SAMENVATTING
VERGELIJKENDE POLITIEK
woensdag 14 februari 2024
Deel 1: Hoofdstuk 1: Introductie en discipline
Vergelijkende Politiek
1.1 Afbakening van politiek
- Geen eenvoudige de nitie
- Politiek - alles wat te maken heeft met het besturen van de samenleving
- Toepassing - voorbeelden: Duitse kiessysteem, Brexit-referendum
- Is op basis van autoriteit, publieke beslissingen nemen door tegengestelde meningen
met elkaar te verzoenen
- 4 elementen volgens Miller
- Collectieve activiteit: publiek, betrekking op een samenleving
- Verschillende meningen
- Verzoening: vereist communicatie
- Autoritatief - betekent dat het als legitiem doorgaat - inclusief sanctierecht
- Politiek is dus die macht verwerven, behouden en uitoefenen
- Noodzaak aan politiek vloeit voort uit het collectieve karakter van het menselijk
samenleven: we delen de natuurlijke rijkdommen, verhouden ons tot andere groepen en
plannen de toekomst
- Aristoteles: Mens is een politiek dier - politiek noodzakelijk, maar ook een deugd
- Politiek is de meest rationele weg om tot een gezamenlijke oplossing te komen voor een
gezamenlijk probleem
- Steeds een con ictelement en een coöperatieelement
- Speci eke vragen voor de vergelijkende politiek:
- Welke beslissingen? Welke invloed op dagelijks leven?
- Hoe worden beslissingen genomen? Verschil tussen conventionele - verkiezingen, en
niet-conventionele - boerenprotesten acties EN democratische - BE en autoritaire - RU
regimes
- Wie neemt de beslissing en hoe/door wie worden zij beinvloed?
- Bouwstenen die de politiek helpen afbakenen:
- Overheid: instituties (meervoud!) om collectieve beslissingen te nemen en uit te voeren
- Regering: het hoogste niveau om die beslissingen te nemen
- Governance: de activiteit, het proces en kwaliteit om collectieve beslissingen te nemen
- Staten: politieke gemeenschap, op 1 territorium, onder 1 regering + soevereniteit:
hoogste bron van autoritei
- Naties: een ‘gemeenschap’ en nationalisme: naties hebben recht op zelfbeschikking
- Macht: de ‘motor’ van de politiek
- Autoriteit/gezag: het recht om te regeren, gelinkt aan een positie - Max Weber:
traditioneel- charismatisch- rationeel-legalistisch
- Legitimiteit: systeem gebaseerd op autoriteit
1.1.1 Vaststelling: variatie in Europa
- 1. Staatshoofd:
1
fi fl fi
,- Monarchie vs Presidentieel (Monarchie in Europa : NL, UK, BE, LUX, ES, NO, DK, SE,
MON)
- 2. Politiek systeem:
- Parlementaire systemen vs presidentiële systemen
- Landen met een president moeten NIET meteen een presidentieel systeem hebben
- Presidentiële systemen : verkozen, staatshoofd = regeringshoofd (US)
- Parlementaire systemen: aangesteld, ceremoniële positie (ITA, DUI, ...
