and claiming” → iemand voelt zich benadeeld in een
bepaalde situatie en:
o kwalificeert dit als (een juridische) fout;
▪ Geschil: wanneer het conflict wordt gejuridiseerd.
▪ Naming, blaming and claiming → betekent dat iemand het conflict benoemt in juridische
termen. Het gedrag van een persoon toeschrijven.
• Claiming: op basis daarvan gaat men een vordering of aanspraak formuleren. De
start om met het geschil aan de slag te gaan
o verwijt de fout aan een ander;
o en formuleert een aanspraak tegen die ander (= start van de afhandeling van het geschil)
1
, - andere reacties: geding, oorlog
Verschoof en van Rossum (twee Nederlandse auteurs)
DEF: Conflict
- Een verschil van mening waarbij twee of meerdere personen/partijen doelstellingen nastreven of waarden
aanhangen die onverenigbaar (b)lijken te zijn en daardoor in botsing komen. In relatie tot het geschil: kijken
we breder naar wat niet aan de rechter in die rechtszaak is voorgelegd, dan noemen wij dat ‘het conflict’. Het
gaat om iets onderliggends of achterliggends, waarover geen vonnis hoeft te worden uitgesproken of kan
worden uitgesproken en dat buiten beeld blijft als de rechter en partijen zich alleen richten op het te beslissen
geschil (zie deze definitie ook infra)
DEF: Geschil
- Als een verschil van mening (een conflict) voor de rechter wordt gebracht, is het in juridische vorm gegoten:
de casus, de juridische interpretatie daarvan en de eis die daarop is gebaseerd. Het op deze manier
vormgegeven en aan de rechter voorgelegde conflict wordt in dit onderzoek ‘het geschil’ genoemd. Het
geschil omvat alles wat aan de rechter ter beslissing is voorgelegd, maar niet méér dan dat.
Conflict vs geschil → het geschil is de top van de ijsberg, onderliggend is er een gans conflict dat op de achtergrond
speelt. Het conflict is datgene dat onderliggend is aan het geschil.
- vb. Het kan zijn dat het probleem aan de oppervlakte komt door een stom voorval. Een ruzie over het raam
open of toe: morse houding. Het conflict: u heeft al een week slecht geslapen. De ruzie bespreekt enkel het
raam open of toe, het onderliggende probleem is niet steeds zichtbaar.
Afdeling 3. Soorten conflictafhandeling – COLLEGE
- partijdige conflictafhandeling: betalen, afstand van recht of van rechtsvordering, partijbeslissing
o één partij gaat iets doen zodat het conflict verdwijnt →vb. partij 1 die weigerde om een factuur te
betalen, betaalt uiteindelijk toch. Vb. afstand van rechtsvordering. Een partij die aanspraken heeft
geformuleerd, maar wenst het niet verder te zetten. vb. ereloon advocaat. Beslist eenzijdig.
- tussenpartijdige conflictafhandeling: conflictonderhandeling, collaboratieve onderhandelingen,
conflictbemiddeling
o onderhandelen met de tegenpartij
o Wetgever voorziet in het Ger.W. (2 laatste delen) 2 wettelijke regelingen:
▪ 1) DEEL 6: bemiddeling
▪ 2) DEEL 7: collaboratieve onderhandeling
- bovenpartijdige conflictoplossing / GESCHILOPLOSSING: bindende derdenbeslissing, arbitrage en
overheidsrechtspraak
o Bovenpartijdige conflictoplossing: de bindende derdenbeslissing
o Bovenpartijdige Geschiloplossing: bindende derdenbeslissing, arbitrage en overheidsrechtspraak →
rechtbanken, arbitrage… als u kiest voor de rechter of arbiter, dan moet u een eis formuleren, deze
zal wijzen op het ‘topje van de ijsberg’. Daarom ‘geschil.
- hybride conflictoplossing: verzoening, Med-Arb, Arb-Med, Medaloa (mediation + last (or best) offer
arbitration), Dispute resolution board
o Verzoening: enerzijds de verzoening door de rechter (elk geschil dat aan de rechter kan worden
voorgelegd kan verzoend worden door die rechter als de partijen dit vragen. Voorzoening =/=
conflictbemiddeling. De rol van de rechter is anders dan de rol van de bemiddelaar)
o Med-arb en arb-med → mengvormen: eerst bemiddeling, als deze mislukt dan gaat de bemiddelaar
het geschil beslechten als arbiter of omgekeerd: beslissing arbitrage gebruiken als basis om in een
bemiddeling een betere oplossing te bekomen
o Medaloa: mediation gecombineerd met last (best) offer arbitration → voor de bemiddeling start,
een beschikkend gedeelte opstellen: “wat zou de uitkomst zijn?”
2
, ▪ Stel dat de bemiddeling niet slaagt, dan zal de bemiddelaar 1 van die 2 voorstellen van de
partijen kiezen als oplossing voor het geschil. Dit dwingt partijen om redelijk te zijn. Als ze
een offer opstellen dat niet realistisch is, zal deze niet worden gekozen.
o Dispute Resolution Board: vooral in vastgoedsector → de board bestaat uit bouwspecialisten die de
bouw opvolgen. Bij problemen gaat de board aanbevelingen formuleren, bemiddelen… Zuiver
contractuele regeling: belangrijk om te bekijken wat er is bepaald.
