AP hogeschool
Samenvatting
Ergotherapie in de geriatrie 2
Laura Schellekens
Schooljaar 2023-2024
,Inhoudsopgave
1. hersenletsel............................................................................................................................................... 4
1.1 onderverdeling van een hersenletsel..............................................................................................................4
1.1.1 beroerte (CVA)..........................................................................................................................................4
1.1.2 preventie..................................................................................................................................................5
1.1.3 herken een beroerte................................................................................................................................6
1.2 gevolgen van een hersenletsel........................................................................................................................6
1.2.1 motorische gevolgen................................................................................................................................6
1.2.2 Sensorische gevolgen.............................................................................................................................13
1.2.3 Cognitieve gevolgen...............................................................................................................................17
1.2.4 Communicatieve gevolgen.....................................................................................................................22
1.3 motorisch leren.............................................................................................................................................24
1.3.1 engramtheorie........................................................................................................................................24
1.3.2 schematheorie........................................................................................................................................25
1.3.3 ecologische theorie................................................................................................................................25
2. pijn.......................................................................................................................................................... 26
2.1 inleiding.........................................................................................................................................................26
2.1.1 omschrijving...........................................................................................................................................26
2.1.2 soorten...................................................................................................................................................26
2.1.3 diagnose.................................................................................................................................................26
2.1.4 empirische cyclus...................................................................................................................................27
2.2 therapie.........................................................................................................................................................28
2.2.1 keuze strategie.......................................................................................................................................28
2.2.2 forced use...............................................................................................................................................28
2.2.3 spiegel van ramachandran (spiegeltherapie).........................................................................................28
2.2.4 imitatieleren...........................................................................................................................................29
2.2.5 motor imagery/mental practise.............................................................................................................29
2.2.6 error-based of error-less learning..........................................................................................................29
2.2.7 chaining & chunking...............................................................................................................................29
2.3 benaderingswijzen/behandelstrategieën.....................................................................................................29
2.3.1 Brunnstrom............................................................................................................................................29
2.3.2 affolter....................................................................................................................................................32
2.3.3 Neuro development treatment (NDT)...................................................................................................34
2.3.4 Pro-active approach to neurorehabilitation integrating air splints (PAN-at)........................................36
2.3.5 Constraint induced movement therapy (CIMT).....................................................................................38
2.3.6 spiegeltherapie.......................................................................................................................................39
