4 STRESSGERELATEERDE STOORNISSEN
4.1. INLEIDING
DIATHESE-STRESS MODEL
De ontwikkeling van psychiatrische stoornissen wordt vaak in kaart gebracht door een diathese-stress
model:
→ Stelt dat psychiatrische stoornissen ontstaan door een combinatie van, of interactie tussen:
▪ Een diathese = kwetsbaarheid of aanleg voor een bepaalde stoornis, gewoonlijk
genetisch van aard = voorbeschikkende factoren
▪ Stress
Of de stoornis zich dan daadwerkelijk ontwikkelt, is afhankelijk van de soort en
de ernst van de stressoren die de betrokkene in zijn of haar leven ervaart
Opgelet: in de figuur van hier boven wordt de diathese als biologisch benoemt (= de geërfde aanleg),
MAAR, het kan zeker ook over psychologische diathese gaan (= persoonlijkheidstrekken, denkpatronen
die kwetsbaar maken, bv: perfectionisme, starheid, wantrouwen, negatieve gedachten over zichzelf of
andere mensen, …)
In dit HS komen de
stressfactoren op de voorgrond
te staan (diathese speelt minder
grote rol) en bij de ontwikkeling
van de stoornis is het duidelijk
dat de stress en de reacties op de
stress het grootste probleem
vormen
STRESS
Stress = letterlijk druk of kracht die wordt uitgeoefend
→ In de psychologie = de druk om zich aan te passen + de reactie op allerlei bronnen die stress
veroorzaak = stressoren
Psychosociale stressoren Fysieke omgevingsfactoren
1
, - Examen - Harde geluiden
- Relatieproblemen - Extreem lage of hoge temperaturen
- Dood van een dierbare → = meer onbewust, sluipende
- Echtscheiding stressoren
Conclusie: stressoren zijn er in allerlei soorten en maten!
Stress speelt een belangrijke en voornamelijk positieve
rol in ons leven:
- Maakt ons leven creatief
- Zorgt ervoor dat ons geheugen beter
functioneert
- Maakt ons voldoende alert en actief
- (= eustress)
MAAR: als we over de top gaan, dan krijgt stress hoe
langer hoe meer een negatieve impact op ons
functioneren, ontstaat er angst en in de ergste mate
totale ontregeling (=distress)
STRESSMODEL
Er zijn allerlei manieren waarop we reageren op stress en bedreiging
→ Stress leidt tot responsen (= mogelijke reacties) op allerlei vlakken:
▪ Fysiologisch
▪ Gedragsmatig
▪ Emotioneel
▪ Cognitief
In dit model gaat men er vanuit dat er steeds cognitieve evaluatie door de persoon wordt gemaakt op
basis van wisselwerking tussen stressor en hulpbronnen die de persoon tot zijn beschikking heeft
2
, → Hierbij spelen de fysiologische (lichamelijke gezondheid, zwakke plekken in de constitutie),
psychologische (psychische gezondheid, temperament, zelfbeeld, inschatting eigen vermogens,
zelfwaardering) en culturele (culturele definities, betekenissen, verwachte manier van reageren)
kenmerken van de persoon een rol
Het is een duidelijk bio-psycho-sociaal model met een duidelijke nadruk op de rol van
cognitieve evaluatie
Belangrijk: je kan van buitenaf niet bepalen hoeveel stress een persoon ervaart door ene
bepaald stressor (wat voor de ene persoon weinig stress inhoudt, kan voor de andere een
enorme bron van stress betekenen)
4.2. EFFECTEN VAN STRESS
Situering:
Psychische bronnen van stress verminderen niet alleen ons
vermogen om ons aan te passen, ze kunnen ook een negatief effect
hebben op onze psychische gezondheid
Bv: stress verhoogt het risico op zeer uiteenlopende ziekten zoals
spijsverteringsproblemen en hartkwalen
Om te begrijpen welke tol stress van ons lichaan kan eisen, moeten we eerst zien hoe het lichaam
reageert als we onder stress staan:
1 HORMONEN: HYPOTHALAMIS-HYPOFYSE-BIJNIER-AS
Endocriene systeem Hormonen
= systeem van klieren die substanties afscheiden = reguleren lichamelijke functies en zetten het
in de bloedbaan: hormonen lichaam aan tot groei en ontwikkeling
Bij stress: er komt een domino-effect op gang in het endocriene systeem = HPA-as:
1) De hypothalamus (=klein klier in de hersenen) scheidt een hormoon af dat de hypofyse gaat
activeren
2) De hypofyse geeft signalen aan de bijnier om hormonen te produceren
3) De buitenste laag van de bijnieren (=bijnierschors) gaat een groep hormonen uitscheiden, de
steroïden = adrenaline, noradrenaline en cortisol
→ Zij gaan aantal functies in het lichaam vervullen: verhogen weerstand tegen stress of
zet de lever aan om suiker vrij te maken dat de nodige energie kan leveren om te
reageren op dreiging
2 STRESS EN IMMUUNSYSTEEM
Ons immuunsysteem met leukocyten (=witte bloedcellen), is voortdurend actief om ziekteverwekkers:
- Op te sporen
- Uitschakelen
- Onthouden om daarna nog effectiever uit te schakelen als ze lichaam opnieuw binnentreden
3