- Rechtbankgebonden en niet-rechtbankgebonden
o conflictafhandeling (ook wel gerechtelijk vs buitengerechtelijk): wel of geen betrokkenheid
rechtbanken
- Met geding en zonder geding
o Met geding: enkel bij de rechter of arbitrage.
Toelichting schema:
- Derden aanwezig?
o Bemiddeling: wel een derde
o CO: advocaat die elke partij bestaat
o Derdenbeslissing: de derde die het betwist element in de contractuele relatie vastlegt.
- Zeggenschap
o Enkel bij onderhandeling en bemiddeling (ook in zekere mate verzoening) behouden de partijen zelf
de controle over de afhandeling van het conflict.
o OPM: Verschil bindende derdenbeslissing en arbitrage
▪ Arbitrage heeft goed uitgewerkte procedureregels
▪ Bindende derdenbeslissing: derde doet uitspraak o.g.v. de billijkheid (=toepassing RL) vs.
arbitrage: toepassing van rechtsregels
→ echter beiden contractuele mechanismen. Het is mogelijk om te bedingen dat bij de
derdenbeslissing wel moet worden geoordeeld aan de hand van de rechtsregels of bedingen
dat de arbiter wel uitspraak mag doen a.d.h.v. rechtsleer.
- Afdwingbaarheid
3
, o Akkoord laten homologeren → vastleggen in een akkoordvonnis → bestaat enkel voor een akkoord
dat tot stand komt door bemiddeling =/= bij collaboratieve onderhandeling geen mogelijkheid tot
homologatie.
o Waarin wordt de verzoening vastgesteld? → proces-verbaal van minnelijke schikking >< verzoening
bij proces: ook een akkoordvonnis
→ Allen zijn uitvoerbare titels (behalve collaboratieve onderhandeling want geen mogelijkheid tot
homologatie)
- Tegensprekelijk debat
o Bindende derdenbeslissing: soms niet verbindend verklaren wanneer bepaalde essentiële eisen van
een eerder proces niet zijn nageleefd. >< bij een rechter is het een dialoog, eerder een vorm van
voor en weer verhoor.
- Schuldvraag
o Overtuigen standpunt bewijzen t.a.v. persoon: bewijs en wie heeft de fout begaan → een rol bij
arbitrage en de overheidsrechter >< schuldvraag is minder van belang in ADR.
- Waarheidsvinding
o Hangt samen met de bewijsvoering en de schuldvraag → wie gelijk heeft en wiens versie van de
feiten het dichts aanleunt bij de waarheid is minder van belang bij een onderhandelende oplossing.
- Contractuele grondslag
o ADR → er moet een akkoord zijn tussen partijen
o Vanaf het ogenblik dat u een aanspraak formuleert kan u zich tot de rechter wenden.
Belangrijkste verschillen bindende derdenbeslissing en arbitrage (lijken op elkaar):
- 1. De mate waarin de procedure wordt uitgeschreven. Bij arbitrage zijn er procedurereglementen in het
Gerechtelijk Wetboek die de belangrijkste aspecten regelen. Bij bindende derdenbeslissing is het verloop
van het beslissingsproces minder geregeld dan bij arbitrage. Soms zijn er procedurele afspraken bij een
bindende derdenbeslissing. Dit betekent niet dat indien er afspraken worden gemaakt over hoe de derde
tot zijn oplossing gaat komen, dat dit arbitrage wordt!
- 2. Bij bindende derdenbeslissing is het vaak zo dat partijen niet verwachten dat de derde om tot zijn
beslissing te komen, toepassing zal maken van de op het geschil toepasselijke rechtsregels. Vaak oordeelt
die naar billijkheid. Bij arbitrage is het vaak wel de bedoeling van de partijen dat de arbiter uitspraak doet
met toepassing van de op het geschil van toepassing zijnde rechtsregels.
Verschil bemiddeling en verzoening: ze zijn beide gericht op een minnelijke oplossing van het geschil. Verzoening
behoort tot de natuurlijke bevoegdheid van de rechter. Belangrijke verschillen met bemiddeling zijn dat er bij
verzoening geen vertrouwelijkheidswaarborg is, dat er geen specifieke methodiek wordt ingezet en dat de
rechter-verzoener een meer (inhoudelijk) actieve rol speelt dan de bemiddelaar.
De meest logische volgorde bij de aanpak van conflicten is dat de betrokkenen er eerst onderling proberen uit te
geraken via onderhandelingen. Als dat niet lukt, kunnen zij ervoor opteren een neutrale derde (een bemiddelaar)
bij hun gesprek te betrekken. Die zal dan de betrokkenen ‘onderhandelingsklaar’ maken en de onderhandelingen
begeleiden.
Afdeling 4. Voordelen tussenpartijdige conflictafhandeling – COLLEGE
- partijen houden de oplossing in eigen hand
o Bepalen zelf wat ze aanvaardbaar vinden als compromis
- creatieve oplossingen mogelijk, buiten het bereik van een rechter of arbiter
o Verhaal van de 2 zussen en de appelsien: kan de rechter deze uitkomst bekomen? → is er een
rechtsregel die stelt dat de appelsien wordt toegewezen aan de oudste zus?
o De ene wil appelsiensap maken de andere wil de zeste gebruiken voor in een gerecht → de taart
vergroten, beide hebben er baat bij en hebben uiteindelijk iets anders nodig.
- behoud de relatie tussen de partijen
o Relatie herstellen na een rechterlijk geschil? Blijkt soms moeilijk
4