1
, 2.3.7 Bobath....................................................................................................................................................40
3. totale heupprothese en totale knieprothese.............................................................................................42
3.1 oorzaken........................................................................................................................................................42
3.2 epidemiologie................................................................................................................................................42
3.3 symptomen....................................................................................................................................................42
3.4 diagnose........................................................................................................................................................43
3.4.1 Klinische classificatiecriteria voor heup- en knieartrose.......................................................................43
3.4.2 Anamnese...............................................................................................................................................43
3.4.3 Meetinstrumenten.................................................................................................................................43
3.5 behandeling...................................................................................................................................................44
3.5.1 Doelen therapie......................................................................................................................................44
3.5.2 Verloop behandeling..............................................................................................................................44
3.5.3 prothesen...............................................................................................................................................45
3.6 patiëntentevredenheid.................................................................................................................................47
3.6.1 werkhervatting.......................................................................................................................................47
3.6.2 sporthervatting.......................................................................................................................................47
4. dementie................................................................................................................................................. 48
4.1 wat is dementie?...........................................................................................................................................48
4.1.1 onze bril..................................................................................................................................................48
4.1.2 omschrijving dementie...........................................................................................................................50
4.1.3 diagnose van dementie..........................................................................................................................53
4.1.4 behandeling............................................................................................................................................54
4.2 verschillende fasen van dementie.................................................................................................................54
4.2.1 vier fasen................................................................................................................................................54
4.2.2 validation (Naomie Feil).........................................................................................................................56
4.3 omgaan met veranderend gedrag.................................................................................................................57
4.3.1 onze bril..................................................................................................................................................57
4.3.2 wat maakt gedrag soms moeilijk om mee om te gaan?........................................................................57
4.3.3 mogelijke oorzaken van veranderend gedrag........................................................................................57
4.3.4 belang van persoonsgerichte zorg.........................................................................................................58
4.4 communicatie bij personen met dementie...................................................................................................58
4.4.1 hoe communiceren wij?.........................................................................................................................58
4.4.2 problemen met communicatie bij dementie.........................................................................................58
4.4.3 voorwaarden om goed contact te houden............................................................................................58
4.4.4 contacttips bij ouderen met en zonder dementie.................................................................................59
4.4.5 verschillende fasen van communicatie bij dementie.............................................................................59
