Bestuurskunde
Les 1: overheid en maatschappij
Bestuurskunde= bestuderen en het vormgeven van de samenleving en de rol die de overheid daarin
speelt.
Hoe pakken we als maatschappij de energiecrisis aan?
Maatregel die we als maatschappij kunnen nemen om de energiecrisis aan te pakken:
- Maximumprijs voor leveranciers (staat oefent dwang uit op marktpartijen)
- Groepsaankoop van energie (bijvoorbeeld als Europese Unie) (staat oefent dwang uit op
marktpartijen)
- Nationaliseren kerncentrales
- Installaties als overheid bouwen ontkoppelen gas en elektriciteit
- Energiecampagnes om energieverbruik te beperken
- Huurwoningen verbeteren en isolatie
- Loonindexatie vasthouden
- Thermostaat lager zetten (volledige verantwoordelijkheid gezinnen)
Vraagstuk waarin alle sferen uit de maatschappij een rol spelen
Vier sferen vanuit het individu bekeken
Dit schema geeft ideaaltype van organisatie maatschappij:
Je ziet als mens 4 verschillende sferen waaruit de maatschappij bestaat, 4 sferen waarin je als
individu wordt opgenomen. Die sferen bestaan uit organisaties en formele en informele verbanden
die de maatschappij vormen.
, 3 lijnen die de sferen opdelen:
- Publiek of privaat: besluitvorming door overheid of individueel initiatief van mensen (kan op
de markt, burgermaatschappijen, vrienden, gezinnen…)
Publieke sfeer: gaat vanzelfsprekend over de staat
Privaat : het middenveld en de markt, dit zijn (samenwerkende) individuen die
organisaties of bedrijven oprichten
Veel organisaties zijn hybride: een mengvorm tussen publiek en privaat.
- Formeel of informeel:
Formeel: organisaties die een juridisch statuut hebben waardoor ze zowel rechten als
plichten hebben.
Bedrijf heeft een naamloze vennootschap, bedrijfsleider heeft het statuut van een
zelfstandige
Alle organisaties in de publieke sfeer hebben een formeel statuut
Organisaties in het middenveld hebben een formeel statuut:
voorgeschreven rechten en plichten. Deze zijn afgebakend met de rechten van de
burger
Informele organisaties
Organisaties uit de private sfeer: gezin; kennissen, vrienden
Natuurlijke personen= juridisch statuut: rechten en plichten
Ze kunnen een organisatie oprichten, dan komen zij terecht in het middenveld
- Non-profit of Profit: is er een winstmotief?
Bedrijven: Profit organisaties. Doel= winst maken voor de oprichters, of het hebben van
aandelen
Non-profit organisaties: organisaties in de publieke sfeer en in het middenveld. Doel=
opbrengst van activiteiten bijdragen tot het algemeen belang of tot het doel waarvoor
de organisatie is opgericht.
Organisatie ontwikkelingshulp, NMBS
deze lijnen creëren 4 verschillende sferen
Sfeer van de staat
De sfeer van de staat
= het geheel van overheden en instellingen, van alle territoriale niveaus
(van gemeenten tot het globale niveau), die optreden voor het algemeen belang en die ons
kunnen verplichten, stimuleren, ondersteunen of hinderen in wat we willen doen maat die we,
als burgers en als samenleving ook mee vorm geven (door politieke partijen, debat,
verkiezingen, participatie…)
Drie machten die de sfeer van de staat vormen: wetgevende, rechterlijke en uitvoerend
2 hoofd kenmerken van de staat
- Dwang = de staat neemt beslissingen en kan daarbij met legitiem gezag dwingend optreden
d.m.v. publieke instellingen en bindende beslissingen.
- Voice = Ten opzichte van de staat hebben burgers ‘voice’ Letterlijk via stemmen en
Figuurlijk ze verheffen hun stem via protest of steun en dat gebeurt op allerlei manieren
,Is er dwang in het armoede beleid? Wie wordt er gedwongen tot wat? Is er een voice?
