Leren met kleuters A
Hoofdstuk 1: Terminologie
Pedagogiek → de studie van het opvoeden.
Didactiek → is afgeleid van het Griekse ‘didaskein’, wat onderwijzen betekent. Kort gezegd is de
didactiek de studie van het onderwijzen (lesgeven) en het leren. Alle elementen die in het onderwijs-
en vormingssituaties een invloed hebben, worden bestudeerd om deze zo optimaal mogelijk te laten
verlopen. Onderwijzen wordt in de kleutergroepen vertaald naar het begeleiden van kleuters in hun
ontwikkeling. Toch spreken we van didactiek. Didactiek is van grote betekenis voor lesgevers. Zij
moeten weten hoe ze het ontwikkelingsproces bij kleuters kunnen opvolgen en op welke manier zij hulp
kunnen bieden. Zij moeten hun praktijk optimaal organiseren. De meeste aspecten in de dagelijkse
klaspraktijk zijn te herleiden tot de didactiek.
Zie eerste pagina’s voor meer.
Hoofdstuk 2: Een uitdagende leeromgeving creëren aan de hand van het didactisch model
2.1 Inleiding: een uitdagende leeromgeving
Een uitdagende leeromgeving is een leerklimaat waarin leerlingen worden uitgedaagd om iets bij te
leren en waarvan de voorwaarden tot leren zo optimaal mogelijk worden benut.
Een uitdagende leeromgeving is afhankelijk van de leerlingen zijn/ haar kenmerken, de leerkracht, de
context, … hoe je dit realiseert komt voort uit de leertheorie ‘het (sociaal) constructivisme’.
Het didactisch model geeft je belangrijke handvaten, sleutel-elementen en bakens die je helpen bij het
uitwerken van een uitdagende leeromgeving. Deze kan je dan optimaal inzetten op de ontwikkeling van
de kinderen.
De leertheorie
Leerlingen nemen een actieve rol in het verwerken van informatie en het verwerven van kennis,
vaardigheden en attitudes. Kleuters moeten actief met materialen en ervaringen aan de slag voordat ze
de bijhorende kennis en vaardigheden kunnen begrijpen.
Het sociaal constructivisme is een sub stroming van het constructivisme. Hierbij worden naast de
kernelementen van het constructivisme het belang van het sociaal leren nagestreefd. Kennis wordt dus
opgebouwd door interacties met andere, de leerkracht, klasgenoten, ouders, …
Binnen deze leertheorie → leerkracht rol van coach, ondersteuner en begeleider.
,2.2 Een didactisch model voor een uitdagende leeromgeving
Een didactisch model is een vereenvoudigde weergave van de relaties tussen een aantal fundamentele
componenten binnen het onderwijsproces.
Didactiek → de wetenschap van het onderwijzen. Het geeft ons handvaten om les te geven.
Aan de hand van dit model krijg je als leerkracht inzicht in de verschillende belangrijkste elementen bij
het lesgeven. Opmerkelijk is hierbij dat al deze elementen in relatie staan met elkaar. Al deze elementen
dragen bij tot het al dan niet creëren van een uitdagende leeromgeving.
De oranje verticale pijl → dit stelt het leren van leerlingen voor. Als je inzet op het didactisch model, zal
je op zo’n manier ingrijpen in het leerproces van de leerlingen, dat je inzet op het groeien in
competenties en fundamenteel leren.
Competenties: Competenties zijn eigenlijk de combinatie van kennis, vaardigheden, inzichten en
attitudes die we willen bereiken. Het is belangrijk om te benadrukken dat het niet alleen gaat om het
behalen van kennis, maar vooral om hoe leerlingen met die kennis omgaan. Het gaat erom dat ze leren
problemen op te lossen, informatie te selecteren, logisch te denken en effectief te communiceren. Dit
wordt steeds belangrijker in onze competentiegerichte wereld, waarin het vermogen om betrouwbare
informatie te vinden en samen te werken cruciaal is. Het onderwijs speelt daarom een belangrijke rol in
het vergroten van deze competenties bij kleuters.
Fundamenteel leren: heeft ook met competenties te maken, ze kunnen gezien worden als een resultaat
van fundamenteel leren (deep level learning). Het verschilt wel van oppervlakkig leren, het is
ingrijpender. Kinderen leren elke dag op school, maar het fundamenteel leren blijft aanwezig en kan
aanleiding geven tot kleine veranderingen in het omgaan met de wereld. Fundamenteel leren legt de lat
dus hoger dan het opstapelen van kennis: kinderen leren de realotiet echt vatten of begrijpen. Hierbij is
leren van de leerling vooral gericht op het achterhalen van de betekenis van de leerinhoud en benadert
hij deze op een actieve manier.
