Dhr. Dupont
Ziektemechanismen
,Inhoudsopgave
1 Ziekte versus gezondheid ........................................................................................................4
1.1 Correcte omschrijving van ziekte en gezondheid ..................................................................... 4
1.2 Ziektebeeld & ziektegedrag ...................................................................................................... 7
1.3 Hoe verloopt een ziekteproces ............................................................................................... 10
1.4 Waarom en hoe meten we gezondheid/ziekte?..................................................................... 12
1.5 Welke factoren bepalen gezondheid? .................................................................................... 18
1.6 Wat omvat ziektepreventie?................................................................................................... 20
1.7 Hoe stellen we diagnose van ziekte ........................................................................................ 23
1.8 Hoe is de gezondheidszorg georganiseerd? ........................................................................... 26
2 Oxygenatie ........................................................................................................................... 28
2.1 Ademhaling en longventilatie ................................................................................................. 28
2.2 De gasuitwisseling ................................................................................................................... 37
2.3 Waarop berust het transport van O2 en CO2? ........................................................................ 39
2.4 Regeling van de ademhaling & meting van longvolumes ....................................................... 41
2.5 Klachten veroorzaakt door longpathologie ............................................................................ 44
2.6 Restrictieve & obstructieve longpathologie ........................................................................... 46
2.7 Hypoxie, hypercapnie & anemie ............................................................................................. 47
3 Stofwisseling ........................................................................................................................ 50
3.1 Wat omvat het metabolisme? ................................................................................................ 50
3.2 Afbraak van voedingsstoffen .................................................................................................. 52
3.3 Energiewinning, anabolisme & katabolisme ........................................................................... 56
3.4 Voedingsstoffen nodig voor de energiebehoefte ................................................................... 59
3.5 Regeling voedselinname & obesitas ....................................................................................... 62
3.6 Klachten & afwijkingen door ziekten van de GI-tractus ......................................................... 65
3.7 Thermoregulatie ..................................................................................................................... 67
4 Hemostase & circulatie ......................................................................................................... 69
4.1 Bloedstolling............................................................................................................................ 69
4.2 De hartfunctie en bloedsomloop ............................................................................................ 75
4.3 Water- & zouthuishouding...................................................................................................... 80
4.4 Hart- & vaatziekten ................................................................................................................. 82
Samenvatting Ziektemechanismen 2
, 5 Afweer ................................................................................................................................. 86
5.1 Weerstand & immuniteit ........................................................................................................ 86
5.2 Soorten afweer ....................................................................................................................... 89
5.3 Aangeboren afweer ................................................................................................................ 91
5.4 Adaptieve/verworven afweer ................................................................................................. 94
5.5 Immunologische tolerantie ..................................................................................................... 97
5.6 Overzicht afweer ..................................................................................................................... 99
6 Bioregulatie ........................................................................................................................ 100
6.1 Homeostase & biologische regelsystemen ........................................................................... 100
6.2 Opbouw van het zenuwstelsel .............................................................................................. 101
6.3 Gewaarwording & pijn .......................................................................................................... 105
6.4 Hormonale regulatie ............................................................................................................. 108
6.5 Stress ..................................................................................................................................... 111
7 Genetische basis van ziekte ................................................................................................. 113
7.1 Opbouw en omzetting van de genetische code.................................................................... 113
7.2 Veranderingen in DNA kunnen leiden tot genetische aandoeningen .................................. 116
7.3 Genetische therapie .............................................................................................................. 126
8 Reactie op schade ............................................................................................................... 128
8.1 (Ir)reversibele celschade ....................................................................................................... 128
8.2 Ontsteking ............................................................................................................................. 132
8.3 Genezing van weefselschade ................................................................................................ 135
9 Infectie ............................................................................................................................... 140
9.1 Infectieziekten....................................................................................................................... 140
9.2 Ontstaan van infecties .......................................................................................................... 142
9.3 Belangrijkste verwekkers van infectieziekten ....................................................................... 146
9.4 Diagnose, preventie & behandeling...................................................................................... 156
10 Kanker ................................................................................................................................ 158
10.1 Definitie & epidemiologie van kanker................................................................................... 158
10.2 Ontstaan van kanker ............................................................................................................. 162
10.3 Klachten, diagnose & behandeling ....................................................................................... 168
Samenvatting Ziektemechanismen 3
,1 Ziekte versus gezondheid
1.1 Correcte omschrijving van ziekte en gezondheid
• Wat betekent gezondheid?
