Samenvatting van het luik EXTERN RECHT van het vak Europese en Belgische privaatgeschiedenis - bevat powerpoints, + lesnotities + boek.
Vak gedoceerd door Dirk Heirbaut in 2e bachelor rechten aan UGent.
Geslaagd in eerste zit !!!
1. ROME IS NOG PRIMITIEF.................................................................................................................................................... 12
2. DE INSTELLINGEN............................................................................................................................................................... 12
2.1 In de koningstijd (TOT 510 v. Chr.)............................................................................................................................................12
2.2 Na 510 v. Chr.: De republiek.....................................................................................................................................................13
A. De senaat................................................................................................................................................................................13
B. De volksvergaderingen............................................................................................................................................................13
C. De magistraten........................................................................................................................................................................14
3. PRIMITIEVE RECHTSBRONNEN............................................................................................................................................ 15
3.1 Gewoonte: de mos maiorum....................................................................................................................................................15
3.2 Wetgeving.................................................................................................................................................................................15
A. Wet der XII Taferelen (450 v. Chr.).........................................................................................................................................15
B. Ander wetgeving gemaakt door volksvergaderingen (rol senaat).........................................................................................16
4. PRIMITIEVE PROCEDURE.................................................................................................................................................... 16
1. ROME WORDT WERELDRIJK............................................................................................................................................... 19
2. GEVOLG 1: AANPASSING INSTELLINGEN............................................................................................................................. 19
3. GEVOLG 2: AANPASSING RECHTSBRONNEN DOOR PRAETOR.............................................................................................. 20
3.1 De gewoonte.............................................................................................................................................................................20
3.2 De wetgeving.............................................................................................................................................................................20
3.3 Het magistratenrecht: praetor maakt recht.............................................................................................................................20
3.4 Het juristenrecht: praetor heeft hulp van de rechtsleer..........................................................................................................23
4. GEVOLG 3: AANPASSING PROCEDURE................................................................................................................................ 23
4.1 Overleven van de legis actio.....................................................................................................................................................23
4.2 De formula.................................................................................................................................................................................23
A. Ontstaan..................................................................................................................................................................................23
B. Verloop formulaproces...........................................................................................................................................................24
1
AJ 2023 - 2024
,1. ROME KRIJGT EEN KEIZER................................................................................................................................................... 28
2. GEVOLGEN VOOR DE INSTELLINGEN................................................................................................................................... 29
3. GEVOLGEN VOOR DE RECHTSBRONNEN............................................................................................................................. 30
3.1 De gewoonte.............................................................................................................................................................................30
3.2 De wetgeving van de volksvergaderingen en de senaatsbesluiten..........................................................................................30
3.3 Het magistratenrecht................................................................................................................................................................30
3.4 Het keizersrecht = constitutiones (wetten)...............................................................................................................................30
Vormen van keizersrecht............................................................................................................................................................31
3.5 Het juristenrecht.......................................................................................................................................................................32
4. GEVOLGEN VOOR DE PROCEDURE...................................................................................................................................... 33
4.1 De formula-procedure...............................................................................................................................................................33
4.2 De cognitio extraordinaria........................................................................................................................................................33
A. Ontstaan..................................................................................................................................................................................33
B. Verloop....................................................................................................................................................................................33
C. Tenuitvoerlegging...................................................................................................................................................................35
1. VERVAL ROME + GROTERE MACHT KEIZER.......................................................................................................................... 36
2. GEVOLGEN VOOR DE INSTELLINGEN................................................................................................................................... 37
3. GEVOLGEN VOOR DE RECHTSBRONNEN............................................................................................................................. 37
3.1 Magistratenrecht en wetgeving van de volksvergaderingen....................................................................................................38
3.2 De gewoonte.............................................................................................................................................................................38
3.3 Het juristenrecht (ius)...............................................................................................................................................................38
3.4 Het keizersrecht (leges).............................................................................................................................................................38
4. GEVOLGEN VOOR DE PROCEDURE...................................................................................................................................... 39
4.1 Verdwijnen van de formula-procedure.....................................................................................................................................39
4.2 De cognitio-procedure: omvorming tot libelprocedure...........................................................................................................39
