BESTUURSRECHT
Inhoudsopgave
DEEL I. DEFINITIE, INDELING, KENMERKEN EN BRONNEN
HOOFDSTUK 1. BESTUURSRECHT DEFINITIE............................................................................................. 6
HOOFDSTUK 2. INDELING: ALGEMEEN EN BIJZONDER BESTUURSRECHT..................................................7
HOOFDSTUK 3. KENMERKEN VAN HET BESTUURSRECHT..........................................................................7
3.1 Bestuursrecht = uitzonderingsrecht?.............................................................................................. 7
3.2 Fragmentarisch karakter van het bestuursrecht..............................................................................8
3.3 Meergelaagdheid van het bestuursrecht......................................................................................... 9
HOOFDSTUK 4. BRONNEN VAN HET BESTUURSRECHT.............................................................................9
4.1 De ‘wortels’ of waarden van het bestuursrecht..............................................................................9
§1. Constitutionele waarden............................................................................................................... 9
§2. Beginselen van ‘good governance’............................................................................................. 14
4.2 Formele bronnen van het bestuursrecht........................................................................................14
§1. Overzicht.................................................................................................................................... 14
§2. Formele bronnen........................................................................................................................ 15
HOOFDSTUK 1. DE SUBSTATELIJKE GEZAGSORGANISATIE: WAT VALT ER ALLEMAAL ONDER ‘DE
OVERHEID’?............................................................................................................................................ 19
1.1 Centralisatie en verzelfstandiging................................................................................................. 19
§1. Centralisatie............................................................................................................................... 19
§2. Verzelfstandiging........................................................................................................................ 19
1.2 Bestuurlijk toezicht........................................................................................................................ 22
1.3 De verschillende soorten ‘overheid’.............................................................................................. 25
§1. Administratieve overheid............................................................................................................ 26
§3. De openbare dienst.................................................................................................................... 29
HOOFDSTUK 2. DE TERRITORIALE DECENTRALISATIE.............................................................................31
2.1 Enkele constitutionele beginselen................................................................................................. 31
§1. Bevoegdheidsverdeling inzake de organieke regelgeving..........................................................31
§2. Grondbeginselen voor gemeentelijke en provinciale werking.....................................................31
§3. Bovenlokale besturen................................................................................................................. 32
2.2 De provincies................................................................................................................................. 33
§1. De provinciale taakstelling.......................................................................................................... 33
§2. De bestuursorganen................................................................................................................... 34
2.3 De gemeenten en het OCMW (= het openbaar centrum voor maatschappelijk welzijn)................36
§1. De taakstelling............................................................................................................................ 37
§2. De bestuursorganen................................................................................................................... 39
§3. Personeel.................................................................................................................................... 45
§4. Toezicht...................................................................................................................................... 46
1
Bestuursrecht 2023 - 2024
, §5. Fusies tussen gemeenten........................................................................................................... 47
HOOFDSTUK 1. DE ACTIEMIDDELEN VAN DE OVERHEID.........................................................................48
1.1 Tweewegenleer en beperkingen aan het privaatrechtelijk overheidsoptreden..............................48
1.2 Eenzijdige bestuurlijke rechtshandeling (EBR)...............................................................................49
§1. Begripsbepaling.......................................................................................................................... 49
§2. Kenmerken van een EBR (3)....................................................................................................... 52
§3. Werking in de tijd van een EBR................................................................................................... 53
1.3 Overheidsovereenkomst................................................................................................................ 56
§1. Indeling van overheidscontracten...............................................................................................56
§2. Beginselen van overheidscontracten.......................................................................................... 56
1.4 Afsplitsbare akte............................................................................................................................ 57
Wooclap............................................................................................................................................... 57
HOOFDSTUK 2. DE GOEDEREN VAN DE OVERHEID.................................................................................59
2.1 Inleiding......................................................................................................................................... 59
2.2 Onteigening, opeising en openbare erfdienstbaarheden...............................................................59