o Voor iedereen is gezondheid anders → persoonlijke opvattingen
o Gezondheid is ook een marketingdoel → magazines die gezondheid “verkopen”
o Voor veel mensen is gezondheid het belangrijkste in het leven en geeft het leven zin →
grote enquête toonde aan gezondheid op de 1ste plaats stond
o Gezondheid wordt soms gezien als de nieuwe religie → gezond zijn is een hoger doel,
geeft sacrale status → we worden verondersteld om gezond te leven
o Gezondheid is ook een rage → er bestaan zoveel apps en gadgets die je gezondheid
opvolgen en waar je met die gegevens iets kan doen
• Maar leven we wel gezond?
o Volgens onderzoek is de realiteit veel anders dan de theorie
▪ 30% leeft een actief leven en doet aan sport
▪ 45% van de bevolking heeft een BMI > 25, 15% rookt
▪ → de uitdaging van gezond leven zit dus in de primaire preventie
o Groot verschil in gezond gedrag op basis van socio-economische status (SES) → mensen
met een lage SES scoren beduidend lager op bepaalde vlakken → ze weten wel dat
zaken niet gezond zijn, maar het toont aan dat ze minder ontwikkelde vaardigheden
hebben om gezond gedrag in stand te houden
Biomedische benadering van gezondheid
• Ziekte ↔ gezondheid
o Gezond wordt omschreven als vrij van ziekte/normaal lichamelijk functioneren
o Gezondheid wordt als een negatieve conditie gezien → het is iets dat je moet
bezitten/hebben
o Ziekte als objectief fenomeen: er is een oorzakelijk agens → dit geeft typische
symptomen → zo kan je een aanwijsbare diagnose stellen
o Een ziekte/aandoening wordt onafhankelijk vastgesteld door artsen
o Ziekte wijst op een fysiologische dysfunctie
• Bv. traumatische intracraniële bloeding
o Ziekte als objectief fenomeen
▪ Oorzakelijk agens → traumatische val tijdens skiën
▪ Typische symptomen → hersenbloeding
▪ Aanwijsbare diagnose → coma
o Een ziekte/aandoening wordt onafhankelijk vastgesteld door artsen
▪ Klinisch onderzoek, CT-scan van de hersenen
▪ Typische afwijkingen → mydriase van de pupillen, bewustzijnsdaling,
decorticatie
o Ziekte wijst op een fysiologische dysfunctie
▪ Onvoldoende functioneren van de hersenen
▪ Hersenen willen uitzetten omwille van de bloeding, maar de schedel is robuust
en kan niet uitzetten → bloeding gaat voor een (midline) shift zorgen waardoor
de hersenen opzij worden geduwd → via foramen magnum zullen de hersenen
richting het ruggenmerg worden geduwd waardoor de patiënt kan inklemmen
▪ Vaak ventrikeldrain of trepanatie uitgevoerd → zwelling toelaten
Samenvatting Ziektemechanismen 4
, • Bv. hartaderbreuk
o Een hartaderbreuk is wanneer de coronairen van het hart worden verstopt door een
trombose (trombose arteria coronaria)
o Een aneurysma is niet echt een hartaderbreuk ook al is daar wel discussie rond
o Het proces van verstopping is door middel van atherosclerose
▪ Synoniemen → arteriosclerose, atheromatose, slagaderverkalking
▪ Komt enkel voor in de slagaders en niet in de venen
▪ Bijkomende factoren roken, veel dierlijke vetten, overgewicht
▪ Vanaf wanneer begint de ziekte? → hangt af van het mechanisme dat al jaren
bezig + de meeste mensen hebben het (dus wordt het echt als een ziekte
beschouwd?)
o Ziekte als objectief fenomeen
▪ Oorzakelijk agens → multifactorieel (roken, overgewicht, hypertensie, etc.)