4.3 Van het libelproces naar onze procedure.................................................................................................................................40
1. WIE WAS KEIZER JUSTINIANUS?......................................................................................................................................... 42
2. HET CORPUS IURIS CIVILIS.................................................................................................................................................. 42
A. Codex......................................................................................................................................................................................43
B. Digesten..................................................................................................................................................................................43
C. Instituten.................................................................................................................................................................................44
D. Novellen..................................................................................................................................................................................44
3. DE IMPACT......................................................................................................................................................................... 45
1. HET ACHTERLIJK WEST-EUROPA......................................................................................................................................... 47
2. DE TRIOMF VAN DE GEWOONTE EN VAN HET LOKALE/REGIONALE RECHT..........................................................................47
2.1 Probleem 1: Germaans recht....................................................................................................................................................47
2.2 Probleem 2: Karolingische periode...........................................................................................................................................49
2.3 Een geval apart: De kerk...........................................................................................................................................................49
2.4 De procedure.............................................................................................................................................................................50
2
AJ 2023 - 2024
,1. EEN BREUK OMSTREEKS 1100............................................................................................................................................. 51
1.1 De herontdekking van het Corpus iuris civilis...........................................................................................................................51
1.2 De opkomst van de universiteiten............................................................................................................................................52
2. HET EUROPEES RECHT VAN DE RECHTSGELEERDEN: HET IUS COMMUNE............................................................................54
2.1 Glossatoren...............................................................................................................................................................................54
A. Naam.......................................................................................................................................................................................55
B. Achtergrond............................................................................................................................................................................55
C. Evaluatie..................................................................................................................................................................................56
2.2 Commentatoren........................................................................................................................................................................57
A. Continuïteit met Glossatoren.................................................................................................................................................57
B. Breuk met Glossatoren...........................................................................................................................................................57
2.3 Humanisten...............................................................................................................................................................................58
A. Achtergrond............................................................................................................................................................................59
B. Positieve verwezenlijkingen....................................................................................................................................................59
C. Negatieve keerzijde.................................................................................................................................................................59
D. Evaluatie..................................................................................................................................................................................60
2.4 De impact van het ius commune op de kerk: het Romano-canoniek recht.............................................................................61
A. Rechtsbronnen........................................................................................................................................................................61
B. Wisselwerking met Romeins recht.........................................................................................................................................62
3. DE CONFRONTATIE TUSSEN HET IUS COMMUNE EN HET LOKALE/REGIONALE GEWOONTERECHT.......................................63
3.1 De verspreiding van het ius commune.....................................................................................................................................63
A. De mediterrane wereld: doorbraak ius commune van in het begin......................................................................................63
B. De landen met massale receptie van het Romeins recht: rore domineert na 1500..............................................................64
C. De pays de droit coutumier : ‘Germaans gewoonterecht houdt stand’.................................................................................65
D. De buitenstaanders: 2 rare gevallen.......................................................................................................................................66
E. De periferie (weinig belang)....................................................................................................................................................66
3.2 Verklaringen voor het terreinverlies van het gewoonterecht: Waarom is het ius commune een succes?.............................67
3.3 De eerste reactie op het ius commune: autonome pogingen tot verbetering.........................................................................68
A. Tendens tot eenmaking..........................................................................................................................................................68
B. Tendens tot verwetenschappelijking en professionalisering (voorsprekers).........................................................................69
C. Tendens tot verschriftelijking (saksenspiegel + homologatie)................................................................................................70
3.4 De alliantie tussen gewoonterecht en het ius commune: de ‘praktische rechtsleer’..............................................................72
4. DE BOLWERKEN VAN HET GEWOONTERECHT..................................................................................................................... 74
1. DE VERLICHTING: EEN BREUK CA. 1800............................................................................................................................... 80
1.1 De verlichting en het recht........................................................................................................................................................81
2. DE WETGEVING VOOR CA. 1800......................................................................................................................................... 81
2.1 Algemeen uitgangspunt............................................................................................................................................................81
3
AJ 2023 - 2024
, 2.2 De pauselijke revolutie..............................................................................................................................................................81
2.3 De geleidelijke opkomst van de wetgeving in het wereldlijke recht voor de doorbraak van het absolutisme.......................82
