CREATIVITEIT
1. HET BEGRIP CREATIVITEIT
1.1 CREATIVITEIT IS EEN PARAPLUBEGRIP
Veel betekenissen onder creatief zijn, meerdere associaties bij het begrip creativiteit
3 punten van betekenis (Van Dale)
- Scheppend
- Vernieuwend, origineel
- Betrekking hebbend op of dienend tot de zelfwerkzaamheid op het gebied van verbeelding en
vorming
Geen eenduidige definitie
- Daarom -> paraplubegrip
- Alsof onder de paraplu van creativiteit meerdere betekenissen schuilen
- Daarom is het belangrijk om tot een duidelijk begrippenkader te komen -> als we willen weten
wat het belang is van creativiteit in de jeugdhulp moeten we het juiste verstaan onder
creativiteit
1.2 CREATIVITEIT IN WESTERS HISTORISCH PERSPECTIEF
Tendensen: individualisering, democratisering en commercialisering van creativiteit
DISCUSSIE TUSSEN CREATIVITEIT ALS IDEE OF ALS ACTIE, CREATIVITEIT ALS EEN VRIJ IETS OF ALS IETS
DOELGERICHT, CREATIVITEIT ALS NIEUW OF ALS IMITATIE
- We zijn allemaal creatief -> potentieel om creatief te zijn
- Creativiteit is geen luxe vandaag, het is noodzakelijk in een steeds veranderende wereld
- Creativiteit maakt ons tot wie we zijn, maakt de maatschappij tot wat het is
- Zoals we nu creativiteit definiëren en waarderen -> vroeger vreemd, ongewenst en zelfs
gevaarlijk
- Creativiteit is een modern concept en een moderne waarde -> vloeit voort uit onze algemene
overtuiging van kracht van het individu en zijn vermogen om iets nieuws te scheppen
- Hedendaagse interesse in en bewondering van creativiteit binnen onze sociale,
wetenschappelijke, technologische, economische en politieke context -> opvatting over
creativiteit is in voortdurende verandering net zoals de maatschappij
- Belangrijk dat we niet met huidige betekenis van creativiteit naar geschiedenis van creativiteit
kijken -> lijkt anders afgesloten, conservatief en stabiel
- Begrip is in Westen ontstaan -> soms verkeerde neiging om de westerse cultuur als creatiever te
omschrijven dan bv de Oosterse
- Van de oudheid tot aan de Renaissance doorheen de middeleeuwen, geloofde men dat
creatieve daden een uitkomst waren van goddelijke inspiratie -> renaissance start
transitieperiode van god naar mens als bron van creativiteit
- Na WOII groeide het onderzoek naar creativiteit met een beter zicht op individuele en sociale
dimensie
INDIVIDUALISERING EN DEMOCRATISERING VAN CREATIVITEIT
,- We weten heel weinig over de natuur, waarde en betekenis van creativiteit, tijdens de
prehistorie -> wat wel vast staat is een fundamentele contradictie. De belangrijkste uitvinding
van de mensheid dateert uit deze periode: het houden van huisdieren, de uitvinding van het
alfabet, het creëren van steden en kunst. Het is duidelijk dat de mensen van toen sommige
creaties belangrijk genoeg vonden om te bewaren en over te dragen op volgende generaties.
Moeilijk om na te gaan hoe ze toen dachten over creativiteit.
- De overtuiging dat creativiteit, enkel voorrecht was van Goden/God zinderde in de westerse
wereld ver door tot in de Middeleeuwen -> elk teken van individualiteit of meesterschap werd
ontmoedigd.
- Renaissance zorgde ervoor dat mensen die iets creëerde, daar individuele erkenning voor kregen
en ook betaald werden -> vanuit individualiteit bestond het idee van het menselijke ‘genie’.
- Tijdens de renaissance werd de menselijke creativiteit met argusogen bekeken -> de verlichting
maakte hier komaf mee: geloof in de krachten van de menselijke geest en zijn vermogen om de
wereld te veranderen, legde grondslag voor een nog meer individuele benadering van
creativiteit.