▪ Typische symptomen → variabel (AMI, CVA, koud been)
▪ Aanwijsbare diagnose → lang onopgemerkt
o Onafhankelijk vastgesteld door artsen
▪ Typische afwijkingen enkel zo complicaties
▪ Vroegtijdige interventie nuttiger
o Fysiologische dysfunctie
▪ Inherent aan Westerse levenswijze
▪ Komt bijna bij iedereen voor?
o → het is dus niet zo simpel om vast te stellen wanneer iemand ziek of gezond is
Samenvatting Ziektemechanismen 5
, • Voordeel van de biomedische benadering
o Eenvoudig principe (ziekte = gezonde persoon plus pathogeen)
o Monocausale verklaringswijze van ziekte
o Groot belang van de fysiologie en pathofysiologie
• Maar
o Niet altijd typische aanwijsbare oorzaak
▪ Multi-causaal
▪ Klachten/afwijking niet uniform (CVA, hartinfarct, ischemie in been)
▪ Indolent aanwezig, variabel verloop in tijd
o Monopolie van artsen vs. rol van patiënt & paramedici?
o Fysiologische dysfunctie soms moeilijk te “meten”
o Chronische ‘niet-te-genezen’ aandoeningen → je kan het stabiliseren, maar kan je dan
wel zeggen dat ze de rest van hun leven ongezond zijn?
Visie van gezondheid en definitie van WHO
• “Health is a state of complete physical, social and mental well-being and not merely the
absence of disease or infirmity”, “The enjoyment of the highest attainable standard of health is
one of the fundamental rights of every human being without distinction of race, religion,
political belief, economic or social condition.”
• Holistische benadering van gezondheid volgens WHO
o Humane benadering ↔ medische
o Gezondheid als breed begrip
o Gezondheid als voorwaarde voor optimaal functioneren
o Gezondheid als mensenrecht
o Globale visie
o Streefdoelen en aanknopingspunten
• Kritiek op WHO definitie
o De definitie is niet altijd zo bruikbaar want wat wil well-being/welbevinden zeggen
▪ = welvaart? → inkomsten
▪ = welzijn? → immaterieel wie je bent
▪ → wat weegt nu zwaarder door?
o Er wordt gesproken over “complete gezondheid” → te ruim en utopisch, ideaalbeeld
▪ Symptomen van zwangerschap tonen aan dat ze niet complete gezondheid
hebben, maar wil dat zeggen dat zwangerschap een ziekte is? Neen
▪ Mensen met het syndroom van Down zijn zogezegd niet gezond, maar klopt dit
wel? → deze mensen zijn ook heel gelukkig
▪ Paraplegie/dwarslaesie → is dit nu voor altijd ziek zijn? Neen
▪ Statische definitie ↔ gezondheid is relatief begrip → wat is norm, criterium om
gezonden en ‘ongezonden’ te onderscheiden?
▪ Gezondheid is een variabel gegeven
▪ Welbevinden is een subjectieve toestand
• Hoe moeten we gezondheid dan wel omschrijven?
o Vermogen zich aan te passen (en eigen regie te voeren) in het licht van de fysische,
emotionele en sociale uitdagingen in het leven
o Gezondheid is een relatief begrip, dynamisch begrip en emancipatorisch begrip
Samenvatting Ziektemechanismen 6
, • Onze huidige visie op gezondheid
o = de individuele eigenschap om lichamelijk, geestelijk en sociaal, naar eigen vermogen
en beleven, adequaat te functioneren in samenleving
o Het mede door eigen inspanning en naar welbevinden kunnen behouden & ontwikkelen
van de, gezien de levensfase, noodzakelijke lichamelijke, psychische en sociale functies
o Consensus
▪ Fysieke, psychische en sociale omstandigheden
▪ Zowel objectief als subjectief (beleving)
▪ Veronderstelt eigen actieve inbreng (evenwicht)
▪ Maximaal haalbare gezondheid op basis van eigen capaciteiten
▪ Rekening houden met levensloop
▪ → er is sprake van een continuüm → mensen gaan continu heen en weer op dit