2.4 De doorbraak van het absolutisme...........................................................................................................................................82
A. Frankrijk: franse wetgeving voor ca. 1800..............................................................................................................................82
B. Zuidelijke Nederlanden: wetgeving voor ca. 1800.................................................................................................................84
3. DE ONTWIKKELING VAN HET VERNUNFRECHT.................................................................................................................... 84
3.1 De Spaanse neoscholastiek.......................................................................................................................................................84
3.2 Hugo Grotius.............................................................................................................................................................................85
3.3 Het eigenlijke Vernunftrecht.....................................................................................................................................................86
4. DE ZELFMOORD VAN HET VERNUNFTRECHT: DE CODIFICATIE............................................................................................. 87
4.1 Het begrip codificatie................................................................................................................................................................87
4.2 Voorbeelden..............................................................................................................................................................................88
4.3 De Franse Code civil van 1804...................................................................................................................................................88
A. Ontstaan..................................................................................................................................................................................88
B. Bronnen...................................................................................................................................................................................89
C. Impact in Frankrijk..................................................................................................................................................................89
D. Impact in België......................................................................................................................................................................90
E. Impact in de rest van de wereld..............................................................................................................................................92
F. Verklaring succes.....................................................................................................................................................................92
4.5 Maar: Codificatie = de zelfmoord van het Vernunftrecht.........................................................................................................93
5. ENGELAND: DE GROTE AFWEZIGE....................................................................................................................................... 94
6. DE PROCEDURE.................................................................................................................................................................. 94
1. DE ‘VERKAVELING’ VAN HET RECHT IN EUROPA EN IN DE WERELD......................................................................................96
2.1 Overleven ius commune...........................................................................................................................................................96
2.2 Von Savigny (historische school)...............................................................................................................................................97
2.3 Pandektisten..............................................................................................................................................................................98
2.4 Germanisten..............................................................................................................................................................................99
2.5 Interessenjurisprudenz.............................................................................................................................................................99
3. FRANKRIJK NA DE CODIFICATIE.......................................................................................................................................... 99
3.1 Wat Napoleon wou...................................................................................................................................................................99
3.2 Ecole Romaniste......................................................................................................................................................................100
3.3 Eerste exegetische school.......................................................................................................................................................100
A. Ontstaan 1830 (-1880)..........................................................................................................................................................100
B. Naam.....................................................................................................................................................................................100
C. Werkwijze..............................................................................................................................................................................100
3.4 Tweede exegetische school....................................................................................................................................................100
3.5 Deze scholen ook in België......................................................................................................................................................101
A. Verfransing............................................................................................................................................................................101
B. Slecht onderwijs....................................................................................................................................................................102
C. Nuancering............................................................................................................................................................................103
4
AJ 2023 - 2024
5. HET RECHT IN DUITSLAND, FRANKRIJK EN ENGELAND: GEMEENSCHAPPELIJKE ELEMENTEN..............................................104
6. 1900: HET DUITSTE BÜRGERLICHE GESETZBUCH: HET DEFINITIEVE EINDE VAN HET IUS COMMUNE...................................104
6.1 Ontstaan..................................................................................................................................................................................105
6.2 Kwaliteiten en gebreken.........................................................................................................................................................106
6.3 Invloed.....................................................................................................................................................................................106
6.4 Belang voor vandaag...............................................................................................................................................................107
6.5 Gevolgen.................................................................................................................................................................................107
7. DE PROCEDURE................................................................................................................................................................ 107
8. HET EUROPEES RECHT IN DE TWINTIGSTE EEUW............................................................................................................... 108
8.1 Stagnatie recht in Europa........................................................................................................................................................108
8.2 Voorbeeld Code Civil en BGB..................................................................................................................................................109
A. Frankrijk................................................................................................................................................................................109
B. Duitsland...............................................................................................................................................................................109