- Individualisme en belang van de rede niet geheel bevredigd -> reactie = romantiek
Romantiek
- Tegenreactie tegen verlichting
- Ontstaat op het einde van de 18 de eeuw en begin 19de eeuw -> beeldende kunst, literatuur en
muziek
- Subjectieve ervaringen, introspectie, intuïtie, emotie, spontaniteit en verbeelding staan centraal
- Verlangen naar beleving van onverklaarbare staat centraal
- Niet direct zintuigelijke waarneembate werd een belangrijke bron van weten
- Rationalisme werd als vernauwing van bewustzijn gezien
- Verzet tegen industrialisatie en urbanisatie waardoor traditionele samenlevingsverbanden
werden uit elkaar gerukt en traditioneel vakmanschap werd bedreigd
- Belangrijk om zo authentiek mogelijk te leven + het belang van gevoelsleven stonden haaks
tegenover het burgerlijke stijve leven -> ontstaan van ironie, hedonisme en decadentie
Geschiedenis van begrip creativiteit
- 1 lang proces naar individualisering
- Start Renaissance, met een versnelling tijdens de verlichting en de romantiek en een hoogtepunt
met het neoliberalisme en kapitalisme van vandaag
- Een wereld waar enkel God creatief kan zijn, over de verering van de creatieve genieën tot
enkele creatieve mannen tot de overtuiging van éénieder de mogelijkheid heeft op 1 of andere
manier creatief te zijn
Genialiteit
- Uitzonderlijke vormen van creativiteit, intelligentie of leiderschap aanduiden
- Genieën werden geëerd voor hun aangetoonde capaciteit om bijna eenhandig de maatschappij
om te vormen en een cultuur te transformeren
- Sterke band tussen gekte en creativiteit
- Hedendaagse cultuur sceptisch -> expressie van creativiteit meer en meer gelinkt aan het mixen
en remixen van bestaande culturele elementen -> makkelijke toegang tot cultuur leidt tot
grotere democratisering
- Associatie creativiteit en economisch gewin -> verhogen van populariteit
- Evalueren van technologie -> basis verder doorgedreven democratisering van creativiteit
,Internet versterkt de hedendaagse visie dat creativiteit van eender wie, van eender waar, op
eender welk moment kan opkomen
- Technologie om creaties vast te leggen -> bereikbaar voor het grote publiek
- Ideeën ook sneller gedeeld door sociale media
HISTORISCHE DISCUSSIE: IS CREATIVITEIT NIEUW EN/OF NUTTIG
vanaf 1950 werd creativiteit omschreven als vernieuwend, origineel en nuttig, toepasbaar
- Deze 2 dimensies worden als gelijkwaardig beschouwen
- Nadruk is afhankelijk van deelgebied waar creativiteit wordt toegepast
Dwang van het nieuwe
- Na WOII was in Amerika tijd rijp voor onderzoek naar alledaagse, individuele creativiteit
- Koude oorlog zorgde voor meer aandacht voor hoogbegaafdheid en creativiteit in het onderwijs
- Er kwam aandacht voor de positieve effecten op de mentale gezondheid en zo nam men afscheid van de
gekte als inspiratiebron van creativiteit
- Mensen werden impliciet verondersteld om hun eigen creatief potentieel aan te boren en te ontwikkelen,
om succesvol te zijn en zo te kunnen bijdragen aan de samenleving
- Als jeugdprofessional bewust inzetten van creatieve middelen, de dwang dat het mooi, opvallend,
origineel moet zijn -> gevolg van onze tijdsgeest waarbij economische belangen vernieuwing pushen ->
media sturen in de wedren om op te vallen
Commercialisering van de creativiteit
- Idee om iets vernieuwends en origineel te maken komt voort uit de romantiek -> zelfexpressie
stond centraal
- Hedendaagse associaties met creativiteit leggen minder de nadruk op individueel welzijn en
zelfrealisatie -> maar ook op economische motieven zoals productie en consumptie
