Klinisch biologische psychologie (28/2/24)
De ziekte van Parkinson en gerelateerde stoornissen
Focus ligt op ziekte van Parkinson maar bespreken ook een aantal gerelateerde
parkinsonische stoornissen bespreken
Hersengebieden en hun functies: belangrijk om die functies te kennen per hersengebied
want de aandoeningen worden gekenmerkt door stoornissen/ beschadigingen/
veranderingen in een aantal hersengebieden (functies kent dan kan je ook goed inschatten
met wat voor type symptomen/ stoornissen/ dysfuncties die aandoeningen gepaard gaan)
De 4 lobben van onze hersenen: frontaal, pariëtaal, temporaal en occipitaal (+ bespreken ook
de functies van de hersenstam, cerebellum en de basale ganglia want ook die
hersengebieden kunnen aangetast zijn bij de parkinsonische syndromen)
Frontale kwab is de grootste kwab van de hersenen en is verantwoordelijk voor een hele
reeks functies waaronder;
de motoriek meer specifiek de primaire motorische cortex die is verantwoordelijk
voor het coördineren van vrijwillige bewegingen
het gebied van Brocca in de frontale kwab is verantwoordelijk voor het omzetten van
gedachten in woorden (spraak)
geheugen: zijn ook andere hersenregio’s die mee verantwoordelijk zijn maar de
frontale kwab speelt vooral een rol bij het lange termijn geheugen
de frontale kwab is ook essentieel voor het begrijpen van en reageren op gevoelens
van anderen dus empathie
het grootste aandeel van dopamine sensitieve neuronen bevindt zich in de frontale
kwab (dopamine is een heel belangrijke neurotransmitter, die staat in voor de
communicatie tussen zenuwen) maar speelt ook een belangrijke rol bij motivatie en
het beloningssysteem
aandacht en executieve functies: die frontale kwab staat in belangrijke mate in voor
de motorische controle maar ook voor een hele boel aspecten die ons gedrag
bepalen, die onze persoonlijkheid bepalen, een aantal cognitieve functies,
besluitvorming etc.
wanneer er dan schade optreedt in die frontale kwab kunnen er stoornissen zijn in al die
gebieden en dat kan zich vertalen in het verlies van grove en fijn-motorische skilss,
motorische afasie, frontale desinhibitie (is een typisch symptoom)…
,Pariëtale kwab
verwerkt visuele informatie van de buitenwereld
maar ook somatosensorische informatie afkomstig van onze tastzin, van onze
smaakzenuw, van temperatuur
daarboven monitort de pariëtale kwab ook de relatieve positie van het lichaam ten
opzichte van de ruimte maar ook van onze ledenmaten ten opzichte van elkaar =
proprioceptie
schade aan deze kwab kan gepaard gaan met dysfuncties; visuele stoornissen kan zich uiten
als optische ataxie (wil zeggen dat we moeilijkheden hebben met het accuraat reiken naar
een voorwerp dus kijken naar een voorwerp en we proberen daar naartoe te reiken en dat
verloopt moeilijk maar niet door motorische beperkingen maar echt vanwege een stoornis in
de verwerking van visuele informatie – dus niet door spierzwakte/problemen met
motorische coördinatie maar echt door een stoornis in de verwerking van visuele
binnenkomende informatie, somatosensorisch kunnen doffe/tintelende/branderende
gevoelens worden ervaren, stoornissen in proprioceptie en spatiële oriëntatie kunnen zich
vertalen in balansstoornissen/ moeilijkheden met links van rechts te onderscheiden/
moeilijkheden met navigeren in de ruimte/ neglect (wanneer we ons niet meer bewust zijn
van bepaalde lichaamsdelen of van een deel van de ruimte waarin we ons bevinden – is een
aandachtsstoornis)
Temporale kwab
is belangrijk voor auditieve verwerking
voor taalbegrip
voor geheugen
voor gezichtherkenning
emotionele regulatie
aandacht
dysfuncties die dan kunnen optreden zijn: gehoorstoornissen (niet omwille van een
probleem in het gehoororgaan zelf maar door een probleem in de verwerking van die
auditieve informatie), sensorische afasie (is het gebied van Wernicke in de temporale kwab is
verantwoordelijk voor het verwerken van taal en mensen met sensorische afasie kunnen vlot
spreken maar uit hetgeen dat ze zeggen kan je meestal niet veel opmaken/heeft weinig
betekenis en die patiënten zijn zich daar doorgaans niet van bewust <-> in tegenstelling tot
motorische afasie daar zijn ze zich meestal wel bewust van hun spraakgebrek),