2.3 Het regime der domeingoederen................................................................................................... 60
§1. Goederen van openbaar domein................................................................................................. 60
§2. Goederen van privaat domein.................................................................................................... 62
§3. Basisregeling van domeingoederen............................................................................................ 62
HOOFDSTUK 3. OVERHEIDSOPDRACHTEN..............................................................................................62
3.1 Algemeen...................................................................................................................................... 62
§1. Overheidsopdrachtenrecht......................................................................................................... 62
§2. Toepasselijke regelgeving........................................................................................................... 63
§3. Bronnen...................................................................................................................................... 63
3.2 Beginselen..................................................................................................................................... 63
3.3 Toepassingsgebied........................................................................................................................ 64
§1. Ratione personae........................................................................................................................ 64
§2. Ratione materiae........................................................................................................................ 65
3.4 Gunningsprocedures...................................................................................................................... 65
§1. Openbare en niet-openbare procedure.......................................................................................66
§2. Mededingingsprocedure met onderhandeling.............................................................................66
§3. Concurrentiegerichte dialoog...................................................................................................... 66
§4. Vereenvoudigde onderhandelingsprocedure met voorafgaande bekendmaking........................67
§5. Onderhandelingsprocedure zonder voorafgaande bekendmaking..............................................67
§6. Overheidsopdrachten van beperkte waarde...............................................................................67
3.5 Verloop van de procedure............................................................................................................. 68
A. Voorbereiding............................................................................................................................... 68
B. Bekendmaking van de opdracht................................................................................................... 68
C. Uitsluitingsgronden en selectie van de kandidaten......................................................................69
D. Vergelijking van offertes/voorstellen............................................................................................70
E. Rechtsbescherming...................................................................................................................... 70
2
Bestuursrecht 2023 - 2024
, F. Uitvoeringsfase............................................................................................................................. 71
HOOFDSTUK 4. OVERHEIDSPERSONEEL.................................................................................................. 71
4.1 recht van het overheidspersoneel................................................................................................. 71
4.2 Geen uniform ambtenarenrecht.................................................................................................... 72
§1. Verschillen naargelang tewerkstellende overheid.......................................................................72
§2. Verschillen naargelang rechtstoestand overheidspersoneel: statutair (“ambtenaar”) of
contractueel..................................................................................................................................... 73
4.3 Algemene krachtlijnen van het (materieel) ambtenarenrecht.......................................................75
Algemeen: Wat staat er in een rechtspositieregeling (minimaal)?...................................................75
§1. Toelatings- en aanwervingsvoorwaarden....................................................................................75
§2. Objectief wervingssysteem......................................................................................................... 75
§3. Stage/proeftijd............................................................................................................................ 76
§4. Rechten en plichten/deontologie................................................................................................ 76
§5. Evaluatie..................................................................................................................................... 77
§6. Bevordering................................................................................................................................ 77
§7. Tuchtrecht.................................................................................................................................. 78
§8. Ambtsbeëindiging....................................................................................................................... 80
Voorbeeld: tucht bij lokale besturen.................................................................................................81
HOOFDSTUK 5. BESTUURLIJKE HANDHAVING.......................................................................................... 82
5.1 Handhaving: begrip, doel en vormen.............................................................................................82
§1. Wat is handhaving?.................................................................................................................... 82
§2. Waarom handhaving?................................................................................................................. 83
§3. Wat zijn juridisch gezien de mogelijke vormen van handhaving?...............................................83
5.2 Kenmerken van de bestuurlijke handhaving..................................................................................85
5.3 Instrumenten van de bestuurlijke handhaving..............................................................................86
5.4 Actoren in de bestuurlijke handhaving..........................................................................................88