Rol van de burgermaatschappij
maatschappelijk middenveld
= organisaties opgericht door burgers waarin zij zich verenigen in grote hoeveelheden en variaties
(kleine culturele verenigingen tot de grote vakbonden en mutualiteiten) maatschappelijke doelen
Door:
- Steunt op VERTROUWEN burgers vertrouwen elkaar (sociaal kapitaal) en hebben
vervolgens vertrouwen in de organisatie die ze samen met andere burgers oprichten!
o Belang is meervoudig: verenigen van mensen met gelijkaardige problemen of in
gelijkaardige situaties helpt op de eerste plaats om mensen individueel sterker te
maken, ook in de private sfeer! (Zorg dragen voor je omgeving)
- Bundelt ook verlangens en eisen van mensen ten opzichte van de overheid en versterkt die
door mensen te verenigen. Door die verenigingen oefenen burgers druk uit op de politieke
agenda van de staat => ze proberen eisen een stem te geven, ze zo te versterken en op de
politieke agenda te krijgen druk op private sfeer, op markten (voor ethische
werkomstandigheden) en op staat (inzake armoede, gezond milieu,…) !
! Elke sfeer beïnvloedt de andere sferen !
Rol van de markt
Kunnen armen deelnemen aan de markt? Maakt de markt soms ook misbruik van mensen in
armoede?
- Verhoudingen functioneren via vraag en aanbod door te spelen met vraag en aanbod
kunnen ze de samenleving vormgeven en in een bepaalde richting sturen
In deze sfeer functioneren vooral profit-organisaties, zonder winst geen organisaties
op de markt!
Burger is vooral een klant en een consument: van commerciële producten, van woningen
of cultuur
Indien onderwijs volledig een marktgoed zou zijn, dan zou alleen wie de volledige kost
van dat goed zou kunnen betalen, toegang hebben tot het onderwijs.
- Verhoudingen in de markten steunen op RUIL: consumenten hebben geld, bedrijven bieden
producten en diensten aan en dat wordt geruild consumenten kunnen een markt verlaten
(EXIT) door geen producten meer te kopen dat soort gedrag kan je niet ontwikkelen
tegenover de staat!
Vb.: Werk in ruil voor loon, exit door opzoek te gaan naar ander werk
Rol van gemeenschappen
- Deel van de Private sfeer = Relatie tussen individu en gemeenschappen, de sfeer waarin
mensen met andere mensen relaties aangaan, een gezin stichten, deel zijn van een familie en
van sociale netwerken
Liefde en vrijwilligheid kenmerken deze sfeer
Loyaliteit: Relaties zijn horizontaal en machtsvrij: mensen gaan vanuit vrije keuze met
elkaar relaties
Geen dwang er is niemand die mensen ergens toe verplicht (in ideaaltype) MAAR er
is echter vaak wel sociale druk en maatschappelijke verwachtingen in het echte leven
, en die kunnen erg sturend zijn voor de keuzes die we (denken te) maken!
!socio-economische status!
De staat en andere sferen
Staat heeft grote impact op de private sfeer van de gemeenschappen: ze bepaalt rechten
en vrijheden van mensen beperkt of verruimt vrijheid van mensen
Grote impact ook dagelijks leven
Grote impact op de markt: ze zorgt mee voor belangrijke omgevingsfactoren die kansen
scheppen voor bedrijven (onderwijs, infrastructuur…)
Regels, procedures
Subsidies
Overheid kan bepaalde materies meer vermarkten (telecom, energie…) of aan de
markt overdragen,
De staat ondersteunt delen van het middenveld financieel (door subsidies) en maakt het
door allerlei regels mogelijk of moeilijker om mensen zich te laten verenigen staat
werkt samen met middenveld voor allerlei maatschappelijke opdrachten (onderwijs,
gezondheidszorg…) (historische wortels) ziekenfondsen
De markt en invloed op andere sferen
- Privaatwerkorganisatie
- Staatlobbyen
- Middenveldvermarkting, commerciële organisaties
Essentie: aspecten in balans tussen de 4 sferen organiseren
Wat is een staat?
Max Weber
Definitie staat: Een gemeenschap die een (succesvolle) claim legt op het legitieme gebruik van fysiek
geweld binnen een territorium”
Verbeelde gemeenschap: Grote schaal (voorbeeld: ‘wij Belgen)
Hoe kom je tot deze gemeenschap? Vlaggen, volksliederen, gedeelde
Instituties
Legitiem: Aanvaarde macht, gezag
Geweldsmonopolie is belangrijk, maar een staat vandaag doet veel meer
Territorium
Zonder grondgebied geen staat
Poetin denkt anders, hij annexeert gebieden waar hij geen geweldsmonopolie
over heeft