continuüm omdat gezondheid een combinatie is van verschillende domeinen
o Er is een individuele perceptie van levenskwaliteit → het is voor iedereen anders
• Definitie van ziekte
o FR: ‘maladie’ (male habitus)
o ENG: ‘disease’, ‘disorder’, maar ook ‘condition’
o Ziekte, aandoening, dysfunctie, ‘een pathologie’, een kwaal (schadelijke afwijking van
organisme)
o Ziekte ≠ afwezigheid van gezondheid
o Verstoring van "normale" vitale functioneren van het gehele individu, aantasting van het
aanpassingsvermogen → dit is de definitie van ziekte
1.2 Ziektebeeld & ziektegedrag
• Gevolgen van ziekte → ziektebeeld
o Alle zaken die je kan opmerken bij iemand die ziekt is
o Symptomen → ziekteklachten en/of ziektetekens (lage saturatie, kort van adem zijn)
o Medisch/klinisch ziektebeeld → symptomatologie typerend voor bepaalde ziekte
o Ziektebegrip/concept → opvattingen & denkbeelden over ziekte en ziek-zijn
o Ziektebeeld wordt mee bepaald door religie, maatschappij en omgeving
o Classificatie van disability → gaat van macroniveau naar microniveau
▪ Gebrek of stoornis (vb. uitval van een lidmaat) → hier kan je niets meer aan
doen, maar de volgende 2 kunnen wel geholpen worden → het gaat niet meer
zijn zoals voordien, maar je gaat de patiënt helpen om zich aan te passen aan de
beperking en dat is het doel van revalidatie
▪ Beperking in activiteit (bepaalde activiteiten lukken niet meer zoals algemene
dagelijkse levensverrichtingen, mentaal/cognitief, sociaal, etc.)
▪ Handicap of participatieprobleem of participatierestrictie (verlies sociale en
affectieve vaardigheden) → dan komt de term handicap, maar is geen goede
term meer (te stigmatiserend)
Samenvatting Ziektemechanismen 7
, ▪ Bv. een CVA door een trombose
• Een trombose blokkeert een slagader van de hersenen, waardoor het
gebied achter de trombus geen zuurstof krijgt en onherstelbaar afsterft
• Een trombose dat eventjes occlusie geeft, maar vanzelf weer
voorbijgaat noemt een TIA
• Een CVA heeft verschillende gevolgen en symptomen afhankelijk van de
getroffen hersengebieden
• Unilaterale uitval/hemiparese, dysfagie, hoofdpijn, slikstoornissen,
daling BWZ, verwardheid → dit is een voorbeeld van een ziektebeeld
• Stoornis → verlamming van de lidmaten
• Beperking in activiteit → niet zelfstandig kunnen eten, kleden, stappen
• Handicap/participatieprobleem → isolatie, niet naar buiten kunnen
gaan in de maatschappij zonder hulp
• Impact van ziekte op functioneren (Twaddle, 1968)
o Disease
▪ Objectiveerbare ziekte
▪ De aandoening (het ziektebeeld)
o Illness
▪ Subjectieve ziektegevoel
▪ Het ziek zijn
▪ Het subjectieve is vaak het grootst → je hebt vaak patiënten met klachten, maar
waar er niets te zien is
o Sickness
▪ Sociale “ziekterol”
▪ Het ziektegedrag
o Niet alles is bij alle patiënten aanwezig → niet iedereen die zich ziek voelt heeft effectief
een aandoening en niet iedereen die een aandoening heeft voelt zich ook ziek
o Wat is een ernstige ziekte? → ziekte, letsel of (fysisch/mentale) aandoening met
▪ Nood tot opname
▪ Nood tot behandeling en (1 van deze dingen)
• Periode van incapaciteit van > 3 dagen
• Frequente visites bij hulpverlener
• Episodische incapaciteit
Ziekte Ziek zijn Ziektegedrag
Van de trap Gebroken been Pijn aan been 6 weken thuis
vallen
Chronische Geen afwijkingen Continu moe, lusteloos Geen doktersattest → de
vermoeidheid patiënt voelt zich ziek, maar er
is geen aantoonbare ziekte →
wat doe je dan met het
ziektegedrag, wat is de beste
behandeling of beslissing?
