CULTUURFILOSOFIE
HOOFDSTUK 1: HET BEGRIP ‘CULTUUR’
1.1 DE VELE BETEKENISSEN VAN CULTUUR
Domein van de cultuurfilosofie wordt aangegeven door het begrip ‘cultuur’
o Begrip maakt deel uit van een alledaagse woordenschat
o Wat het precies aanduidt en welk domein er wordt door afgebakend als
we het hebben over cultuurfilosofie is niet meteen duidelijk
Een cultuurcriticus
o Een persoon die kritische essays schrijft over de normen en de waarden
van de eigentijdse maatschappij
Een cultuurlandschap
o Term wijst op de bijzondere aspecten van een landschap door toedoen
van de activiteiten en de technieken van de mens een bepaald uitzicht
heeft gekregen
o Oorspronkelijke betekenis van cultuur zit nog in deze term
Aarde die in cultuur wordt genomen wordt door de mens bewerkt
om gewassen te laten groeien
Omgeploegd, beplant,…
Term uit de landbouwsector
Cultuur = ontginning
o Mijnbouwcultuur
Cultuur = telen, kweken, verbouwen
Kan ook verbonden worden met een naam van een gewas
of diersoort
o Bv: wijnbouwcultuur, bloemen- of aardappelcultuur,
geiten- of paardencultuur
Cultuur verwijst hier naar een soort knowhow en een soort van
praktische vaardigheden
o In biologische zin
Begrip cultuur om processen aan te duiden die zich in de
organische natuur afspelen
Verwijst naar een natuurlijke gegroeide ordening die tot
stand komt door een interactie in een bepaalde,
natuurlijke omgeving
o Bv: een bijencultuur, mierencultuur, bacteriecultuur,
…
o Interactie komt niet tot stand door toedoen van de
mens
Maar wordt door de mens als onderdeel van
de natuur aangetroffen
Zekere afbakening en precisering nodig in de veelheid van de betekenissen
voor de afbakening van het domein van de cultuurfilosofie
o Drietal onderscheidingen
1
, 1. Een concept van cultuur dat door de menselijke activiteit
wordt gedragen van een meer algemeen biologisch concept van
cultuur
Beperking begrip tot iets waarvoor menselijke activiteit
een noodzakelijke voorwaarde is
Betekent niet dat het concept ‘cultuur’ van elke
biologische betekenis gezuiverd wordt
o In de betekenis die gegenereerd wordt door
menselijke activiteit ontstaat cultuur ook vanuit en
in interactie met de natuur en een natuurlijke
omgeving
Waarvan de mens afhankelijk is en zich in
ontwikkelt
o Impliceert wel dat een strikt biologische of
naturalistische benadering niet volstaat
2. Onderscheid tussen een ‘algemeen’ en een ‘beperkt’ begrip
‘cultuur’
Beperkte betekenis: cultuur begrepen als een segment
van de maatschappelijke interacties
o Term verwijst naar specifieke instellingen met een
specifieke op de overdracht van cultuur gerichte
logica
En deel van de vrijetijdsbesteding van de
mens
Bv: de opera, de cinema, de school,…
o Cultuur beperkt tot de ideële, geestelijke
manifestaties van de menselijke activiteit
Algemeen begrip: elke activiteit van de mens is onderdeel
van de cultuur
o Term verwijst naar een historisch gegroeide
maatschappelijke ordening in haar geheel
Bv: de westerse cultuur, de Griekse cultuur,
de moderne cultuur,…
o Deze cursus: vooral een dergelijke algemene
opvatting verdedigd en aandacht voor de moderne
en hedendaagse westerse cultuur
3. Soort object dat wij ‘cultuur’ noemen te onderscheiden van
andere objecten
Als begrip ‘cultuur’ verwijst naar menselijke activiteit,
kunnen we de vergissing maken dat elke activiteit van de
mens cultuurrelevant is
o Niet het geval
Anders zou een handelingstheorie volstaan
om uit te leggen wat cultuur is
Cultuur heeft een sociaal karakter en objectiviteit
o Die gedeeld wordt of voor een gemeenschap in
principe toegankelijk is
2
, Cultuur heeft een relatieve zelfstandigheid ten opzichte