§1. Toezichthouders......................................................................................................................... 88
§2. Actoren bevoegd voor de reactieve handhaving.........................................................................89
5.5 Rechtsbescherming tegen de bestuurlijke handhaving.................................................................89
§1. Versplinterde rechtsbescherming...............................................................................................89
§2. Invloed art. 6 EVRM op de rechtsbescherming............................................................................90
HOOFDSTUK 1. DE PREVENTIEVE RECHTSBESCHERMING.......................................................................91
1.1 Algemene beginselen van behoorlijk bestuur................................................................................91
§1. Zorgvuldigheidsbeginsel............................................................................................................. 94
§2. Hoorplicht................................................................................................................................... 94
§3. Onpartijdigheidsbeginsel............................................................................................................ 96
§4. Motiveringsbeginsel.................................................................................................................... 97
§5. Redelijkheids- en evenredigheidsbeginsel..................................................................................98
§6. Gelijkheids- en non-discriminatiebeginsel...................................................................................99
§7. Rechtszekerheids- en vertrouwensbeginsel..............................................................................100
§8. Redelijke termijneis.................................................................................................................. 100
3
Bestuursrecht 2023 - 2024
, 1.2 Beginselen van behoorlijk burgerschap.......................................................................................101
1.3 Verplichting tot formele motivering.............................................................................................101
§1. Wet motivering bestuurshandelingen.......................................................................................102
§2. Toepassingsgebied................................................................................................................... 103
§3. Draagwijdte.............................................................................................................................. 104
§4. Uitzonderingen......................................................................................................................... 105
§5. Gevolgen bij niet-naleving........................................................................................................ 106
§6. Oefeningen............................................................................................................................... 106
1.4 Openbaarheid van bestuur.......................................................................................................... 107
§1. Grondslag................................................................................................................................. 107
§2. Onderscheid actieve en passieve openbaarheid van het bestuur.............................................108
§3. Bespreking van de toepasselijke regelgeving...........................................................................109
HOOFDSTUK 2. DE CURATIEVE RECHTSBESCHERMING.........................................................................114
2.1 Bescherming via interne klachtenbehandeling en ombudsdiensten............................................115
§1. Klachtrecht Vlaanderen............................................................................................................ 115
§2. De ombudspersoon................................................................................................................... 117
2.2 Bestuurlijk beroepen.................................................................................................................... 120
§1. Begrip & kenmerken................................................................................................................. 120
§2. Indelingen................................................................................................................................. 121
2.3 Jurisdictionele beroepen.............................................................................................................. 124
§1. Begrip & kenmerken................................................................................................................. 124
§2. Onderscheid.............................................................................................................................. 124
§3. Verdeling rechtsmacht.............................................................................................................. 124
§4. Conflicten van attributie........................................................................................................... 125
§5. Rechtsbescherming door gewone rechter = hoven en rechtbanken.........................................126
§6. Rechtsbescherming door bestuursrechter................................................................................127
2.4 Alternatieve conflictoplossing met de overheid...........................................................................131
GASTCOLLEGE ANNELIES VERLINDEN................................................................................................... 132
hoofdstuk 1. De hervorming van de Raad van State.............................................................................132
1. Inleiding & context........................................................................................................................ 132
2. Inhoudelijke hervorming afdeling Bestuursrechtspraak.................................................................133
§1. Inkorten doorlooptermijn procedures ten gronde......................................................................133
§2. Energietransitie-dossiers.......................................................................................................... 133
§3. Hervorming schorsingsprocedure.............................................................................................133
§4. (her-)invoering beslissing tot herstel........................................................................................133
3. inhoudelijke hervorming afdeling Wetgeving................................................................................134
