De term sociale zekerheid is niet zo eenvoudig te definiëren. Een eerste vraag die we ons
kunnen stellen is waar deze term vandaan komt. De term sociale zekerheid werd voor het
eerst gebruikt door Simon Bolivar (vrijheidsstrijder). Hij zag het als een belangrijk onderdeel
van het overheidsbeleid.
In 1935 ontstond de Amerikaanse “Social security act” als nasleep van de Grote Depressie.
Een paar jaren later in 1938 volgde de Nieuw-Zeelandse Act.
We zien daarna in een aantal internationale documenten ook weer de naam ‘sociale
zekerheid’ terugkomen zoals bijvoorbeeld in de verklaring van Philadelphia van 1944. Dit is
een verklaring die werd opgesteld in het kader van de Internationale Arbeidsorganisatie.
Deze organisatie werd opgericht in 1919 met de bedoeling om conventies en aanbevelingen
te gaan uitvaardigen in eerste instantie over de arbeidsvoorwaarden in een enge betekenis.
Die organisatie heeft in de eerste jaren van haar totstandkoming vooral over die
arbeidsvoorwaarden in enge betekenis dergelijke verdragen en aanbevelingen
uitgevaardigd. Het gaat om zaken als arbeidsduur of de minimumleeftijd voor tewerkstelling
en dergelijke.
Deze Internationale Arbeidsorganisatie die vandaag de dag een gespecialiseerde organisatie
binnen het kader van de Verenigde Naties is met betrekking tot de arbeidsverhoudingen en
de sociale verhoudingen had bij haar totstandkoming een soort van constitutie (grondwet),
maar een aantal jaren later heeft men dan een nieuwe verklaring opgenomen namelijk de
verklaring van Philadelphia waar men eigenlijk als het ware het doel van de organisatie en
de belangrijkste doelstellingen van de organisatie wat wou hertekenen rekening houdend
met de sociale realiteit die er zich de voorbije jaren had afgespeeld.
We hebben op dat moment dat die Act tot stand komt de tweede wereldoorlog gehad, dus er
waren wel al wat jaren verstreken sinds de totstandkoming in 1919 vandaar de behoefte om
een nieuwe verklaring te hebben die bij de constitutie van de internationale
arbeidsorganisatie werd gevoegd. In die verklaring van Philadelphia wordt ook gebruik
gemaakt van die term ‘social security’ of sociale zekerheid.
De term ‘sociale zekerheid’ bestaat uit twee componenten:
Zekerheid
Het streven naar zekerheid is eigen aan de mens. Globaal genomen zien we dat mensen
streven naar bepaalde vormen van zekerheid. Dit kan doormiddel van verschillende
technieken. Het begint met een aantal primitieve technieken.
Men was in eerste instantie aangewezen was op de familie als bron van bestaanszekerheid.
Bijvoorbeeld als men niet meer instaat was om te kunnen voorzien in eten en in uw
levensbehoefte dan was men aangewezen via deze primitieve technieken op bijstand
vanwege jouw familie.
Ook in het kader van het personen- en familierecht bestaan er een aantal regelingen met
betrekking tot alimentatie of onderhoudsgeld. Dit is een juridische verankering van één van
die primitieve technieken om zekerheid na te streven via de familie en de familiebanden.
1
,Een andere mogelijkheid is via het systeem van sparen. Men kan ook streven naar zekerheid
door te sparen. Bijvoorbeeld in maatschappijen waar men heel sterk aangewezen was op
landbouw dan kon men maar in vormen van sparen voorzien wanneer dat men technisch
gezien de mogelijkheid had om bijvoorbeeld productieoverschotten te gaan stockeren of die
te gaan bijhouden zodanig dat men die achteraf zou kunnen gebruiken of zou kunnen
aanwenden of deze te verkopen of zelf te gebruiken om op die manier in de levensbehoefte
te voorzien. Dit was één van de oudere technieken. De techniek van sparen kent ook een
aantal nadelen. Zo kunnen overschotten bederven, gestolen worden of in waarde dalen.
Er kan ook gestreefd worden naar zekerheid door liefdadigheid. Vroeger werd er vooral aan
liefdadigheid gedaan door de rijke mensen in een bepaalde samenleving en geleidelijk aan
gaat dat aspect van liefdadigheid ook door de overheid worden georganiseerd.