4.4.6 concrete tips in omgang en communicatie (in concrete situaties)........................................................60
2
, 4.5 het geriatrisch profiel....................................................................................................................................61
4.5.1 profiel van de ergotherapeut in de geriatrie.........................................................................................61
4.5.2 het geriatrisch profiel.............................................................................................................................61
4.5.3 psychosociale problemen bij ouderen...................................................................................................65
4.6 vermissing van personen met dementie.......................................................................................................67
4.6.1 inleiding..................................................................................................................................................67
4.6.2 vermissingsprotocol..............................................................................................................................68
4.6.3 privacywetgeving...................................................................................................................................68
4.6.4 stappenplan............................................................................................................................................68
4.6.5 hulpmiddelen.........................................................................................................................................69
4.6.6 website hulpmiddelen bij dementie......................................................................................................69
5. Parkinson................................................................................................................................................. 71
5.1 fasen..............................................................................................................................................................71
5.2 behandeling...................................................................................................................................................72
5.2.1 Multidisciplinaire behandeling...............................................................................................................72
5.2.2 Ergotherapeutische interventie.............................................................................................................72
5.2.3 parkinson en leren..................................................................................................................................73
5.3 meetinstrumenten........................................................................................................................................73
5.4 adviezen.........................................................................................................................................................73
5.4.1 advies omgeving.....................................................................................................................................73
5.4.2 advies mantelzorger...............................................................................................................................73
3
,ERGOTHERAPIE IN DE GERIATRIE
2
1. HERSENLETSEL
1.1 ONDERVERDELING VAN EEN HERSENLETSEL
Aangeboren hersenletsel
o Ontstaan:
Tijdens ontwikkeling van de foetus
Tijdens de geboorte
Binnen de 6 maanden na de geboorte
o Oorzaak:
Genetische afwijkingen
Zuurstoftekort bv. CP
Niet-aangeboren hersenletsel
o Oorzaak:
Ten minste 6 maanden na de geboorte
o Oorzaak:
Traumatisch
Niet-traumatisch
Progressieve neurologische aandoening
o Onderverdeling:
Degeneratieve (neurologische) NAH
Bv. MS, ziekte van Huntington, ziekte van Parkinson, vormen van dementie
Niet-degeneratieve NAH
Traumatisch bv. verkeersongeval, slag tegen hoofd met stomp voorwerp,
sportongeval
Niet-traumatisch bv. beroerte, tumor, waterhoofd, vergiftiging
1.1.1 BEROERTE (CVA)
1.1.1.1 DEFINITIE
Snel evoluerende klinische tekenen van focale (of globale) verstoring van de hersenfunctie met
neurologische uitvalsverschijnselen (motorisch, sensorisch, cognitief) die 24 uur of langer duren of
de dood tot gevolg hebben en geen andere oorzaak hebben dan een stoornis in de hersencirculatie
1.1.1.2 VORMEN VAN CVA
Ischemisch (80%)
o = herseninfarct
o Blokkade: bloedvat wordt afgesloten door klonter (2 soorten):
Trombosis cerebri
Embolia cerebri
Hemorragisch (20%)
o = hersenbloeding: ruptuur bloedvat
Intracerebraal
Subarachnoïdaal/subduraal
4
, zuurstoftekort
1.1.2 PREVENTIE
Levensstijlaanpassingen: risicofactoren reduceren
o Voeding
o Beweging
o Roken
o Alcohol
o Onderliggende aandoeningen
Verminderd risico op:
o Artherosclerose: slagaderverkalking
o Hypertensie
o Hoge cholesterol
Dieet
Advies om voeding te consumeren met volgende criteria:
o Laag vetgehalte
o Vezelrijk
o Voldoende groenen en fruit
o Voldoende volkorenproducten
o Vermijden van te veel zout (verhoogt de bloeddruk)
Afgeraden om te veel van één voedingssoort te consumeren: gebalanceerd dieet hanteren
Beweging
Voldoende beweging
o 150 minuten aerobische beweging van gematigde intensiteit uit te voeren (hartslag stijgt
licht) bv. snelwandelen en fietsen
Roken
Roken zorgt voor vernauwing van de bloedvaten en verhoogt het risico op samenklonteren van het
bloed
