Heel uitgebreide en gestructureerde samenvatting, inclusief oefeningen en bijhorende antwoorden besproken in de les. Deze samenvatting bevat alle informatie nodig om een topexamen af te leggen.
Lecture 1: Wat is filosofie en wat zijn de verschillende takken?
Ethiek en Ethisch redeneren
Wat is de ethiek?
• Definitie:
• De systematische en kritische studie van de moraliteit (i.e. onze opvattingen over
goed en kwaad)
• Ethische vragen:
• Hoe moet men leven? (Socrates)
• Hoe wordt ik een goede persoon? (Aristoteles)
• Welke handeling heeft de beste gevolgen? (Bentham)
• Wat zijn onze plichten? (Kant)
• Verschillende vragen leiden tot verschillende perspectieven op de moraliteit:
• Wat is belangrijk? Karakter? Onze intenties? De gevolgen van onze keuzes?
Subtakken van de ethiek
1// Descriptieve ethiek (antwoorden niet beoordelen)
• Empirisch onderzoek (sociologisch of antropologisch) naar de acceptatie of afwijzing
waarden in samenlevingen, gemeenschappen of beroepsgroepen
• Bv.: wat zijn de belangrijkste waarden in de financiële wereld?
• Bv.: waarom beschouwen steeds meer mensen vlees eten als onethisch?
• Moreel-psychologisch onderzoek naar bv. morele beslissingen of de rol van emoties in de
moraliteit
• Bv.: spelen intuïties een grotere rol bij morele beslissingen dan ethische reflectie?
• Op welke basis ga je beslissingen maken?
• Relatie tussen beschrijvende en normatieve ethiek:
• Beschrijvende ethiek geeft inzicht in hoe moraliteit werkt
• Maar normatieve ethiek moet kritisch blijven:
• Een breed gedragen maatschappelijke norm is daarom nog niet te
verantwoorden (bv. Seksisme – Als Vlaanderen akkoord is met discriminatie
moeten filosofen dat niet zomaar aannemen)
• Feiten – ‘wat is’ – en waarden – ‘wat zou moeten zijn’ – verschillen! (zie
infra)
1
,2// Normatieve Ethiek
• Wat zouden we moeten doen?
• Bv.: wat is een goede handeling?
• Bv.: waarom is autonomie belangrijk?
• Bv.: waarom mag je niet discrimineren?
• Belang van ethisch reflectie:
• We proberen deze vragen te beantwoorden door kritisch na te denken niet enkel op
basis van intuïties, emoties of traditie – beredeneerd argument geven
2.1// Algemene normatieve ethiek
• Stelt vragen over de fundamenten van morele regels
• Welke morele regels, principes of doctrines moeten we aanvaarden en waarom?
• Formuleert algemene criteria die op verschillende casussen toepasbaar zijn
• Niet uitsluitend toegepast op specifieke vraagstukken (vb. discriminatie)
• Utilitaristen stellen bv. dat een juiste handeling ‘het meeste geluk voor de meeste
personen’ voortbrengt. Dit criterium kan op verschillende handelingen toegepast
worden!
2.2// Toegepaste normatieve ethiek
• Voortzetting van de algemene normatieve ethiek in specifieke maatschappelijke context (in
een domein van de samenleving – veel specifieker niveau)
• Bv.: vraagstukken uit de bedrijfsethiek (Hoe gedraagt een goede manager zich? Mag
reclame misleidend zijn? )
• Bv.: vraagstukken uit de medische ethiek (Moet een arts de patiënt altijd volledig
inlichten over behandeling? Wat als een patiënt behandeling weigert?)
• Niet klakkeloos toepassen van algemene principes
• Criteria uit algemene ethiek botsen met complexiteit van het werkveld
3// Meta-Ethiek
• Begrip ‘meta’:
• Vragen van een hogere orde
• Meta-ethiek als studie van de volgende vragen:
• Zijn waarden universeel of zijn ze cultureel gebonden?
• Wat betekenen woorden zoals ‘goed’, ‘kwaad’, ‘moeten’, etc.?
2
, • Waarom zouden we moreel moeten zijn?
Waarom ethiek?
• Moraliteit is vaak alledaags en onzichtbaar
• Bv.: vriendelijk glimlachen aan de kassa, je familie of vrienden uit de nood helpen,
afspraken nakomen, geld terugbetalen als voorgeschoten..
• Morele normen komen onder druk te staan (morele crisissen) en dan is ethische reflectie
belangrijk
• Maatschappelijke ontwikkelingen, nieuwe kennis en technologieën zetten normen onder
druk
• Bv.: nieuwe technologische ontwikkelingen zetten normen rond privacy
onder druk (vb. Mag een potentiële werkgever je instagramprofiel nakijken
als je het publiek hebt gemaakt?)
• Bv.: nieuwe kennis over ontwikkeling kinderen zette normen over lijfstraffen
onder druk
• Morele diversiteit en conflicten
• Groeiende individualisering en pluralisme (vroeger leefden mensen vaak samen in
kleine gemeenschappen met like-minded people, nu steeds meer onenigheid – bv
conflict abortus in US)
• Bv.: Wanneer is abortus toegestaan? (feminisme vs. convervatisme)
• Ethiek doet ons nadenken over onze rol als morele wezens
• Zijn er goede morele redenen om geen vlees te eten?
• Mag ik een leugen om bestwil vertellen?
• Ethici stellen soms de heersende moraliteit in vraag:
• Kritische rol ethiek
• Bv. Bentham pleit in 18de eeuw al voor decriminaliseren homoseksualiteit (norm was
dat homoseksualiteit bestraft moest worden, maar rationeel bewijs dat er niks mis
mee is)
• Ethische dilemma’s
• Situatie waarin een individu (of groep) moet kiezen tussen verschillende ethische
waarden die niet tegelijk gerespecteerd kunnen worden
• Elke keuze impliceert een inbreuk op één of meerdere waarden
• Bv.: op weg naar cliënt kom je iemand in levensnood tegen
• Persoon redden (plicht 1) of afspraak met cliënt nakomen (plicht 2)?
• Spoed tijdens Covid: wie eerst redden?
3
, Ethiek als toetssteen
• Geeft geen sluitende antwoorden
• Geen enkele ethische theorie heeft dé waarheid in pacht
• Helpt wel duidelijkheid scheppen in deze situaties
• Bv.: Waarom is autonomie belangrijk? Op welke elementen moeten we letten? Is
intentie bv. belangrijker dan gevolgen?
• Doet ons kritisch nadenken over eigen opvattingen
• Bv.: Heb ik een plicht om goede doelen te steunen?
Enkele definities
Immoraliteit of a-moraliteit?
• Immoraliteit:
• Dat wat moreel verkeerd of verboden is
• Bv.: iemand martelen is immoreel
• A-moraliteit:
• Dat wat buiten het gebied van de moraliteit ligt en dus weinig met het moreel goede
of slechte te maken heeft
• Bv.: of we rechts of links van de weg rijden is een sociale conventie die we uit
praktische overwegingen maken
• Verschil a-moraliteit en moraliteit varieert door de tijd (vroeger vaste prijs graan op
basis van goed en kwaad, nu op basis van vraag en aanbod nu energieprijzen
terug proberen moraliseren = onmenselijk hoge prijzen)
• Bv. Oordeel of een schilderij mooi is of niet is a-moreel
Feiten en waarden
• David Hume (1711-1776):
• We kunnen niet van een ‘is’ naar een ‘ought’ gaan – niet van feiten naar waarden
• Bv.: het is niet omdat mensen egoïstisch zijn dat ze daarom egoïstisch
zouden moeten zijn
• Bv.: het is niet omdat meer mannen dan vrouwen CEO zijn dat dit
daadwerkelijk ook zou moeten zijn
• Verwarren van feiten met morele oordelen is naturalistische drogreden (naturalistic
fallacy)
• Feiten kunnen wel moreel relevant zijn voor waardeoordelen
4
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper HIR223. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €13,66. Je zit daarna nergens aan vast.