De drie bovengenoemde manieren om te steven naar zekerheid zijn allemaal primitieve/
klassieke technieken. Daarna heb je technieken die wat verder geëvolueerd zijn en die ook
nauwer gelinkt zijn met het recht; denk maar aan de techniek van de aansprakelijkheid en de
aansprakelijkheidsregelingen en nauw verband daarmee ook regelingen met betrekking tot
de verzekeringen.
Er hangen wel risico’s vast aan het inzetten van aansprakelijkheidsverzekeringen bij het
streven naar zekerheid. Denk aan insolventie maar bijvoorbeeld ook aan het feit dat het lang
kan duren vooraleer je effectief een vergoeding hebt. Omgekeerd kan jij ook aansprakelijk
gesteld worden wanneer je zelf een fout begaat.
Sociale verzekeringen zijn ook een moderne techniek om zekerheid te bieden. Men gaat
premies betalen voor een bepaald risico en als dit risico zich volstrekt kan men aanspraak
maken op bepaalde vergoedingen.
Er wordt wel is aangegeven dat de aansprakelijkheidsregelingen enerzijds
verzekeringsregelingen anderzijds en de sociale zekerheid drie grote componenten zijn van
en vergoedingsstelsel.
Sociaal
Er is sprake van een totstandbrenging en waarborging door de gemeenschap
Wel erg ruim!
Van Dale woordenboek ‘sociale zekerheid’:
a) toestand waarbij voor alleen bezorgdheid voor gebrek wordt uitgesloten
b) het geheel van instellingen en regelingen die dienen om deze toestand te verzekeren
De meest klassieke omschrijving van de term sociale zekerheid is de verwijzing naar de
(9) sociale risico’s (1952) = dit zijn gebeurtenissen die zich kunnen voordoen in het leven van
de mens en waardoor de bestaanszekerheid wordt aangetast: gezondheidsverzorging,
loonvervanging bij ziekte, moederschap, invaliditeit, ouderdom, vroegtijdig overlijden,
arbeidsongeval of beroepsziekte, kinderlast en werkloosheid.
Deze sociale risico’s kunnen de bestaanszekerheid op twee manieren aantasten: minder
inkomsten en/of meer uitgaven.
Conventie IAO nr. 102 bevat een aantal minimumnormen met betrekking tot sociale
zekerheid en hier wordt sociale zekerheid dus omschreven door te verwijzen naar de
verschillende bovengenoemde sociale risico’s.
2
,De sociale risico’s zijn te onderscheiden van de particuliere risico’s, deze vallen onder het
domein van de private verzekeringen.
Verwijzing naar deze risico’s overgenomen in bv. EG-Verordening (vervangt
vroegere Verordening 1408/71)
Er is dus sprake van een zeer ruime definitie, gedefinieerd vanuit risico’s en niet
beperkt tot uitkeringen, er zijn allerlei andere maatregelen van preventieve of
curatieve aard
Naar een Belgische positiefrechtelijke definitie:
Zijn er sporen terug te vinden in het Belgisch positief recht van een definitie van sociale
zekerheid? De eerste sporen vinden we terug in de Wet Kruispuntbank Sociale Zekerheid
(15 januari 1990).
De Kruispuntbank geeft informatie over (1) bij welke instelling men welke gegevens kan
terugvinden en (2) of deze gegevens opgevraagd kunnen worden bij een bepaalde instelling.
Er wordt dus gestreefd naar administratieve vereenvoudiging.
In de wet tot oprichting van de Kruispuntbank vinden we ook een omschrijving van sociale
zekerheid. Deze omschrijving is echter vooral van belang voor de administratieve uitvoering
en minder van belang voor wat betreft de concrete rechten en plichten van een sociaal
verzekerde.
1994: opname van het “recht op een sociale zekerheid” als sociaal grondrecht in de
Grondwet (huidig art. 23 Gw.) – geen definitie of omschrijving opgenomen, maar we vinden
dat wel in onderstaande wet
De Wet Handvest Sociaal Verzekerde (11 april 1995) wet beoogt om de sociaal verzekerde
beter te gaan beschermen tegen de sociale zekerheidstellingen (van toepassing op elke
persoon en op elke instelling van de sociale zekerheid) en zorgt er ook voor dat de sociaal
verzekerde zijn rechten in het kader van de sociale zekerheid ook effectief kan doen gelden.