van de individuele handeling
o En kan niet zonder meer vanuit de laatste worden
uitgelegd
o Cultuur = symbolisch
Met deze term (symbolisch) wordt onder
meer gewezen op het talig karakter van de
cultuur
Cultuur is met taal verbonden
Volgens Aristoteles onderscheidt de
mens zich van andere levende wezens
door de taal die hij spreekt
Menselijke taal laat toe verbanden te
leggen die van een andere orde zijn
dan de causale relaties die in de natuur
werkzaam zijn
Dankzij de taal verwerft de mens een
zekere afstand ten aanzien van zijn
natuurlijke omgeving
o En kan hij zich onttrekken aan
zijn fysieke onderworpenheid
aan de natuur
Taal is constitutief voor cultuur
o Maar er kan een misverstand
ontstaan door te denken dat
elke manifestatie van cultuur
talig is
Onjuist
Bv: (kunst)werken
(kathedralen,
afbeeldingen, sieraden,…)
geen talig karakter,
maar wel cultuurobjecten
Term van het symbolische stelt dat
cultuurobjecten gekenmerkt worden door een
betekenislaag die het individuele handelen
overschrijdt en hen een objectieve en sociale
presentie verleent
Volgens deze drie onderscheidingen hanteren we een algemeen
begrip van cultuur
Dat intrinsiek doorverwijst naar de menselijke activiteit
En wezenlijk een symbolisch karakter heeft
Maar: omschrijving nog steeds echt breed
o Volgende delen begrip ‘cultuur’ verder verduidelijken door een aantal
opvattingen
1.2 CULTUUR VERSUS NATUUR
3
, Onderscheid tussen cultuur en natuur gebaseerd op de opvatting dat cultuur
doorverwijst naar de menselijke activiteit
o Doorverwijzing naar de mens impliceert niet noodzakelijk een
tegenstelling
Mens is immers ook een natuurwezen
Toch onderscheid vaak als een tegenstelling begrepen
Al zo van in de Klassieke Oudheid
o Sofisten: physis en nomos
Zij verdedigden een conventionele opvatting
van de menselijke samenleving
Instellingen, wetten en normen zijn
door de mens gemaakt
Stond tegenover de traditionele
opvatting die de instellingen, wetten
en normen van de polis beschouwden
als een weerspiegeling van een
natuurlijke orde
19 eeuw: discussie over de afbakening en het onderscheid tussen de
de
geesteswetenschappen en de natuurwetenschappen
o Strikt onderscheid gehanteerd tussen objecten die door mensen
gemaakt zijn (artefacten) en objecten die van nature zijn gegeven
o Humanistische filosoof Giambattista Vico
Erop gewezen dat de eerste objecten ons meer toegankelijk en
vertrouwd zijn omdat ze ons toespreken als uitdrukking van de
menselijke activiteit
Terwijl de tweede soort objecten ons vreemd blijft, want
stom en ontoegankelijk voor de menselijke geest
o Ook een discussie gevoerd over het verschil in methode tussen
begrijpen en verklaren
Cultuurobjecten vragen om interpretatie
Natuurobjecten zijn onderworpen aan de causaliteit van
natuurwetten
In dergelijke tegenstelling belangrijk om het begrip ‘cultuur’ strikt af te
bakenen
o Door het te beperken tot al wat door de mens tot stand wordt gebracht
o Natuur verschijnt in deze definitie dan als het geheel van wat door de
mens wordt aangetroffen, wat aan al zijn activiteiten voorafgaat en wat
hem van nature zonder zijn toedoen, is gegeven
o Onderscheid tussen gemaakt en gegeven
Om verschillende redenen problematisch
Is het wel helder? Wanneer is er precies sprake van
‘maken’?...
Men kan zich afvragen of het onderscheid wel voldoet
Probleem dat zich stelt wanneer cultuur en natuur aan elkaar worden
tegengesteld is dat de dynamische relatie tussen beide buiten beschouwing
wordt gelaten
4
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper julieeee. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €6,46. Je zit daarna nergens aan vast.