- Semi-presidentiële systemen :President + regering gebaseerd op meerderheid in
parlement vb: FR, FIN, PT, IE, AT
- 3: Parlementen:
- Eén Kamerstelsels (NO, DK, SE, LU, SK)
- Twee Kamerstelsels:
- 1) Hoge Vergadering: rechtstreeks verkozen - CZ - Senát
- 2) Hoge Vergadering: delegaties van regionale of subnationale entiteiten
- NL - Eerste Kamer: vertegenwoordigers van provincies
- FR - Sénat : régions - gekozen door openbare ambtenaren - burgemeesters en
anderen…
- DE - Bundesrat: Länder - per land max 6 verkozenen, 69 in totaal
- BE - Senaat: gemeenschappen - cfr samenvatting POL
- Eenkamerstelsels zijn een rariteit in Europa, maar wel in de meerderheid wereldwijd
- 4: Partijsystemen:
- 2-partijsysteem - VK, VS…; 2,5partijensysteem - CZ in de jaren 90, DE in de jaren 70;
Multipartij - BE, CZ, DE nu
- 5: Regeringsmeerderheid:
- 1 partij - tot multipartij
- Minderheidsregering: opgebouwd van minderheidspartijen met steun van enkele
anderen, met die ze wel in de meerderheid kunnen komen
- “Gewone” en “oversized” coalities - oversized in bv. Israel, waar ze zoveel mogelijk
groepen aan de macht willen laten deelnemen
- 6: Electorale systemen (kiesstelsels)
- Meerderheidssystemen - VK
- Gemengde systemen - DE, NZ, JP
- Proportionele systemen - BE, CZ…
- 7. Staatsstructuur
- Federale staten - BE, DE (BE assymetrisch, DE symmetrisch)
- Quasi-federale staten: Spanje - ook al is het federaal in all but name - Corsica in Frankrijk
meer rechten dan andere gebieden
- Gecentraliseerde staten - rest van Frankrijk, UK - ondanks devolution heeft Westminster
een verantwoordelijke voor de andere gebieden zoals Schotland en Noord-Ierland
1.2 Discipline Vergelijkende Politiek
- Een van de 3 disciplines van de politieke wetenschappen - buiten politieke theorie
(normatief) en internationale relaties (oorlog en vrede) - de onderverdeling is wellicht niet
zo rechtuit o.a. ten gevolge van globalisering en interdependentie
- Vergelijkende politiek: (werking staat)
- Vanaf eind 19de eeuw als aparte discipline, empirisch
- Niet: is participatie aan beleid goed of slecht?
- Wel: hoe verloopt die participatie, via welke mechanismes
- Waarde-neutraal
- Focus: Instituties – individuele/collectieve actoren – processen & interacties binnen
politieke systemen
- Onderwerp = machtsgerelateerd (individu – groeperingen)
- Principe van interdependentie - heden ten dage iedereen van iedereen een beetje
afhankelijk, hangt samen met globalisering en verhoogde internationale samenwerking -
voorbeeld: vergaderingen G7 - Trump en Merkel
2
, - Founding Fathers van Vergelijkende Politiek:
- Aristoteles - 384-322 v.C. - titel Politiek van 340 v.C. - “De mens is een sociaal dier”
- Nicolo Machiavelli - Il Principe van 1515 - aandacht op de werking van politiek, IEMAND
moet altijd beslissingen kunnen nemen
- Charles Louis de Montesquieu - L’esprit des Lois van 1748 - principe van de scheiding
der machten
- Alexis de Tocqueville - La Démocratie en Amérique van 1835 - Amerikaanse
democratie - hoe werkt dat vanuit een Franse bril?
- Ook bij andere klassieke denkers vind je elementen van Vergelijkende Politiek terug - bv.
Michels met partijoligarchie, Comte, Smith…
1.3 Types en tradities in VP
- Eénlandenstudies: (substantie)
- “German politics”, “Spanish politics”
- Angelsaksische dominantie
- De “country chapters” in handboeken vergelijkende politiek
- Nut - impliciete vergelijken tussen 2 vaste landen, deviante case, gedetaileerde info
- Impliciete vergelijking - de Tocqueville in Amerika
- Methodologisch: regels vastleggen (methode)
- Hoe vergelijkend onderzoek voeren om te beschrijven, verklaren en voorspellen?
- Gebruik van logica en statistiek
- Analytisch: (combinatie)
- Vergelijking volgens welbepaalde systematiek met doel te verklaren (beschrijven -
verklaren en met hypothese dan voorspellen
- Welke benadering? Grote Theorieën
-Identi ceert noodzakelijke functies van pol. syst.
-Onderlinge vergelijking
Structureel functionalisme
-Normatieve ondertoon : vergelijkbaarheid met Westerse
democratieën
-Open systemen
Systeem theorieën -Input & output
-Cf. model van David Easton
-Klassencon ict als verklaring voor veranderingen in pol.