In deze wet wordt sociale zekerheid omschreven op basis van de 7 onderdelen van sociale
zekerheid: regelingen voor werknemers, regelingen voor zelfstandigen, regelingen voor
overheidspersoneel, stelsel sociale bijstand, aanvullende regelingen Fondsen voor
bestaanszekerheid, overzeese sociale zekerheid en alle regels betreffende de heffing en
invordering van bijdragen en andere inkomsten voor de sociale zekerheid (art. 2, 1° WHSV)
Over welke regelingen gaat het? Hiertoe wordt verwezen naar concrete wetten zoals de
Algemene Beginselenwet Sociale Zekerheid (29 juni 1981): de sociale zekerheid van
werknemers omvat 7 regelingen: uitkeringen in het kader van ziekte- en invaliditeit (ZIV),
werkloosheid, regeling van rust- en overlevingspensioenen, uitkeringen in het kader van
arbeidsongeschiktheid en beroepsziekten, geneeskundige verstrekkingen in het kader van
ziekte- en invaliditeit, gezinsbijslag en jaarlijkse vakantie-uitkeringen.
Er wordt in de Wet Handvest Sociaal Verzekerde ook gesproken over een “stelsel van
sociale bijstand” (definitie in art. 2, 1°, e)
- Tegemoetkomingen gehandicapten
- Recht op een bestaansminimum (thans recht op maatschappelijke integratie)
- Maatschappelijk welzijn
- Gewaarborgde gezinsbijslag
- Gewaarborgd inkomen bejaarden (thans inkomensgarantie voor ouderen)
3
, 1.2 Doel en opvattingen over sociale zekerheid
1.2.1 Klassieke opvattingen: Bismarck en Beveridge
1. Bismarck-model (ontstaan 19e eeuw)
Bismarck (een Duitse kanselier) was een liberaal in Duitsland die een regeling met
betrekking tot sociale verzekeringen op poten heeft gezet. Waarom heeft hij dit gedaan? In
die periode in Duitsland komen socialistische bewegingen op en hij vreesde dat die
socialistische bewegingen meer en meer invloed gaan hebben op arbeiders en dat de
bestaande structuren zelfs omvergeworpen zouden kunnen worden.
Bismarck wou dit eerst op een repressieve manier tegengaan, maar dit werkte niet en
daarom stelde hij een algemene verplichte sociale verzekering voor arbeiders en hun
werkgevers voor. Hij wou arbeiders en hun inkomen beschermen tegen bepaalde risico’s
door een systeem van solidariteit uit te bouwen.
Het ging om een ziekteverzekering, een (arbeids)ongevallenverzekering en een
pensioensverzekering. Er was een grote focus op arbeidsongevallen en dit kan verklaard
worden vanuit de industrialisering (19e eeuw), er was sprake van nieuwe technieken,
machines en producten en dus vonden er meer arbeidsongevallen plaats.
Later werd er ook rekening gehouden met werkloosheid en kinderlast.
Kenmerkend is de financiering. De financiering gebeurde voornamelijk door werkgevers- en
werknemersbijdragen. In het kader van de pensioenverzekering werd er ook een deel
gefinancierd door de overheid, doormiddel van subsidies.
2. Social Security Act (Verenigde Staten 1935, Roosevelt)
Ontstaan in Amerika met de beurscrash, de grote crisis die dan ook uitgedijd is naar andere
delen van de wereld en ook bij ons grote invloed heeft gehad op de economie.
3. Beveridge-plan (Groot-Brittannië 1942)
Het Beverdige-plan ontstond in 1942 in Groot-Brittannië.
Beveredige stelde een rapport op in nasleep van deze economisch moeilijke periode (Grote
Depressie). Het Beveridge plan waar dat er een andere visie op sociale zekerheid wordt
ontwikkeld. Terwijl het bij Bismarck ging om solidariteit onder werkende organiseren was het
idee van Beverdige solidariteit onder de bevolking gaan realiseren en creëren.
Hoe? Door minimumuitkeringen te gaan geven aan iedereen zonder dat er een band is met
het arbeidsinkomen dat men voorheen had. Dit was bij Bismarck wel, want bij hem werd er
voorzien in loongerelateerde uitkeringen. Bij Beverdige moet er geen verband zijn tussen de
voorziening en het verdiende arbeidsinkomen. Hij zag dat ook als een onderdeel van een
ruimere politiek die moest worden gevoerd.
Bismarck-model Beveridge-plan
Werknemers Gehele bevolking
4
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper louisethys. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €8,56. Je zit daarna nergens aan vast.
