Toegepast kwalitatief onderzoek
Samenvatting toegepast QL-OZ
1 INHOUD
2 Inleiding in kwalitatief onderzoek ................................................................................................... 3
2.1 Wat is kwalitatief onderzoek? ................................................................................................. 3
2.1.1 Onderwerp van onderzoek.............................................................................................. 3
2.1.2 Vraagstelling .................................................................................................................... 3
2.1.3 Onderzoeksdesign ........................................................................................................... 4
2.1.4 Dataverzameling .............................................................................................................. 5
2.1.5 Analyse ............................................................................................................................ 5
2.1.6 Rol van de onderzoeker................................................................................................... 6
3 Kwalitatief onderzoeksparadigma................................................................................................... 8
3.1 Definiëring ............................................................................................................................... 8
3.2 Positivistisch paradigma => kwantitatief onderzoek............................................................... 9
3.3 Constructivistisch paradigma ................................................................................................ 10
4 Kwalitatieve onderzoeksdesigns ................................................................................................... 13
4.1 Enkele aandachtspunten ....................................................................................................... 14
4.2 Variatie aan designs binnen kwalitatief OZ; verschillen in functie van; ................................ 15
4.3 Etnografie .............................................................................................................................. 16
4.4 Fenomenologie ...................................................................................................................... 18
4.5 Grounded Theory .................................................................................................................. 20
4.6 Grounded theory VS Fenomenologie .................................................................................... 21
4.7 Case-studies........................................................................................................................... 23
4.8 Descriptieve kwalitatieve studies/designs ............................................................................ 24
4.9 Andere designs ...................................................................................................................... 24
5 Steekproeftrekking binnen kwalitatief design .............................................................................. 26
5.1 Algemene beschouwing ........................................................................................................ 26
5.2 Steekproefmethoden ............................................................................................................ 28
5.2.1 Convenience (‘volunteer sample’) ............................................................................... 28
5.2.2 Snowball (‘chain sampling’) ........................................................................................... 28
5.2.3 Purposive (‘purposeful’) ................................................................................................ 28
5.3 Steekproefomvang ................................................................................................................ 32
5.4 Sampling in functie van tradities ........................................................................................... 33
5.5 Steekproeftrekking & veralgemeenbaarheid (zie H 8: methodologische kwaliteit ) ............ 35
5.6 Evaluatie steekproeftrekkingen ............................................................................................ 36
1
, Toegepast kwalitatief onderzoek
6 Datacollectie in kwalitatief onderzoek .......................................................................................... 37
6.1 Algemene beschouwingen .................................................................................................... 37
6.2 Zelfgerapporteerd technieken .............................................................................................. 37
6.3 Ongestructureerde observatie .............................................................................................. 40
6.4 Interviewen ........................................................................................................................... 40
6.4.1 Inleidende beschouwingen ........................................................................................... 40
6.4.2 Kenmerken kwalitatief interview .................................................................................. 40
6.4.3 Kwalitatieve interviewer (onderzoeker) ........................................................................ 41
6.4.4 Voorbereiding interview (semigestructureerd) ............................................................ 42
6.4.5 Interviewtechniek.......................................................................................................... 45
6.4.6 Na het interview ............................................................................................................ 47
7 Kwalitatieve data-analyse ............................................................................................................. 51
7.1 Inleidende beschouwingen ................................................................................................... 51
7.2 Overzicht analyseproces........................................................................................................ 52
7.2.1 Algemene analytische strategieën ................................................................................ 54
7.3 Theorie VS Praktijk ................................................................................................................ 54
7.4 Quagol ................................................................................................................................... 56
7.4.1 DEEL 1: voorbereiding van codeerwerk ........................................................................ 57
7.4.2 DEEL 2: codeerproces aan de hand van software ......................................................... 62
7.5 Overzicht analysemethoden.................................................................................................. 66
7.5.1 Inhoudsanalyse .............................................................................................................. 66
7.5.2 Etnografie ...................................................................................................................... 67
7.5.3 Fenomenologie .............................................................................................................. 67
7.5.4 Focus groep ................................................................................................................... 68
7.5.5 Grounded Theory .......................................................................................................... 69
7.6 Slotbeschouwing ................................................................................................................... 71
8 Methodologische kwaliteit ............................................................................................................ 72
8.1 Debat over “kwaliteit” ........................................................................................................... 72
8.2 Framework Lincoln & Guba ................................................................................................... 75
8.2.1 Interne validiteit – geloofwaardigheid .......................................................................... 75
8.2.2 Betrouwbaarheid – dependability................................................................................. 76
8.2.3 Generaliseerbaarheid – overdraagbaarheid ................................................................. 77
8.2.4 Neutraliteit – confirmability .......................................................................................... 79
8.3 Strategieën ‘trustworthiness’ ................................................................................................ 81
8.4 Quality-minded outlook ........................................................................................................ 85
2
, Toegepast kwalitatief onderzoek
2 INLEIDING IN KWALITATIEF ONDERZOEK
2.1 WAT IS KWALITATIEF ONDERZOEK?
• Vorm van empirisch onderzoek die zich laat typeren adhv;
o Onderwerp van onderzoek/vraagstelling
o Onderzoeksdesign
o Manier van infoverzameling (datacollectie)
o Soort analyse
o Rol van onderzoeker
o Output van onderzoek
• INDUCTEF WERKEN = vertrekken vanuit verschillende ervaringen; Op die manier kan men
komen tot een abstracter niveau van het onderwerp, design,…
• Men trekt naar het werkveld; kwalitatief empirisch onderzoek heeft een zeer specifieke eigen
manier van onderwerp, design,…
2.1.1 Onderwerp van onderzoek
• Betekenisgeving van mensen achterhalen (begrijpen hoe die betekenis tot stand komt);
Begrijpen hoe sociale betekenisgeving tot stand komt, hoe sociale processen verlopen!
Gedrag, sociale interacties en fenomenen zijn per definitie niet exact voorspelbaar; Men
moet zoeken naar patronen/ wetmatigheden → inzichten in sociale fenomenen en
onderliggende processen (concepten & theorieën)
Zoeken welke betekenis mensen aan een bepaald fenomeen geven (iedereen gaat zich op
een bepaalde manier gedragen naargelang de betekenis die de persoon aan een fenomeen
geeft (bv. PIJN = subjectieve beleving/betekenisgeving)
Patronen/wetmatigheden; Men gaat naar verschillende verhalen luisteren (interviews bv.)
waarna men op een bepaald moment tendensen gaat zien, wat maakt dat men een
conclusie kan trekken over een bepaald fenomeen.
o Basisidee:
▪ Mensen construeren hun wereld grotendeels door hun eigen
betekenisgeving/ betekeniservaring
▪ Betekenisverlening via sociale interacties/processen
▪ Menselijk gedrag is voor een belangrijk deel te verklaren op basis van de
betekenisverlening in het leven van alledag
2.1.2 Vraagstelling
• Over complexe thema’s of sociale processen
o COMPLEXE THEMA’S; bv. “Wat betekend het om chemotherapie te krijgen?”; “Wat
betekend het om met dementie te leven?”,…. (men praat over (complexe)
thema’s/fenomenen die in het dagdagelijkse leven optreden).
o Begrijpen hoe sociale betekenisvinding tot stand komt, hoe sociale processen
verlopen; men gaat op zoek naar schema’s bij onderzochten zelf!; Men kan NIET
achterhalen hoe het is om bv. met een chronische ziekte te leven door enkel te
OBSERVEREN! => ELK perspectief is belangrijk; OPEN VISIER!
• Dagelijkse werkelijkheid/leefomgeving van onderzochten = centraal
o ‘Emic’ perspectief; Focus bij de betrokkenen zelf (niet bij onderzoeker); Zoekt
schema’s bij onderzochten zelf
o ‘Etic’; met vooraf bepaald schema (o.b.v. literatuur en voorgaande resultaten)
3
, Toegepast kwalitatief onderzoek
2.1.3 Onderzoeksdesign
1. Gericht op studie in natuurlijke omgeving
o Focus ligt heel dicht bij de betrokkenen zelf
o Sociale processen worden bekeken vanuit de leefwereld van betrokkenen zelf
o Rijke context waarin mensen leven worden meegenomen in het OZ
o Bv. Therapietrouw bij harttransplantatiepatiënten is eigenlijk niet goed; hoe komt dit?
=> men gaat interviewen/observeren in een specifieke context waardoor men het
fenomeen specifieker gaat begrijpen.
o Context is hier niet ‘voorgevormd’ of wordt niet beschouwt als constante!
Kwantitatief onderzoek => context staat vast
Kwalitatief onderzoek => Verschillende ervaringen zijn nodig. Het design moet
toelaten om de context in zijn geheel/ in zijn totaliteit te bekijken.
2. Gericht op ‘holistisch’ begrijpen van context
o In staat om het onderzoeksonderwerp op een systematische, alomvattende en
geïntegreerde manier te benaderen.
3. Open en flexibel (EMERGENT DESIGN)
o Planning met ruimte voor flexibiliteit
▪ Er bestaat een grote variëteit aan omstandigheden in plan
▪ Beslissingen hoe hiermee omgaan moet worden wanneer de sociale context
beter gekend is
▪ Men weet niet wat men gaat vinden, gezien men vanuit het perspectief van
de betrokkenen gaat kijken => Het kan daardoor zijn dat men zich doorheen
het onderzoeksproces moet aanpassen!
o Niet alles kan op voorhand vastgelegd worden
o Vereist voldoende ‘open’ geest van onderzoeker & continue interactie tussen
onderzoek en context
“responsive to situation and research phenomenon”;
Cave: willekeur of onvoldoende doordacht onderzoeksvoorstel (men MOET de
onderzoeksvraag als kompas gebruiken in de loop van het onderzoek!)
o Bv. “Wat betekend het om te leven met beginnende dementie?”; “Hoe gaat men om
met het aftakelend geheugen?” => onderzoekers kregen aanvankelijk defensieve
reacties. ECHTER, na aanpassing van de methodologie (namelijk de nadruk leggen op
de positieve verhalen van participanten), kregen onderzoekers de gewenste reacties.
4
, Toegepast kwalitatief onderzoek
Gericht op studie in natuurlijke omgeving
Gericht op een ‘holistisch’ begrijpen van de context
Open & flexible
Continue interactie tussen dataverzameling en –analyse; vanwege die potentiële nood aan
aanpassingen!; Inzichten die men ontwikkeld TIJDENS de dataverzameling, helpen ons te
ontdekken wat er precies nodig is om een dieper/ gerichter OZ te kunnen leiden.
Men stopt met aanpassen wanneer er SATURATIE bereikt is! Wanneer nieuwe interviews ons geen
bijkomend bruikbare informatie opleveren.
↓
Groot exploratief vermogen
Soms ook toetsend
(bv. gevalsstudie om theorie te falsifiëren)
2.1.4 Dataverzameling
• Open en flexible
o Vaak een mix aan verzamelingsmethodes (triangulatie, … doch meestal 1 dominant)
▪ INTERVIEWS zijn meestal dominant!
o Men maakt ruimte vrij voor onvoorziene en ongeplande verschijnselen en
gebeurtenissen
• Vraagt bijzondere openheid van geest
o Nodig om flexibel te reageren op wat zich voordoet
o Nodig om de betekenis te achterhalen (vermijden van sterke voorstructurering)
o Het fenomeen dat men wilt begrijpen, dient men vanuit verschillende hoeken te
bekijken die zo dicht mogelijk bij de realiteit liggen! (Hoe meer perspectieven, hoe
groter de kans dat men het fenomeen op een holistische manier kan begrijpen).
• Meestal in natuurlijke settings (real world) & variëteit aan natuurlijke contexten
• Impliceert vaak intens en/of langdurig contact met veld (betrokkenheid); één interview
duurt bv. gemiddeld uur.
• Voorbeelden:
o Open interview, participerende observatie, documentverzameling,
focusgroepdiscussie
2.1.5 Analyse
• Zo dicht mogelijk bij gewone sociale en persoonlijke werkelijkheid:
o Men werkt met alledaagse, natuurlijke taal; gegevens worden niet vertaald in
kunstmatige, numerieke taal (= QT-OZ);
▪ Kwantitatieve info KAN nuttig zijn in bepaalde vormen van kwalitatief OZ (bv.
om de contouren van het probleem te schetsen, bij thematische
inhoudsanalyse, …).
o Het basismateriaal is hoofdzakelijk tekstueel van aard (uitgetypte interviews,
veldnota’s,..), soms ook visueel materiaal.
• Doel = Betekenis achterhalen, Inzicht verwerven en In de diepte begrijpen
5
, Toegepast kwalitatief onderzoek
• Basisprincipe:
o Lezen, coderen, interpreteren, zoeken naar patronen (gelijkenissen & verschillen) en
op basis daarvan inzichten, concepten en theorieën ontwikkelen!
o OUTPUT = CONCEPTEN + INZICHTEN
Men wilt écht begrijpen wat de betrokkenen willen overbrengen (onderliggende
boodschappen/ diepgang); Deze boodschap wordt meestal niet expliciet meegegeven;
wij als onderzoekers moeten dan linken leggen met andere passages (interviews) en
zoeken naar mogelijke verbanden in hetgeen gezegd wordt.
• Doorgaans inductief, ZONDER hypothese testing
• Kwalitatieve software kan gebruikt worden ter ondersteuning van het analyseproces (biedt
structuur, MAAR neemt analyseproces niet over: zie verder)
2.1.6 Rol van de onderzoeker
• Kwalitatieve onderzoekers:
o Moeten zich als ‘persoon’ inzetten om inzicht te krijgen in het leven van anderen
o Zijn hun eigen instrument; kan zich niet verschuilen achter instrument (bv.
gestandaardiseerde vragenlijst)
o De onderzoeker als persoon is bepalend voor de kwaliteit van het onderzoek!
o In QL-OZ is er STEEDS nood aan een GROEP onderzoekers nodig om de subjectiviteit
in de loop van het onderzoek zoveel mogelijk te behouden!
• Vereisten:
o Beschikken over goede sociale vaardigheden en grote bekwaamheid tot rolneming
o Goede balans tussen betrokkenheid en distantie
o Kritisch herzien van eigen mens- en wereldbeeld, levensbeschouwing of visie op
onderzoeksthema
o Conceptuele vaardigheden! (expertise in denken, inbeelden, conceptualiseren,
connecteren, creëren)
BESLUIT: WAT IS KWALITATIEF ONDERZOEK?
“Investigation of phenomena, typically in an indepth and holistic fashion, through collection of rich
narrative materials using a flexible research design (Polit & Beck, 2016)”
“Covers complex (social) phenomena, studied in their natural setting, and useful for understanding
the processes that are at play in a situation (Morse, 1997)”
- Vele methodes, strekkingen, maar aantal gemeenschappelijke kenmerken:
o Flexibel design
o Holistisch
o Verschillende strategieën om data te verzamelen
o Intense betrokkenheid van de onderzoeker
o Continue data-analyse
6