Stoppen met roken reduceert het risico op een beroerte
Alcohol
Negatieve impact op een beroerte:
o Alcohol zorgt voor verhoogde bloeddruk en kan een onregelmatige hartslag uitlokken
o Hoog in calorieën: mogelijk gewichtstoename
overmatig alcoholgebruik vermenigvuldigt het risico op een beroerte X3
Comorbiditeit
Aantal aandoeningen verhogen het risico op een hartinfarct
o Bv. diabetes, hartproblemen
Naast aanpassing van levensstijlfactoren kan ook medicatie noodzakelijk zijn
5
,1.1.3 HERKEN EEN BEROERTE
FAST
o Snel handelen, tijd is cruciaal!: hoe sneller de bloedklonter wordt opgelost, hoe sneller de
hersenen weer zuurstof krijgen en er minder hersenschade optreedt
1.2 GEVOLGEN VAN EEN HERSENLETSEL
Verschillende factoren bepalen het mogelijke functieverlies en functionele gevolgen:
o Type
o Plaats
o Omvang
bepaalt klinisch beeld dat verschillend is per patiënt
Geen prognose mogelijk over herstel, afhankelijk van:
o Leeftijd
o Neuroplasticiteit
Neurologische uitvalsverschijnselen op:
o Motorisch vlak
o Sensorisch vlak
o Cognitief vlak
o Psychosociale problemen
Neurologische uitvalsverschijnselen:
o Rechter hersenletsel:
Ruimtelijke, perceptuele beperkingen
Cognitie
Snel, impulsief gedrag
Linker hemiplegie
o Linker hersenletsel:
Taal
Cognitie
Voorzichtig gedrag
Rechter hemiplegie
1.2.1 MOTORISCHE GEVOLGEN
Indeling:
o Primaire gevolgen = functieverlies dat het rechtstreeks resultaat is van de hersenschade,
6
, bv. verlies van spierkracht
o Secundaire gevolgen = problemen die optreden ten gevolge van primaire gevolgen,
bv. ademhalingsproblemen door verminderde rompstabiliteit
Indeling primaire gevolgen:
o Positieve symptomen: symptomen die een versterkte uitdrukking zijn van het centraal
zenuwstelsel, bv. hypertonie
o Negatieve symptomen: symptomen die een verminderde uitdrukking zijn van het centraal
zenuwstelsel, bv. hypotonie
1.2.1.1 MOTORISCHE GEVOLGEN: HEMIPLEGIE OF HEMIPARESE
Hemiplegie = halfzijdige verlamming die kan optreden aan het bovenste of onderste lidmaat of beide
o Mate van verlamming is afhankelijk van locatie van letsel
o Kan zowel slap als hypertoon (en spastisch) zijn
Herseninfarct thv van:
o Cerebri media: ernstigere en langere hemiparese van de arm en onderste gezichtshelft, dan
het been (BL > OL)
o Arteria cerebri anterior: hemiparese van het been en onhandigheid van de arm (BL < OL)
Belangrijk:
o Hemiparese doet zich voor in de lichaamshelft CONTRALATERAAL aan de hersenhelft waar
het CVA zich heeft voorgedaan
gekruiste uitval
o Gezicht
Geldt enkel voor onderste gezichtshelft
o Romp en proximale ledematen
Soorten:
Tractus corticospinalis lateralis
o Contralaterale innervatie (kruist t.h.v. decussatio
pyramidum)
o Distale ledematen
o Somatotopische organisatie: elk lichaamsdeel
correspondeert met een gebied in de motorische hersenschors
Tractus corticospinalis anterior
o Ipsi- en contralaterale innervatie (kruist op segmentaal niveau
ruggenmerg)
7
, o Axiaal: romp en proximaal
Aangestuurd door tractus corticospinalis anterior: bilaterale innervatie
Aansturing van de ipsi- en contralaterale hersenhelft die de motorische
functies ondersteunt
Proximale en axiale uitval is vaak minder groot dan distale uitval, ook een
grotere kans op een beter herstel van de proximale motorische functies
o Spierzwakte (hemiparese)
Reduced output parese:
Afname van de activatie van de agonistische motor units waardoor er
verminderde kracht kan gegenereerd worden
Subtraction parese:
Te veel activiteit in de antagonisten waardoor de agonist onvoldoende
kracht kan genereren om een beweging uit te voeren
Herstelstadia van Brunnstrom
1.2.1.2 MOTORISCHE GEVOLGEN: TONUS EN SPASTICITEIT
Tonus
Tonus = spierspanning van een spier, zelfs in rust
o Aangestuurd door 2 mediale systemen:
Tractus reticulospinalis lateralis en medialis
Tractus vestibulospinalis
Gezien de tractussen vnl. ipsilateraal verlopen moet ook de lichaamshelft ipsilateraal aan
het hersenletsel in rekening genomen worden
o Soorten spierspanning
Hypotonie: verlaagde spierspanning
Hypertonie: verhoogde spierspanning
Posturale controle
o Stabiliteit
Anti-zwaartekracht activiteit
Balans strategieën (enkel, heup, stap(-stap),handen)
Base of support (BOS)
o Mobiliteit
Vrije, selectieve bewegingen
Op een stabiele basis
o Oriëntatie (actieve controle van alignement en tonus)
Key points
Center of mass (COM) in relatie tot BOS
(Intact) lichaamsschema
Light touch
8
, Spasticiteit
= het optreden van onvrijwillige, onwillekeurige verhoogde spierspanning (hypertonie) in het
aangedane lidmaat
o Is snelheidsafhankelijk en waarneembaar adhv passieve mobilisatie van aangedane lidmaat
o Schade aan upper motor neurons in het centraal zenuwstelsel
Stereotiep patroon:
o SCAPULA: depressie en retractie
o SCHOUDER: ADDuctie, endorotatie
o ELLEBOOG: flexie
o ONDERARM: pronatie (supinatie)
o POLS: flexie en ulnaire deviatie
o VINGERS: flexie en ADDuctie
o BEKKEN: elevatie en retractie
o HEUP: adductie, endorotatie, extensie
o KNIE: adductie en extensie
o ENKEL: plantair flexie, ADDuctie, supinatie (inversie)
o TENEN: flexie en ADDuctie
Spasticiteit vs. rigiditeit
o Spasticiteit
Hypertonie
Snelheidsafhankelijk
Waarneembaar in één richting
(Knipmesfenomeen)
o Rigiditeit (stijfheid)
Hypertonie
Niet snelheidsafhankelijk
Waarneembaar in twee richtingen
(Tandrad- en loden pijpfenomeen)
o Clonus
Het ongecontroleerd samentrekken van een spier als reactie op een rek
Meetinstrumenten
o Modified Ashworth Scale (MAS)
Passief bewegen en uitgangshouding
Meet spasticiteit thv elleboog en knie
6-puntenschaal van 0 t.e.m. 4
9