HISTORISCHE DISCUSSIE: IS CREATIVITEIT EEN KWESTIE VAN IDEEËN EN ACTIE
discussie tussen kunst en ambacht
- Kunst werd een lange tijd verbonden met kracht van genereren van ideeën en perspectieven
- Ambachten werden traditioneel geassocieerd met het vaardig maken van objecten
- Beide imitatie en ook beide gebaseerd op vakmanschap en techniek -> geen onderscheid te
maken tussen kunstenaars en ambachtslieden
- Kunst = niet creatieve ideeën, maar was een praktijk die aangeleerd kon worden
- Renaissance: grote artiesten van hun tijd superieur ten aanzien van ambachtslieden en dier
scheiden van artistieke creativiteit tov slechts techniek
- Romantiek: verheffing van kunst tot superieur niveau ten koste van ambacht (banaal en
helemaal niet creatief) onderscheid tussen schone en toegepaste kunst -> onderscheid vervaagt
vandaag de dag
Hedendaagse definitie niet toevallig gevormd door de tand des tijds en de geschiedenis. Ook de
waardebepalingen zijn gevormd door de geschiedenis.
Creativiteit als 1 van de 21th century skills
, - 1981
Amerikaans minister van onderwijs richtte “the nation commision on excellence in
eductation” op
Kreeg de opdracht om kwaliteit van Amerikaans onderwijs te evalueren, in het licht van
een maatschappij waar de diensteneconomie, steeds belangrijker werd ten opzichte van
klassieke industrieën
- 1983
Commissie brengt rapport uit (A nation at risk, the imperative for educational reform)
Rapport vormde de basis van een beweging van onderzoekers, bedrijven, pedagogen,
die zich verenigen in de P21 partnership for 21th century learning -> grondleggers van
de 21e eeuw vaardigheden zoals we ze nu kennen
Creatief denken en handelen is het vermogen om nieuwe en of ongebruikelijke
maar toepasbare ideeën voor bestaande vraagstukken te vinden
Hierbij horen:
Het kennen en hanteren van creatieve technieken
Het denken buiten gebaande paden
Nieuwe samenhangen kunnen zien
Het durven nemen van risico’s
Foute kunnen zien als leermogelijkheden
Ondernemende en onderzoekende houding
DE TENDENSEN DOORHEEN DE GESCHIEDENIS VAN CREATIVITEIT OP EEN RIJTJE:
- Individualisering van creativiteit: van iets bovenaards, God, rijs der ideeën naar iets
menselijks, het individu, oudheid en ME = God, vanaf renaissance tot nu, stillaan meer
individueel. Het ontstaan van creativiteit als een individuele expressie (romantiek)
- Democratisering van creativiteit: van onbereikbaar, iets enkel van de goden, over iets voor
enkel een genie, tot iets enkel voor de creatieve elite, tot vandaag en in de toekomst voor
iedereen (zie ook toegankelijke creatieve technologie en mogelijkheid om te delen) zowel meer
laagdrempelige toegang van creatieve middelen (technologie, apps,…) en als meer toegang tot
een heel breed publiek (sociale media)
- Van algemene vrijblijvende, vernieuwende creativiteit (renaissance, verlichting en romantiek)
tot functionele/winstgevende creativiteit, omwille van de industrialisering en invloed van
kapitalisme. Het criterium toepasbaar, nuttig ontstaat om iets creatief te noemen, idee van
Guilfords convergentie
- Historische discussie tussen creativiteit is een vernieuwend idee (kunst) of een geïmiteerde
actie (ambacht)…? Ontstaan van verschil tussen kunsten en ambachten met hoogtepunt tijdens
de romantiek, met de schone kunsten enerzijds en de toegepaste kunsten en ambachten
anderzijds. Creativiteit als vernieuwend en origineel ontstaat vanaf Renaissance
1.3 MODELLEN VAN CREATIVITEIT VANUIT RECENT WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK
