1
Deel 1: inleiding
Privaatrecht Relaties tussen particuliere personen (fysieke en rechtspersonen)
Publiek recht Relaties tussen de overheid en privépersonen
Norm Zeer ruim, overstijgt het juridische
Grondwet
Wet Federaal (bv. burgerlijk wetboek, strafwetboek, WER)
Decreet Bevoegdheid van de gemeenschappen (bv. mediadecreet en bodemdecreet)
Europese richtlijn Omzetten in nationaal recht door lidstaten (bv. RL AV mediadiensten)
Europese verordening Rechtstreeks afdwingbaar, bv. GDPR
Wetgevende macht Wetten uitvaardigen parlement, senaat en koning
Uitvoerende macht Wetten uitvoeren, begroting opstelling, staatschuld beheren, ambtenaren benoemen
regering van ministers en staatssecretarissen
Rechterlijke macht Hoven, rechtbanken en justitie
Beschikking Uitspraak van een gerechtelijke instantie in kortgeding
Vonnis Rechtelijke uitspraak van een lagere rechtbank op niveau van het gerechtelijk
arrondissement (bv. arbeidsrechtbank en rechtbank van koophandel)
Arrest Rechterlijke uitspraak van een hoger rechtscollege op niveau van het rechtsgebied (bv.
hof van beroep), de provincie (bv. hof van assisen), de federale overheid (bv. hof van
Cassatie) of op internationaal niveau (bv. hof van de rechten van de mens)
Beslissing VRM, RVDJ, JEP…
Naast de rechtbanken zijn er ook zelfreguleringsorganen die toezien op bepaalde codes
JEP: Jury voor Ethisch Praktijken (zelfregulerend orgaan)
Het recht wordt aangepast aan de technologie van vandaag. Zo waren er aanvankelijk geen rechten over tv en online
media. Het recht komt dus altijd achter.
, 2
Deel 2: mediarecht
Hoofdstuk 1: de vrijheid van meningsuiting
1. Art. 10 EVRM en de vrijheid van expressie en informatie
1.1. Algemene situering EVRM
Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens en de Fundamentele Vrijheden
Europees grondrechtenverdrag = internationale verdragsbepaling
Afgekondigd kort na WOII (1950) door Raad van Europa (Europa + Rusland + Turkije + …)
1953: effectief in werking getreden, internationaal superviserend toezicht op de EVRM-grondrechten
Sinds 1998: slachtoffers (burgers/organisaties) van de schending van een EVRM-grondrecht kunnen zich
rechtstreeks richten tot het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) in Straatburg. Dit kunnen ze
pas doen nadat de nationale rechtsmiddelen zijn uitgeput. EHRM superviseert de internationaalrechtelijke
waarborg (EVRM).
Er is een directe werking van het internationaal verdragsrecht in de Belgische rechtsorde. Ons rechtssysteem
moet dus de grondrechten van het EVRM overnemen.
Het Comité van Ministers ziet er op toe dat de lidstaten de bindende uitspraken uitvoeren.
Vroeger was EVRM een aanvulling op de nationale rechtsbescherming. Nu is het een basisnorm als waarborg
voor een aantal mensenrechten: vrijheid van expressie en informatie, recht op eerlijk proces, recht op leven….
1.2. Artikel 10 EVRM
Artikel 10 EVRM
Waarborgt de vrijheid van expressie en informatie zonder inmenging van de overheid.
Het biedt bescherming aan verschillende fasen in het communicatieproces:
- Vrijheid om informatie en opinies te verzamelen/bekend te maken/te uiten
- Vrijheid om deze te verspreiden
- Vrijheid om deze te ontvangen (Sunday Times-arrest – 26 april 1979)
Minimumnorm, additionele bescherming bovenop de waarborgen van de Belgische grondwet (art. 53 EVRM)
Centrale basis waaraan beperkende regelgeving van andere lidstaten inzake vrijheid van expressie en
informatie moeten getoetst worden.
Artikel 10 EVRM §1
Formuleert het principe (alles staat duidelijk in artikel).
Artikel 10 EVRM §2
De vrijheid kan onderworpen worden aan bepaalde restricties (voorwaarden, beperkingen, sancties…) door de
overheid. Dit kan enkel als volgende cumulatieve voorwaarden voldaan zijn:
- Het strikt noodzakelijk is in een democratische samenleving (doorslaggevende factor) met oog op een open
verdraagzame en pluralistische samenleving, er moet dus een dwingende sociale behoefte zijn.
- De beperkingsgrond moet in de lijst staan van artikel 10 EVRM §2
- Ze door de wet voorzien zijn (toegankelijk, voldoende precies)
- De beperking proportioneel is met het wettig nagestreefde doel
Margin of appreciation in hoofd van de lidstaten
- De noodzakelijkheid in een democratische samenleving is een afwegingscriterium
- De nationale overheden hebben op dit punt een zekere beoordelingsmarge bij het opleggen van restricties
- EHRM respecteert dit
Journalisten en vrijheid:
- publieke waakhond: journalisten moeten publiek informeren over zaken die maatschappelijk belang hebben
- chilling effect: journalisten durven geen kritiek meer leveren omdat ze vaak aangeklaagd worden, hierdoor
zouden ze dus geen bijdrage meer leveren aan de openbare discussie over zaken met maatschappelijk belang.
1.3. Rechtspraak i.v.m. artikel 10 EVRM
1.3.1. Rechtspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens =
Europees Mensenrechtenhof
Het Hof weegt een reeks factoren af: wat was het legitieme doel, wie deed de uitingen, tegen wie waren ze gericht wat
was de aanleiding, waarop zijn de uitingen gebaseerd, wat waren de alternatieven… Op die manier kan men de context
bepalen en een betere uitspraak doen.
, 3
Onderwerp Partijen Toelichting
Publicatie- Sunday - Softenon is een kalmeermiddel voor zwangere vrouwen, maar baby’s kregen
verbod van Times afwijkingen. De vrouwen spannen rechtszaak aan tegen producent van
een pers- vs. kalmeermiddel.
artikel Verenigd - Producent: vindt dat het om trial by newspaper gaat.
omtrent Koninkrijk - RB VK: legt een verbod op aan de Sunday Times om een artikel te publiceren in
Softenon- verband met deze lopende rechtszaak.
baby’s - EHRM: strijdig met artikel 10 EVRM want de rechtszaak had een maatschappelijk
belang, het publiek had het recht om geïnformeerd te worden, het publicatieverbod
was dus niet noodzakelijk in een democratische samenleving.
Publicatie van Le Canard - Context: staking bij Peugeot omdat werknemers opslag willen maar niet krijgen
vertrouwelijk Enchaîné - Journalisten: publiceerden het loon van de topman van Peugeot waaruit bleek dat
e vs. hij zichzelf de voorbije jaren wel een loonsopslag had toegekend.
documenten Frankrijk - Frankrijk: veroordeelde de journalisten voor schendig van het beroepsgeheim en
en heling Voor heling van documenten verkregen uit een misdrijf.
- EHRM: een zaak van publiek belang want het ging niet goed met Peugeot waardoor
er een algemene staking was, dus voordeling is strijdig met artikel 10 EVRM, de
schending van het beroepsgeheim is gebeurd door de belastingambtenaar en niet
door de journalisten, lonen van topmanagers zijn bovendien geen geheim
Publicatie- News - News verlags: reportage over bombriefcampagne van extreemrechtse
verbod van Verlags groeperingen, de namen werden vermeld, er werden foto’s getoond,
foto van vs. - Oostenrijk: klaagde hen aan voor schending van het vermoeden van onschuld en
verdachte Oostenrijk het recht op afbeelding en legde een verbod op voor toekomstige publicaties
- EHRM: disproportionele maatregel, zaak van maatschappelijk belang,
extreemrechtse groeperingen bedreigen democratie, strijdig met artikel 10 EVRM
Publicatie- Springer vs. - Springer = uitgeverij van tijdschriften: 2 artikelen gepubliceerd omtrent een Duitse
verbod van Duitsland acteur die verwant is met een drugszaak (inclusief foto).
foto van - Duitsland: veroordeeld springer omdat het imago van de acteur beschadigd is
verdachte - EHRM: overbescherming is van de rechten van de verdachte, want bij publieke
figuren geldt het principe: hoge bomen vangen veel wind. Ze mogen dus afgebeeld
worden bij dergelijke artikels. Het publiek heeft het recht om hierover geïnformeerd
worden op basis van officiële informatie (geen sensatie).
Bescherming Goodwin - Journalist Goodwin: schreef artikel over een failliet bedrijf, hij weigert z’n bronnen
van het vs. prijs te geven wanneer men dit vraagt.
journalistiek Verenigd - VK: veroordeeld journalist
bronnen- Koninkrijk - EHRM: bronnengeheim de basis is van persvrijheid, als er geen bronnengeheim was
geheim dan zouden er geen informaten meer zijn, bronnengeheim is noodzakelijk in een
democratische samenleving, hiervan kan enkel afgeweken worden indien het
vrijgeven van de bronnen van maatschappelijk belang is, dit is hier niet het geval,
dus schending van artikel 10 EVRM.
Bescherming Ernst en - Zaak Ernst: huiszoekingen en inbeslagnames bij redacties en journalisten thuis om
van het Tillack een lek bij justitie op te sporen in een moordzaak (dus eigenlijk wel van
journalistiek vs. maatschappelijk belang)
bronnen- België - Zaak Tillack: huizoeking en inbeslagname bij journalisten omdat er geruchten waren
geheim dat hij een ambtenaar zou hebben omgekocht om informatie te lekken
- EHRM: veroordeeld België omwille van het niet voldoende bescherming geven aan
het journalistieke bronnengeheim, schending van artikel 10 EVRM.
Bescherming Nagla - Journaliste Nagla: krijgt mail waarin staat dat de database van de belastingsdienst
van het Vs. niet veilig is, meld dit aan de belastingsdienst, bespreekt dit in een tv-show…
journalistiek Letland - Politie: huiszoeking en inbeslagname bij Nagla om tipgever te kunnen opsporen
bronnen- - EHRM: huiszoeking en inbeslagname zijn niet van maatschappelijk belang, inbreuk
geheim tegen artikel 10 EVRM en het bronnengeheim.
