2BA RECHTEN
SAMENVATTING
MENSENRECHTE
N
Azra Tok
2023-2024
,Les 1.
Wat zijn mensenrechten en hun kenmerken?
Definitie:
• Filosofische betekenis= morele claims die elk onder ons kan hebben en claimen (louter human rights)
• Juridische betekenis= de vertaling van de morele claims in juridische claims (rechten, geïncorporeerd
in nationale of internationale bronnen van recht) > human rights law of international human rights law
• Wij zullen het hebben over het juridisch concept
“Human rights are rights inherent to all human beings, whatever our nationality, place of
residence, sex, national or ethnic origin, colour, religion, language, or any other status. We are
all equally entitled to our human rights without discrimination.” (OHCHR)
= een geheel van inherente en universele rechten die tot doel hebben de voorwaarden te
creëren en te blijven garanderen opdat personen ongeacht hun geslacht, nationaliteit,
kleur, religie, taal, etnische afkomst en economische achtergrond, of enige andere status,
op vrije en (mens) waardige wijze kunnen functioneren
Het is een overkoepelende term voor andere gelijkaardige termen, voor bv.:
- Mensenrechten vs. grondrechten/fundamentele rechten/rechten en vrijheden
- Mensenrechten vs. rechten van burgers
- Mensenrechten vs. volkenrechten
2 theorieën:
- Vrijheidstheorie (common law landen)
= individu moet vrij zijn van willekeurige inmenging vanwege de staat
- Rechten-gebaseerde theorie
= personen hebben inherente rechten, de staat moet die respecteren
Kenmerken (Hunt geeft 3 kenmerken):
• Ze zijn inherent
Je hebt ze al, ze worden je niet toegekend maar enkel erkend, bevestigd (ze zijn onvervreemdbaar).
Dit karakter kan een beetje gelinkt worden aan 1 van de factoren die hebben geleid tot de opkomst
van de mensenrechten, namelijk het natuurrecht (een filosofische stroming)
• Ze zijn gebaseerd op gelijkheid, ze moeten op gelijke wijze worden gegarandeerd
Als eenieder inherent een aantal mensenrechten heeft, dan moeten die op gelijke wijze kunnen
toekomen aan iedereen. Dit verhindert niet dat bepaalde mensen/groepen specifieke rechten
toekomen (vb. minderjarigen, ouderen, mensen met een functiebeperking, …)
• Ze zijn universeel
Meest bediscussieerbaar, is het wel universeel?
Het eerste wereldwijde belangrijke instrument is het EVRM (had universele aspiraties > aanvankelijk
voornamelijk westerse landen die het hebben aangenomen. Waarom? De meeste landen waren nog
kolonies of waren nog geen lid van de VN)
= logische gevolg van inherente karakter
Dit betekent niet dat er geen discussies zijn over mensenrechten (discussiepunten)
• Men spreekt vaak over een proliferatie, inflatie van mensenrechten > te veel
, Nadelen:
Het belang, de impact van mensenrechten kunnen daarmee afnemen. Al die moderne rechten kunnen
velen nonsens vinden
Ook politici en beleidsmakers kunnen hun werk niet meer optimaal doen. Ze willen iets verwezenlijken
dat bijvoorbeeld niet strookt met de mensenrechten, ook al hebben ze een meerderheid in het
parlement (ondemocratisch, ze kunnen een democratische meerderheid in het ongelijk stellen)
Hoe meer mensenrechten je kunt inroepen, hoe meer conflicten er zullen zijn tussen mensenrechten
(die moeten dan weer opgelost worden)
• Vb. iemand wordt beschuldigd van racistische uitlatingen en een krant wil het uitbrengen >
geheim van het onderzoek, maar ook vrijheid van meningsuiting (= conflict tussen rechten)
• Dierenrechten: ze krijgen een bepaalde persoonsstatus, ze worden meer en meer op de voorgrond
geplaatst.
• Zo is er een rechter in Argentinië die het recht op vrijheid voor dieren gaat toepassen in een
bepaalde zaak. De meeste rechten zijn niet onbeperkt
• Ook het hoogste gerechtshof van India heeft al bepaalde dierenrechten vooropgesteld in
bepaalde zaken
• Rechten van de natuur, ecosystemen worden meer en meer rechten toegekend: Ecuador is de eerste
staat die het ook in de Grondwet heeft vastgelegd (moeder Aarde heeft bepaalde rechten).