8.3 Duitsland verliest leiderschap aan VS.....................................................................................................................................110
8.4 Opgelet: België loopt zelfs achter...........................................................................................................................................110
A. Voorbeeld Henri De Page......................................................................................................................................................110
B. Voorbeeld procesrecht.........................................................................................................................................................111
8.5 Dominantie VS.........................................................................................................................................................................112
A. Belang Amerikaans recht......................................................................................................................................................112
B. Rechtsgeschiedenis VS..........................................................................................................................................................112
C. Voorbeeld Busing..................................................................................................................................................................115
D. Voorbeeld abortus................................................................................................................................................................115
E. Impact recht VS.....................................................................................................................................................................115
F. Gebreken amerikaans recht..................................................................................................................................................116
1. VAN NATIONAAL RECHT NAAR RECHTSPLURALISME......................................................................................................... 117
2. DE OPKOMST VAN HET NIET-EUROPEES RECHT: HET NIET-WESTERSE RECHT.....................................................................117
2.1 Vroeger niet belangrijk............................................................................................................................................................117
2.2 Belang neemt nu toe: Nieuw belang niet-Europees recht......................................................................................................118
2.3 Probleem: Studie niet-Westerse rechtsgeschiedenis.............................................................................................................118
3. IN EUROPA: EEN NIEUW IUS COMMUNE IN WORDING, EUROPEANISERING......................................................................119
3.1 Europese integratie.................................................................................................................................................................119
3.2 Problemen met eenmaking recht door codificatie (Nederlands BW)....................................................................................119
3.3 Maar voorbeeld ius commune................................................................................................................................................121
3.4 Daarom: Proffen maken nieuw ius commune........................................................................................................................121
3.5 Maar er zijn nog veel obstakels...............................................................................................................................................122
3.6 Mislukkingen...........................................................................................................................................................................123
A. Europees Parlement..............................................................................................................................................................123
B. Europese Commissie.............................................................................................................................................................123
3.7 Procedure................................................................................................................................................................................124
5
AJ 2023 - 2024
, 3.8 Gevolgen van de europeanisering..........................................................................................................................................124
4. IN EUROPA: DE TERUGKEER VAN HET REGIONALE RECHT, HET BELGISCHE VOORBEELD.....................................................125
A. Vernederlandsing..................................................................................................................................................................125
B. Nederlands als rechtstaal......................................................................................................................................................125
C. Late vernederlandsing: een illustratie hiervan.....................................................................................................................126
D. Gevolgen vernederlandsing..................................................................................................................................................127
5. IN EUROPA: DE HERCODIFICATIE VAN HET NATIONAAL RECHT.......................................................................................... 128
5.1 Algemeen................................................................................................................................................................................128
5.2 België: Voor Geens..................................................................................................................................................................128
5.3 België: Hercodificatieplan Geens............................................................................................................................................128
5.4 België: Belgisch burgerlijk wetboek........................................................................................................................................129
A. Noodzaak..............................................................................................................................................................................129
B. Indeling..................................................................................................................................................................................129
C. Huidige stand van zaken.......................................................................................................................................................130
D. Verklaring succes tot dusver.................................................................................................................................................130
E. Uitdagingen voor de toekomst.............................................................................................................................................133
6. DIGITALISERING............................................................................................................................................................... 134
6.1 Aanpassingen van recht en maatschappij...............................................................................................................................134
6.2 Probleem 1: Niet aangepast recht..........................................................................................................................................135
6.3 Probleem 2: Disruptieve vernieuwingen.................................................................................................................................135
6.4 Gevolg......................................................................................................................................................................................136
6
AJ 2023 - 2024
,0. INLEIDING
Recht = het geheel van sanctioneerbare regels die het leven in een gemeenschap regelen
Rechtsregels zouden eigenlijk logisch moeten zijn omdat recht de regels vormt die de maatschappij regelen
Mensen gaan vaak alleen regels volgen die logisch zijn
Om deze logica te vinden, is de geschiedenis ervan belangrijk en noodzakelijk
Voorbeeld:
EOT = echtscheiding onder onderlinge toestemming: men gaat uit elkaar in onderling akkoord, zijn het over alles eens. Dit proces
zou eigenlijk heel vlot kunnen verlopen aangezien met het eens is met elkaar maar toch moet men nog naar de rechtbank niet
logisch maar geschiedenis kan hierbij helpen de logica te vinden: is zo gevormd doordat vroeger de kerk dit zo besliste