Borstkanker Gezwel in borst Geen klachten (toevallig Operatie en afwezigheid op het
ontdekt) werk
Samenvatting Ziektemechanismen 8
, • Wat verstaan we onder ziekterol?
o Stigmatiserend → je neemt een rol aan door de stigma
o Ziek zijn is ook socioculturele ervaring → 4 kenmerken van Parsons
▪ Tijdelijk ontslagen van sociale plichten
▪ Niet verantwoordelijk gesteld
▪ Verplicht om technisch competente hulp te zoeken
▪ Tijdelijke en onwenselijke toestand
o Ziekteverzuim of ziek aan het werk?
o Gaat niet op voor chronische ziekte
o Geen reciprociteit → je wordt snel als afgeschreven beschouwd als je een ziekte hebt, je
wordt ook bekeken als een last van de maatschappij
• Medicalisering
o GZHZ besteelt mensen van zelfredzaamheid en van het herstellend vermogen van het
lichaam → te afhankelijk van anderen
o Er is veel dat we kunnen redden, maar er is ook veel dat men doet omdat ze denken dat
het gaat helpen, maar mogelijks tot schade gaat leiden → iatrogene schade
o Er is sprake van een overmatige bemoeienis van de geneeskunde:
▪ Moeilijk kind krijgt snel de diagnose ADHD of ADD, maar is dit wel geïndiceerd,
is dit correct, is dit wel altijd het geval?
▪ Ouderdom, burn-out, kaal worden
▪ → allemaal zaken waarvoor mensen medische hulp zoeken ook al zijn dit GEEN
ziektes en is het niet nodig om dit op te lossen
▪ → het zijn ongemakken (zijn niet echt zo) maar er wordt iets aan gedaan
waardoor dat het een markt wordt
o Definiëren van normale levensprocessen in termen van ziekte en gezondheid
▪ Maatschappelijke problemen worden geïndividualiseerd
▪ Alles wat anders is wordt tot ziekte verklaard
▪ Alles is ‘maakbaar’ en ‘kan’ met medische expertise geregeld worden
▪ Financiële prikkels in zorgsector
Samenvatting Ziektemechanismen 9
, ▪ ‘pathologisch gedrag’
• Dunne grens tussen iets verbeteren en iets “verzieken”
o Ziek niet door ‘ongezond’ leven maar ziek door streven naar
ideale gezondheid
o ‘too much medicine’
o ‘the worried well’→ we voelen ons goed maar toch twijfelen
aan gezondheid
• Medicalisering gepaard met farmacologisering →“for every pill an ill”
• Medicalisering is eigenlijk dat mensen zich ziek maken omdat ze streven
naar perfectie, maar perfectie bestaat niet
1.3 Hoe verloopt een ziekteproces
• Etiologie van ziektes
o Genetische afwijking
o Trauma
o Toxische agens
o Infectie
o Neoplasie
o Endocriene dysfunctie
o Immunologische afweerreactie
o Degeneratie, ouderdom
o Psychogene stoornis
o Iatrogene oorzaak
o Idiopathisch
• Een etiologie zal tot een ziekte leiden → dit is de pathogenese van ziektes
• Een ziekte zal leiden tot symptomen en pathologie → dit is de pathofysiologie
• Een diagnose wordt gesteld op basis van:
o Symptomatologie
o Ziektetekens
o Pathologie
▪ Afwijkingen op beeldvorming, weefselbiopsie
▪ Functionele stoornis, biochemische veranderingen
o Pathognomonische ziektetekens → symptomen die enkel specifiek aanwezig zijn bij
bepaalde aandoeningen (vb. erythema migrans bij ziekte van Lyme, vlindervormige rash
bij lupus, Kayer-Fleischer ringen bij ziekte van Wilson)
o Je hebt ook syndromen → hier laat een combinatie van symptomen je toe om een
diagnose te stellen (bv. hyperthyreoïdie)
• Het natuurlijke verloop van een ziekte(proces) zal leiden tot overlijden of genezing
• Patiënten zoeken vaak hulp pas als de ziekte echt aanwezig is en symptomen voorkomen,
afhankelijke van de ziekte is er een lage/korte incubatieperiode
• Prodromen → klachten die ontstaan als gevolg van de ziekte, maar ze zijn zeer vaag → is een
soort aankondiging dat de ziekte gaat komen
• Convalescentie → herstelperiode
• Genezing en overlijden hangen af van prognose
Samenvatting Ziektemechanismen 10