Het kan ook zijn dat ze via de wet zijn vastgelegd, zoals in Nieuw-Zeeland. Bepaalde natuurfenomenen
hebben een persoonsstatus gekregen. Als derde optie kunnen ook de rechters erin interfereren (dat
zijn uiteraard de hoogste gerechtshoven
Is er ook iets terug te vinden in Europa? JA
Vb. Mar Menor in Europa, Spanje. Die lagune is onlangs beschermd via de wet.
Niet alle mensenrechten zijn absoluut, de meesten kunnen aan beperkingen worden onderworpen. Wat is wel
absoluut?
• Het recht op leven: ook niet helemaal want de doodstraf wordt soms toegelaten (in bepaalde landen),
regels omtrent abortus, …
• Je hebt ook vaak in internationale clausules dat het recht op leven niet telt in tijden van
oorlog
• Verbod van foltering: absoluut verbod van onmenselijke behandelingen en zelfs vernederende
behandelingen (absoluut)
• Verbod van slavernij (absoluut)
De meeste rechten kunnen wel beperkt worden: vrijheid van meningsuiting, vereniging, …
Mensenrechten zijn onvervreemdbaar (niemand kan ze in hun totaliteit ontnemen), ze kunnen in principe niet
ontnomen worden en je kunt ze ook niet weggeven. Je rechten kunnen wel beperkt worden of tijdelijk
opgeschort worden (vaak door landen die in een noodtoestand zitten)
• Vb. vrijheid van meningsuiting kan onder bepaalde voorwaarden beperkt worden, maar opschorten
gaat verder. Het kan in zijn totaliteit, maar het moet tijdelijk zijn
Wat zijn de grondslagen voor de mensenrechten, de factoren die de opgang van de mensenrechten hebben
gestimuleerd?
, Mensenrechten is het enige universeel erkende waardensysteem. Toekenning van rechten worden geactiveerd,
geëmancipeerd en empowered
Oorsprong: wereldgodsdiensten en filosofische stromingen (geen specifiek Europees systeem en de
geschiedenis is ook niet lineair)
• Religieuze basis (godsdiensten wereldwijd): ze hebben in hun teksten ideeën die aansluiten aan de
ideeën die aan de basis liggen van mensenrechten
Vb. the golden rule: ‘doe niet aan iemand wat u ook niet wilt dat zij u aandoen’ > dit wordt op
verschillende wijzen geformuleerd in de verschillende wereldgodsdiensten
• Idee van waardigheid, heilig karakter, leven, gelijkheid, vrijheid
• Filosofische basis:
• Niet-westerse stromingen hebben ook de idee van mensenrechten vooropgesteld
• Vb. China: Hsün Tzu: om angst en strijd weg te nemen, moet je een samenleving
opbouwen die geordend is. Dat kan door indiviudele rechten aan de inwoners toe te
kennen
• Dus gebaseerd op erkenning van individuele rechten
• Chinese filosoof Mo-Tzu: belang van plicht en respect voor anderen
• Natuurrecht
Het is een uitvinding van de oude Grieken: er was sprake van dat er iets bestond als
een objectieve natuurwet (universele wet van de natuur of god) > regels om te
handelen als goede mensen.
Kunnen we op dat moment al spreken van mensenrechten in de moderne zin van het
woord? Absolute gelijkheid was er niet, maar er waren wel een aantal belangrijke
figuren die een idee hadden over gelijkheid
Het natuurrecht evolueert doorheen de Middeleeuwen en het wordt ook
vooropgesteld door Hugo de Groot (hij zag het echt als een universele natuurwet en
volgens hem stond het boven eenieder). Uit die natuurwet vloeien een aantal
natuurlijke rechten: recht op gelijke en rechtvaardige behandeling. De staat moest
deze rechten ook beschermen tijdens oorlog
Grotius was geen grote voorstander van rechten voor vrouwen
Een andere belangrijke denker was John Locke (vond ook dat het natuurrecht boven
iedereen stond in de samenleving). Uit die natuurrecht spuiten opnieuw natuurlijke
rechten voort (de 3 belangrijkste: leven, vrijheid en eigendom > er bestaat een plicht
op de burger om deze 3 rechten niet van een ander af te pakken)
Hij was een contractsdenker (evolutie in het denken), dat contract moest ertoe
leiden dat die opgerichte staat als taak heeft om die natuurlijke rechten te
beschermen (we spreken nog steeds niet over mensenrechten). Als die staat (een
heerser, maar niet absoluut) daar niet aan tegemoet kwam, dan kon die heerser
afgezet worden door de burgers > = het recht om zich te verzetten (ius resistendi)
2 conclusies uit te trekken
• John Locke als geestelijke vader van de mensenrechten
• Hij was gewonnen voor dat idee van een parlementair systeem
Hij is een belangrijke factor geweest in de opkomst van mensenrechten