4. Slot................................................................................................................................................ 134
hoofdstuk 2. Bestuurlijke handhaving................................................................................................... 134
1. Inleiding & context........................................................................................................................ 134
2. Systematiek – tijdslijn.................................................................................................................... 135
3. Enkele specifieke topics................................................................................................................ 137
4
Bestuursrecht 2023 - 2024
, 5
Bestuursrecht 2023 - 2024
,DEEL I: DEFINITIE, INDELING, KENMERKEN EN
BRONNEN
HOOFDSTUK 1. BESTUURSRECHT DEFINITIE
Onderscheid privaat vs. publiek recht
Privaat recht: tussen private personen
- Bv. burgerlijk recht, arbeidsrecht,
handelsrecht, vennootschapsrecht,
gerechtelijk recht
Publiek recht:
- Organisatie en werking van de
overheden
- Tussen overheden onderling
- Tussen overheid en private personen
- Bv. grondwettelijk recht, bestuursrecht, straf(proces)recht, fiscaal recht
BESTUURSRECHT
= “Het geheel van geschreven en ongeschreven rechtsregels met betrekking tot de organisatie, de
bevoegdheden en de werking van ‘het bestuur’, inclusief de rechtsbescherming van de bestuurde
tegen het bestuurlijk optreden”
Bv. hoe een gemeenteraad/schepen verkozen wordt, sancties die opgelegd worden in kader van
hooliganisme (voetbal), welke regels een marktkramer moet volgen om op de markt te mogen staan,
mensen die een terras wil plaatsen in horeca-context zullen ook onderworpen zijn aan bestuursregels,
benoemingen van ambtenaren, overheidsopdrachten, de aanleg van de Oosterweel in Antwerpen bevat
heel veel bestuursrechtelijke issues,…
Organiek criterium
- De “besturen” als instellingen
- De organisatie en de werking van de uitvoerende macht
- Bv. federale overheidsdienst, gemeente – ze zijn opgericht door en krachtens de grondwet
Functioneel criterium
- Het “besturen” als activiteit = eenzijdig uitoefenen van beslissingsmacht in het kader van het
algemeen belang
- 2 categorieën:
(1) Kamer, Vlaamse Parlement, GwH of RvS:
o Instellingen die volgens het organieke criterium niet bij het bestuur horen kunnen soms
wel optreden als bestuur in de functionele zin van het woord als het gaat om beslissingen
met betrekking tot de organisatie van de instelling als dusdanig
6
Bestuursrecht 2023 - 2024
, o Bv. Kamer van volksvertegenwoordigers: is volgens het organieke criterium geen
bestuurlijke macht (is deel van de WM) MAAR als zij beslissingen neemt in het kader van
haar eigen werking kan ze wel volgens het functioneel criterium besturen, als de Kamer
personeel in dienst heeft die een fout begaat die tuchtrechtelijk gesanctioneerd moet
worden, wordt dit door de Kamer als functioneel bestuur gedaan ook al is de Kamer geen
bestuur in de organieke zin van het woord
o Bv. de raad van state, rechtscollege die krachtens de GW is opgericht maar op zich geen
bestuur maar als zij beslissingen nemen in het kader van haar werking zijn dit bestuur
beslissingen, deze beslissingen hebben geen bevoegdheid op haar rechtsprekende
functie
(2) Private personen die de opdracht krijgen door of krachtens een wet waarbij eenzijdige
beslissingsmacht die eigenlijk bij de overheid ligt, toch kan worden uitgeoefend door een private
persoon
o Bv. vrijheid om onderwijsinstellingen op te richten en de examenbeslissingen van deze
vrije onderwijsinstellingen
o Bv. autokeuringsinstellingen = private vzw’s die beslist of uw auto al dan niet gekeurd is,
deze beslissing is dan een overheidsbeslissing in de functionele zin van het woord
opgelegd door een private persoon
HOOFDSTUK 2. INDELING: ALGEMEEN EN BIJZONDER BESTUURSRECHT
Algemeen bestuursrecht
- Betreft de algemene beginselen die het globale bestuursrecht regelen
- Bv. BBB, RvS, overheidsgoederen, overheidscontracten, overheidspersoneel…
Bijzonder bestuursrecht
- Betreft diverse specifieke, sectorale regelingen
o Vaak zeer technisch, gedetailleerd, met eigen begrippensystematiek en werking
o Soms ook specifieke administratieve rechtscolleges voor opgericht
Bv. Raad voor Vreemdelingenbetwistingen, Raad voor betwistingen inzake
studievoortgangsbelissingen …
- Bv. omgevingsrecht, energierecht, migratierecht, onderwijsrecht…
- Vaak keuzevakken in master (uitz.: omgevingsrecht)
Staan niet los van elkaar maar beïnvloeden elkaar
HOOFDSTUK 3. KENMERKEN VAN HET BESTUURSRECHT
3.1 BESTUURSRECHT = UITZONDERINGSRECHT?
Vroeger ontstaan als uitzonderingsrecht t.a.v. het privaatrecht
7
Bestuursrecht 2023 - 2024
, - Bijzondere voorrechten
o Bv. EBR
- Bijzondere verplichtingen
o Bv. motiveringsplicht, taalwetgeving …
Nu: een alomvattende, volwaardige eigen rechtstak = ‘gemeen recht’ van de overheid
MAAR met een blijvende interactie en met toepassing van het privaatrecht door de overheid
Nuancering van uitzonderingspositie Wisselwerking met het privaatrecht
- Soms zijn bepaalde principes die van toepassing zijn in het privaat recht ook van toepassing op
het bestuursrecht, en omgekeerd
o Bv. overheidspersoneel dat contractueel wordt aangeworven is via de regels van de
arbeidsovereenkomstenwet (privaat) die gelden op de overheid
- MAAR de bijzondere positie van de overheid zorgt er soms wel voor dat er specifieke regels
worden toegepast op die overheid
o Bv. wanneer een overheid een arbeidsovereenkomst wenst te beëindigen die volgens
het arbeidsrecht niet gemotiveerd zou moeten worden, moet de overheid dat wel
formeel motiveren om wille van zijn specifieke positie
- Soms ook samenwerking tussen private en publieke partners
Evolutie naar een wederkerig bestuursrecht?
- Wederkerig = Overheid kan eenzijdig optreden maar moet daarbij regels respecteren van de
burger en van het algemeen belang. Als burger heb je ook plichten om actief en zorgvuldig mee
te werken met de goede werking van de overheid en het algemeen belang
- ‘Beginselen van behoorlijk burgerschap’
3.2 FRAGMENTARISCH KARAKTER VAN HET BESTUURSRECHT
Amalgaam (mengelmoes) aan materies die het voorwerp uitmaken van het ‘bestuursrecht’
Kan de vorm aannemen van uiteenlopende bestuurshandelingen
- Bv. reglementen, ‘jurisdictionele’ beslissingen = Bestuursorgaan krijgt een bevoegdheid die
normaal aan een rechtscollege toekomt
Geen ‘Algemene wet bestuursrecht’ Waaier aan normen en regels
NUANCERING:
- Soms wel algemene, ‘kader’regelingen
o Bv. Decreet Lokaal Bestuur, Kaderdecreet Vlaamse Handhaving (in theorie In praktijk
is er nog veel werk om sectoren te integreren in dit kaderdecreet)
- In elk geval: algemene beginselen van behoorlijk bestuur (BBB)
o BBB = Ongeschreven maar gelden doorheen alle rechtstakken, zorgen voor uniformering
8
Bestuursrecht 2023 - 2024