1. WAT?
INTERN RECHT EXTERN RECHT
De ontwikkeling van de verschillende rechtsregels Materiële bronnen van recht
Bv. hoe zat het vroeger met dwaling in het = Maatschappelijke verandering die ervoor zorgt dat er in
verbintenissenrecht? het recht iets moet gebeuren
Doel: organisatie van de maatschappij
Wat er dan precies moet gebeuren en door wie = formele
bron van het recht
Belangrijkste deel van de cursus maar om dit deel te Formele bronnen van recht
kunnen begrijpen, is het extern recht noodzakelijk Betreft de factoren die rechtstreeks de vorm, het uitzicht
Hoe zijn de regels van het interne recht er gekomen? van een rechtsregel bepalen
- Wetgeving door machtshebbers, overheid
- Rechtspraak door rechters
- Rechtsleer door geleerden
- Gewoonte door de maatschappij
Opgelet: niet altijd zo in romeins recht!
Als prof gewoon ‘bron’ zegt = formele bron
Kenbronnen
Informeren over de inhoud van een rechtsregel
Veel moeilijker vroeger: vaak niet opgeschreven, of als het
opgeschreven was vaak handschrift niet leesbaar
Nu alles makkelijk vindbaar op het internet
7
AJ 2023 - 2024
, ONDERSCHEID PRIVAAT & PUBLIEK
Privaat: regelt de verhoudingen tussen individuen, rechtsonderhorigen
- Bv. een verkoop tussen jou en je buurman
Publiek: regelt de verhouding tussen de rechtsonderhorigen en de overheid en tussen de overheidsorganen onderling
- Bv. een bouwvergunning aanvragen
MAAR onderscheid is te simplistisch want de overheid komt bijna in alles tussen
- Zie arbeidsrecht: je gaat een arbeidscontract aan bij je bazin als vakantiejob, maar overheid heeft hier ook veel
tussenkomsten zoals de vastgelegde rusttijden, minimumloon, veiligheidsvoorwaarden DUS zowel privaat als publiek
- Ook vroeger in het leenrecht: vazal belooft de heer trouw te dienen en krijgt in ruil van de heer onderhoud en
bescherming
Wat met het strafrecht? Vermenging tussen privaat- en publiekrecht is zeer sterk!
- Nu: publiek want OM regelt alles
o Enige overblijfsel van vroeger is de burgerlijke partijstelling
- Vroeger: privaat want als iemand jouw dochter vermoord, mag jij de dader ook vermoorden, overheid komt niet tussen
DUS onderscheid is niet zo goed (loopt in realiteit eigenlijk vloeiend in elkaar) + relatief recent onderscheid
PRIVAATGESCHIEDENIS
EXTERNE privaatgeschiedenis: van de Romeinen tot vandaag
- MAAR nadruk op West-Europa
INTERNE privaatgeschiedenis:
- Romeins, canoniek, costumier
o Daarom externe privaatgeschiedenis nodig want als men recht dat een regel van het canoniek recht komt,
moet je weten wat dit recht inhoudt
o Opgelet! Geen Chinese muren ertussen
- Niet jongere terreinen: nadruk op privaatrecht dat al eeuwen bestaat en niet op de jongste elementen
- Nadruk op België/ Zuidelijke Nederlanden
- Oorspronkelijk enkel zeeverzekering
- Andere verzekeringen veel later
- Gevolg:
o Late regeling door wetgever
o Regeling vooral in voordeel verzekeringsmaatschappijen
8
AJ 2023 - 2024
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper RVP22. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €12,49. Je zit daarna nergens aan vast.