Aanzet tot Féret - België veroordeeld Féret wegens inbreuk op de Antiracismewet
vreemde- vs. - EHRM: sprake van aanzet tot racisme, zijn bestraffing was dus noodzakelijk voor de
lingenhaat België democratische samenleving, tast de waardigheid en veiligheid van de samenleving
aan, bestraffing is enkel voor zijn pamfletten niet voor politieke partijprogramma
, 4
Kritiek aan Lingens vs. - Journalist Lingens: felle kritiek geuit over een voormalig politicus die had
het adres van Oostenrijk samengewerkt met nazi’s.
een bekende - Politicus stapt naar de rechter in Oostenrijk voor laster en eerroof.
politicus - RB Oostenrijk: veroordeeld journalist voor laster en eerroof.
- EHRM: er moet een onderscheid gemaakt moet worden tussen feiten en oordelen,
hier gaat het om feiten, het is van maatschappelijk belang dat het publiek
geïnformeerd wordt, veroordeling strijdig met artikel 10 EVRM.
Kritiek op Humo - België: journalisten voordeelt tot schadevergoeding voor onrechtmatige kritiek op
magistraten vs. magistraten.
België - EHRM: geen noodzakelijkheid om journalisten te veroordelen, artikel was van
maatschappelijk belang, voldoende betrouwbaar bronnenmateriaal, schending van
artikel 10 EVRM.
Recht op Mustafa vs. - Irakese familie woonde in zweden en had een schotelantenne vastgemaakt aan de
ontvangst van Zweden muur van het gebouw dat ze huurden. Dit was voor hen de enige manier om Irakese
televisie- tv te ontvangen.
programma - De verhuurder spande hiervoor een rechtzaak aan. In het huurcontract stond er
namelijk dat het verboden was om een schotelantenne op te hangen.
- Zweden: zet Irakese familie uit hun appartement
- EHRM: iedereen heeft recht op informatie van denkbeelden uit zijn eigen taal
(artikel 10 EVRM). Toen was televisie namelijk de enige mogelijk om dat te doen, er
was nog geen internet. Het gezin mocht dus niet uit het appartement gezet worden.
Toegang tot Yildirim vs. - Yildirim: eigenaar/beheerder van website met rapporten en opiniestukken,
internet Turkije publiceert artikel over oud-president
- Turkije: veroordeeld hem wens mogelijke belediging van oud-president, blokkeerde
de toegang tot zijn site moet toegang tot website blokkeren
- EHRM: voordeling ongegrond want er werd niet gevraagd om de inhoud te
verwijderen (de volledige site werd meteen geblokkeerd), recht op toegang tot
internet is van groot belang,
Comments op Delfi AS vs. - Delphi (nieuwssite): publiceert een artikel over ferrymaatschappij die routes naar
nieuwssite Estland eiland wijzigt waardoor autoroutes zouden verdwijnen, dit betekent dat de
eilandbewoners verplicht waren om te betalen voor de ferry.
- Comments onder artikel: grove opmerkingen van lezers tegenover ferry
- Estland: veroordeeld Delphi tot een schadevergoeding voor de comments
- Dephi: verwijderde de comments na de aanklacht meteen, riep op om deftige
reacties te schrijven, meldknop voor respectloze opmerkingen
- EHRM: geen schending is van artikel 10 EVRM
Dit is toch een vreemde uitspraak, want de nieuwssite kan er niet aandoen dat zoiets
geschreven wordt. Andere nieuwssites screenen de comments nu, maar is dat dan
geen censuur? Dit wordt nu allemaal fel besproken.
Klokken- Guja - Guja: 2 brieven i.v.m. belangenvermenging van de politiek (geen scheiding der
luiders vs. machten) gelekt aan de pers, was zelf persverantwoordelijke van parket-generaal
Moldavië - Moldavië: veroordeeld, ontslag zogezegd o.b.v. het niet naleven van interne regels
- EHRM: mag niet ontslaan mag worden. In bepaalde omstandigheden is het aan-
vaardbaar om wantoestanden te lekken, er is een maatschappelijk belang, de
klokkenluider had een goed motief en er was geen andere manier om aan de
informatie te komen. Hof besliste dat klokkenluiders beschermt moeten worden,
recht op informatie ontvangen en door te geven
Het Hof formuleerde zes criteria voor de rechtvaardiging van het openbaar maken van interne informatie
Geen alternatief Als de werknemer de wanpraktijken niet kan aanklagen bij werkgever/andere overheidsorganen
Aard Als de informatie authentiek en van maatschappelijk belang is
Betrouwbaarhei Als de informatie zorgvuldig gecontroleerd is, als de informatie accuraat/betrouwbaar is
d
Schade Schade door het openbaar maken moet afgewogen worden tegen het maatschappelijk belang
Motief Als de werknemer dit ter goede trouw doet, niet wegens persoonlijke
grieven/voordelen/geldgewin