,De twee horizontale pijlen in het didactisch model staan voor leerling en doelen. Deze 2 bakens moet je
altijd voor ogen houden als leerkracht. De leerling waaruit je vertrekt en de doelen die je wenst te
bereiken. Het onderwijs is een intentionele activiteit, vandaar het afbakenen van de doelstelling een
vereiste is. Je moet altijd weten welke doelstelling je nastreeft bij een bepaalde activiteit. We proberen
zoveel mogelijk spelenderwijs maar toch doelgericht uit te nodigen naar het niveau die aansluit bij de
zone van naaste ontwikkeling.
Centraal in het model staat de leraar, de media, de leerinhouden, didactische werkvormen en evaluatie
+ reflectie. Kennis over deze sleutelelementen is essentieel om tot een uitdagende leeromgeving te
komen.
- De leerinhoud → draagt bij tot het realiseren van de doelstelling. Welke woordenschat leren
ze? Welke begrippen hanteren ze? Verwoorden ze gevoelens? Vergelijken ze wat ze
waarnemen?
- Didactische werkvormen → zijn de verschillende manieren waarop je kleuters aan het werk zet,
klassikaal, zelfstandig, hoekenwerk, groepsactiviteit, …
- Media → zijn leermiddelen die je ondersteunt in het leerproces, prenten, verf, muziek, versjes,
…
- Lesgever → je eigen pedagogisch en didactisch handelen is natuurlijk ook van belang bij je
activiteit. Taalgebruik, open vraagstelling, reacties, aanmoedigingen, …
- Evalueren en reflecteren → van de vooropgestelde doelen is zowel voor de lesgever als de
kleuters, kijken of je eigen handelen en dat van de anderen voldoet aan je einddoel.
2.3 Het didactisch model als basis voor het lesgeven
2.3.1 Het didactisch model als leidraad op klasniveau
Het geeft de kerncomponenten van een kwaliteitsvol onderwijs weer op het klasniveau. Het gaat
specifiek over jouw handelen als leerkracht met de leerling.
- Het microniveau is het niveau van de klas of de leerkracht, jouw handelen als leerkracht met de
leerling.
- Het mesoniveau is het niveau van de school (invloed van de speelplaats, directie, …)
- Het macroniveau is het niveau van de samenleving (wetgeving, onderwijsdoelen van
Vlaanderen, …)
De maatschappij omvat alle 3 lagen. Omdat deze een grote invloed hebben op ons onderwijs,
actualiteit, gezinssamenstellingen, leefomgeving, sociale media, religie, … De invloed van de
maatschappij kan zowel op korte termijn als op lange termijn effect hebben op het onderwijs.
Bijvoorbeeld: door het COVID-19 virus wordt op macroniveau vastgelegd onder welke omstandigheden
kinderen wel of niet naar school mogen blijven gaan; op microniveau zorgt dit er misschien voor dat jij
als kleuterleerkracht vaker online contact gaat opzoeken met de kleuters en ouders/ voogden.
, 2.3.2 Het didactisch model als basis van jouw lesvoorbereidingen
Is een ondersteuningsmiddel voor jouw lesgeven en jouw lesvoorbereidingen. Het helpt je om een
krachtige leeromgeving uit te bouwen.
Lesvoorbereidingen worden gebruikt om je activiteiten te organiseren en voor te bereiden op een
gestructureerde manier. Het is belangrijk om de verschillende componenten van het didactisch model
goed te begrijpen en ze toe te passen als leerkracht. In de volgende hoofdstukken wordt elke
component van het model toegelicht, inclusief hoe ze in het lesvoorbereidingsformulier worden
gebruikt.
Hoofdstuk 3: Doelen
Dit is een van de belangrijkste uitgangspunten van het didactisch model. Je werkt steeds doelgericht
en je doet niet zomaar activiteiten. Je denkt na over wat je de kleuters wil bijbrengen. De doelen samen
met de beginsituatie van de leerlingen vormen het uitgangspunt van het onderwijs.
De doelen staan centraal maar veranderen doorheen de tijd en worden beïnvloed door de verschillende
actoren zoals de maatschappij, de Vlaamse overheid, de school en de leerkracht zelf.
3.1 Verschillende soorten doelen in het onderwijs
- Ontwikkelingsdoelen: vastgesteld door de Vlaamse overheid
- Leerplandoelen: vastgelegd door de verschillende onderwijskoepels
- Lesdoelen: (concrete doelen), die stel je zelf op
- Schoolwerkplan: hierin staat het pedagogisch project van de school opgesteld door het
schoolbestuur
3.2 Ontwikkelingsdoelen en eindtermen