prosopagnosie (het onvermogen om gezichten te herkennen)…
,Occipitale kwab (primair gekend voor alles wat met visus te maken heeft)
visuele en visuospatiële verwerking
perceptie van afstand en dieptezicht
kleurherkenning
objectherkenning
gezichtherkenning
dus aantasting in die kwab kan zich vertalen in; volledig of partieel visusverlies, alexie
(wanneer die visuele inkomende informatie niet verwerkt kan worden in de occipitale kwab
dan kan zich dat uiten in een onvermogen om te lezen), visuele agnosie (het onvermogen om
objecten te herkennen, zelfs object die we al een heel leven kennen zoals een telefoon
vastnemen en dat niet herkennen als zijnde een telefoon of een hoed vastnemen en dat
herkennen als een schoen…), prosopagnosie (het onvermogen om gezichten te herkennen)
Hersenstam
= ligt aan de basis van ons brein, verbindt ons brein met het ruggenmerg en staat in voor de
regulering van een heleboel onvrijwillige lichamelijke functies dus functies waar we geen
bewuste controle over hebben, functies die ene automatisch karakter hebben dus we
noemen die de autonome functies;
- ademhaling
- slaap-waak cyclus
- …
Beschadiging van de hersenstam kan resulteren in heel ernstige stoornissen van al die vitale
functies (zoals problemen met al onze reflexen zoals hoest/slik…)
Cerebellum
= de kleine hersenen, die zijn verantwoordelijk voor
de coördinatie van motoriek en ook voor een deel van onze balans
spelen vermoedelijk ook een rol bij een heleboel andere functies (veel cognitieve
functies, sociale functies, ook bij motorisch leren (mogelijks bij procedureel leren)
maar ook bij oogbewegingen, bij spraak, cognitieve functies zoals executieve functies
en aandacht en taal
dysfuncties: ataxie (ongecoördineerde bewegingen wel veroorzaakt worden vanwege
gestoorde regulering van die bewegingen dus niet door spierzwakte en ook niet door
problemen met het verwerken van visuele informatie (dat was het probleem bij optische
ataxie) hier gaat het effectief om een gestoorde regulering van die bewegingen), nystagmus
(ongecoördineerde oogbewegingen waarbij de ogen precies trillen), dysarthrie
(articulatie/spraakstoornissen) en dysphagie (slikstoornissen)
, Basale ganglia (heel belangrijk hier!)
= dit zijn dieper gelegen hersenstructuren (subcorticaal gelegen hersenstructuren) die een
heel belangrijke rol spelen bij
motorische controle
motorisch relen en procedureel leren
executieve functies
beloningssysteem en gewoontes en motivatie
emotionele processen
= allemaal functies die heel sterk geassocieerd zijn met dopamine
stoornissen kunnen zich manifesteren motorisch als dystonie (onwillekeurige
spiersamentrekkingen, bewegingsstoornis waarbij bepaalde spieren overmatig actief zijn) ,
tremor, bradykinesie (trager worden van bewegingen)…, heel typisch zien we ook problemen
met het procedureel leren/sequentieel leren, executieve dysfuncties en stoornissen in
motivatie en verslavingen en obsessief gedrag
De basale ganglia is heel sterk verbonden met een heleboel andere hersengebieden zowel
corticaal als subcorticaal via rechtstreekse banen of onrechtstreeks via de thalamus en het is
vanwege die sterke connectiviteit met andere hersengebieden dat stoornissen in de basale
ganglia vaak gaan resulteren in een heel spectrum van cognitieve en motorische dysfuncties
en ook dysfuncties in gedrag (zie later)
Parkinson
James Parkinson was de eerste die de ziekte beschreef in zijn Essay on the shaking Palsy, hij
richtte zich op de typische motorische symptomen die met de ziekte gepaard gaan, hij
schreef zelfs dat het intellect/cognitieve status van de patiënt onaangetast was
Lange tijd werd deze ziekte uitsluitend gezien als een motorische aandoening (wordt nog
altijd beschreven als een bewegingsstoornis) met als typische motorische kernsymptomen
bradykinesie/ tremor/ rigiditeit/ posturale afwijkingen
Het duurde heel lang (meer dan 150j) voordat de niet-motorische symptomen werden
aangepakt in onderzoek en vandaag de dag worden de cognitieve veranderingen bij de ziekte
van Parkinson herkent in de klinische praktijk maar helaas worden die nog steeds wat
onderschat en daarom dus ook te weinig behandeld