Marxisme
syst. - Revolutie leidt tot een dictatuur van proletariaat
-Centrale rol voor de staat en interactie met de
Corporatisme
maatschappij -Legitimiteit sociale organisaties
-Centrale rol van de structuren in het vorm geven van politiek en individuee
Institutionalisme
-Kan normatief zijn: belang van regels en routines
- ~met structureel functionalisme
Governance -Bepaalde taken moeten vervuld worden -Bijzondere
interesse voor rol van sociale actoren
- Wat wordt vergeleken? Onderwerpen gaan zeer ruim:
Niveau De nitie Voorbeeld
Organisatie van de overheid
Institutioneel en de interne verhoudingen Balans tussen parlement en
regering in USA vs NL
! Posities > personen
Hoe sociale factoren Impact van onderwijs op
Maatschappelijk
invloed uitoefenen op deelname verkiezingen en
3
fi fi fl
, Hoe de prioriteiten in een Uitbouw van de welvaartstaat,
Statelijk
staat de maatschappij regulering voor economische
- Grote evolutie door de jaren heen:
- Nationale politieke systemen: Subnationale systemen - in Belgie Vlaanderen en
supranationale systemen - voorbeeld: de Europese Unie
- Andere componenten: parlementen, partijen, regeringen, rol van het middenveld…
1.4 Wat wordt vergeleken? Evolutie door de tijd
- 2 revoluties: Behavioral Revolution (1920-1966)
- Tweede wetenschappelijke revolutie - 1989 tot nu
- Vier periodes:
- 1. ca. 1880 - 1920: grondleggers van vergelijkende politiek
- 2. 1921- ca. mid 1960: behavioral revolution
- 3. 1967-1988: post-behavioralisme
- 4. 1989- nu: Tweede wetenschappelijke revolutie
- 1. Voor Eerste Wereldoorlog: Grondleggers
- Duitse School: Staats- vs Geisteswissenschaft - Max Weber
- Analyse van staat en instituties - in een heel strikte zin
- Formele analyse - (in plaats van een substantiële, zoals bij geschiedenis)
- Legalistisch: gebaseerd op wetteksten, constituties
- Uitsluitend draait om casestudies
- Geogra sch afgebakend op West-Europa en Noord-Amerika
- 2. Golden Age of Comparative Politics - 1920-66 - Behavioral Revolution
- Charles Merriam - Chicago School riep in 1921 op voor nieuw paradigma
- Reactie tegen een pure formalisme, en weinig “wetenschappelijke” benadering
- “Behavioral revolution” - observeren van een “nieuwe realiteit” met nieuwe noden
(omwille van de totstandkoming van een communistisch blok (Koude Oorlog) en fascisme
bij WOII en de daaropvolgende dekolonisatie)
- Importeren van invloeden uit de sociale antropologie, sociologie, biologie - proberen om
ieder individu bij te betrekken
- Mobilisatie van de massa - welke rol voor belangengroeperingen, partijen, ideologie,
waardesystemen, communicatie - deze zijn vaak niet verankerd in de grondwet
- In Europa wordt de dominantie van een Anglosaksisch meerderheidsstelsel in vraag
gesteld
- In deze periode neemt het aantal landen door o.a. dekolonisering toe
- Geogra sche en historische uitbreiding -> meer aandacht voor variëteit van politieke
systemen, er is een grotere rol van de agent dan instituties (vb. partijen)
- Nieuwe methodologie: beschrijving van “echte” gedrag - veel gevallen, large N-studies
- Intrede statistiek en data-collectie
- Nieuwe ‘taal’ : het systemisch functionalisme (structureel functionalisme)
- “Staat” wordt “politiek systeem” (functionele benadering) - voorbeeld: David Easton -
1965
- Systeemtheorie David Easton: probleem: wat gebeurt binnen dat “politiek systeem?” -
wordt als een biologisch systeem uitgelegd, politiek systeem - de black box, ook stress
toegevoegd omwille van veelvoudige eisen
-
4
fi
