5/04 Inleiding tot de taal en tekststructuren Willems
De eerste delen vanaf het tweede deel: tekst. De logica van de cursus bestaat er in dat
we ons bezighouden met taal en daar focussen op taal systematische zaken. Aspecten
van taalkundig onderzoek die te maken hebben met taal in een heel omvattende
betekenis, die ook taaltypologie inhoudt. Het tweede deel spitst zich volledig toe op met
wat men meestal noemt taalgebruik, maar Willems gebruikt liever de term tekst. Het
gaat natuurlijk over taalgebruik, maar hij probeert er een differentiatie aan te brengen in
het tweede deel door de term de term tekst te kiezen. Het is beter dan taalgebruik,
omdat het een minder dubbelzinnige term is, waarmee er de achterliggende gedachte is:
de klassieke dichotomie: de tweedeling taal en taalgebruik zou een beetje kunnen
suggereren, dat je als het ware iets onveranderlijks hebt. De kennis van taal en die
gebruik je gewoon. Wel, De realiteit is complexer dan dat, immers die taal die je kent is
ook afhankelijk van het taalgebruik. Taalgebruik is niet zomaar iets gebruiken dat reeds
gegeven is en onveranderlijk is. Taalgebruik is veeleer een activiteit, waarbij men telkens
taal als zodanig creëert. Het is niet puur een gebruik van een instrument dat
onveranderlijk is. Taalgebruik leidt zelf tot de creatie van taal. Wel, om dat speciaal te
beklemtonen spreken we liever van tekst, omdat tekst een eigen realiteit is, waarin taal
geverseerd wordt. Het is een vorm van taalgebruik, maar met als gevolg, dat binnen de
treksteenheden daadwerkelijk taal gemaakt wordt, taal gecreëerd wordt. Het is die
wisselwerking tussen taalsysteem en het maken en percipiëren en interpreteren van
teksten, die de dynamiek uitmaakt van taal en taalgebruik. Ook de dynamiek, die ten
grondslag ligt aan de opdeling in die twee delen in deze cursus.
Dat betekent meteen dat we in het tweede deel van de les focus gaan leggen op taal in
de wereld. Dat betekent taal in zijn vele verbanden tot situaties, aspecten van
communicatie en conversatie. We gaan zien dat die productie en perceptie van dat
taalgebruik in die teksten ook kan gestructureerd bestudeerd worden volgens methodes
en volgens inzichten, die sinds de WOII ontwikkelt zijn en die deel uit maken van de
overkoepelende discipline, die tekst linguïstiek kunnen noemen. Taalkundig onderzoek
van teksten.
De volgende opmerking betreft de term tekst. Met tekst bedoelen we in de tekst
linguïstiek de eenheid van communicatie, die heel ruim moeten worden opgevat. Dat
betekent, dat we moeten weten, dat in de literatuur een roman of een essay een tekst is.
Maar in de tekst linguïstiek is een notie tekst veel ruimer, dan dat. Een begroeting kan
een tekst zijn of heeft het statuut van een tekst. Het is een afgesloten communicatieve
eenheid en ook een wedergroet is op zich weer een tekst. We hebben kennis over deze
niveaus van tekst. Een tekst kan heel lang zijn, zoals een roman, of heel kort. Vanaf er
een communicatieve functie aan kan verbonden worden, spreken we van een tekst. Zelfs
een tekst van één woordje kan het statuut van tekst hebben. Als iemand zegt ‘hallo’. We
spreken soms van een microtekst in de vergelijking met een roman, die een macro tekst
is, maar het is ook een tekstuele entiteit. Een microtekst. Eén woord kan genoeg zijn om
het tekstniveau te realiseren. Het is in deze ruime betekenis van tekst dat we hier in het
tweede deel taalgebruik zullen bestuderen en factoren van taalgebruik zullen bestuderen.
De les gaat gaan over, na de inleiding waar je de functies of tekstfuncties van Bühler en
Jacobsen nog eens ziet passeren en dan gaan we kort kijken naar de creatieve
toepassing van regels en herhaling. Als we het over teksten hebben is het herhalen een
heel belangrijk aspect van reeds geproduceerd taalgebruik en de kennis, die we daarvan
bezitten om in het laatste deel vervolgens over te gaan tot wat men noemt in de tekst
linguïstiek de constitutieve principes van de opbouw van de tekst en dat zijn die vijf op
dia 2. Heel terminologisch beladen les: veel termen leren kennen en toepassen. Zodra hij
op een examen vraagt naar de constitutieve principes van tekstopbouw, dan zijn het die
vijf principes. Constitutieve principes van tekstopbouw is de terminologie die we daarvoor
gebruiken. Constitutief omdat ze de basis vormen van hoe teksten worden opgebouwd en
1