Samenvatting
Samenvatting - Ethiek zelfsudeervragen
- Vak
- Ethiek
- Instelling
- Universiteit Antwerpen (UA)
Uitgewerkte zelfstudeervragen van ethiek die letterlijk terugkomen op het examen.
[Meer zien]Voorbeeld 4 van de 40 pagina's
Voorbeeld 4 van de 40 pagina's
In winkelwagenVerkoper
Volgen
Voorbeeld van de inhoud
Ethiek zelfstudeer vragen 2023-2024Hoofdstuk 1. Ethiek en moraliteit
1. Definieer de begrippen moraal en moraliteit. Leg het verschil én de samenhang tussen
beide aspecten van de morele ervaring uit.
Moraal: Het systeem van waarden en normen dat de relaties tussen mensen binnen een concrete
samenleving reguleert, gebaseerd op een gedeelde opvatting van moreel goed en kwaad.
Kenmerken van moraal:
- Heeft een onpersoonlijk en collectief karakter; het overstijgt individuele smaak en
overtuiging.
- Het is een publiek gegeven, geworteld in de morele gemeenschap en haar culturele traditie.
- Wordt impliciet beleefd en door opvoeding en traditie doorgegeven.
- Verwerping of afkeuring als er van de moraal wordt afgeweken, wat een sanctionerend
karakter geeft.
Moraliteit: Verwijst naar het persoonlijke besef en de innerlijke houding van een individu ten opzichte
van morele normen en waarden, waarmee het zich bewust identificeert.
Kenmerken van moraliteit:
- Heeft een persoonlijk karakter en hangt af van de gevoeligheid van het individu voor moreel
goed en kwaad.
- Betreft de erkenning en interpretatie van normen en waarden, en de intrinsieke motivatie om
verantwoordelijkheid te nemen voor het eigen handelen.
- Wordt geassocieerd met geweten en persoonlijke integriteit, waarbij normen van de
gemeenschap als richtsnoer dienen maar met persoonlijke interpretatie.
Verschil en Samenhang tussen Moraal en Moraliteit:
- Verschil:
o Moraal is extern en collectief: het is de set van normen en waarden die algemeen
gelden binnen een gemeenschap.
o Moraliteit is intern en individueel: het is de persoonlijke integratie en beleving van
die normen en waarden.
- Samenhang:
o Beide begrippen zijn nauw verbonden in de morele ervaring: moraal biedt de
gemeenschappelijke normen en waarden, terwijl moraliteit de persoonlijke reflectie
en toepassing van die normen en waarden in het eigen leven omvat.
o Spanningen kunnen ontstaan wanneer de collectieve moraal niet volledig strookt met
de persoonlijke moraliteit van een individu, zoals bij morele dilemma's of conflicten
tussen persoonlijke overtuigingen en maatschappelijke normen (bijvoorbeeld zoals
geïllustreerd in het verhaal van Antigone).
2. Wat is de rol van de praktische rede in de morele reflectie? Aan welke principes moet de
morele reflectie volgens de praktische rede beantwoorden?
De praktische rede speelt een cruciale rol in de morele reflectie door ons in staat te stellen rationeel na
te denken over normen en waarden die ons handelen sturen. Het helpt ons om deze normen en
waarden te toetsen aan objectieve standaarden van moreel goed en kwaad, en erkent rationele reflectie
als de basis voor ons concrete handelen.
Rol van de praktische rede:
- Rationele reflectie en toetsing: De praktische rede is het vermogen om bewust na te denken,
te reflecteren, en te argumenteren over ons handelen en de normen en waarden die ons leiden.
- Afstemming op moraliteit: Het gedrag wordt afgestemd op normen en waarden, met
inachtneming van specifieke omstandigheden, uitdagingen, of dilemma's die zich voordoen.
Principes waaraan morele reflectie moet voldoen volgens de praktische rede:
- Universaliteit:
o Morele reflectie moet leiden tot inzichten die als algemeen geldend worden
beschouwd voor elke rationele persoon in vergelijkbare situaties.
o Het principe van universaliteit vereist dat gelijke gevallen op gelijke wijze worden
beoordeeld, onafhankelijk van persoonlijke voorkeuren.
- Onpartijdigheid:
, o De praktische rede vereist een onpartijdig oordeel, zonder onderscheid naar
persoonlijke gevoelens of relaties.
o Dit principe houdt in dat beslissingen en morele oordelen consistent en objectief zijn,
zonder persoonlijke bevoordeling.
- Normativiteit:
o De praktische rede legt een bindende kracht op de inzichten of oordelen die we
hebben, en vereist dat deze inzichten consistent worden nageleefd in ons handelen.
o Dit betekent dat als je een overtuiging hebt over wat moreel juist is, je ook
dienovereenkomstig moet handelen. Bijvoorbeeld, als je gelooft dat incest moreel
verwerpelijk is, dan verplicht je praktische rede je om dergelijke handelingen te
vermijden.
3. Leg uit: emoties vormen een essentieel onderdeel van de morele reflectie. Illustreer met
een concreet voorbeeld.
Twee fundamentele emoties die ten grondslag liggen aan onze gevoeligheid voor moreel goed en
kwaad zijn empathie met onze medemens en een zin voor rechtvaardigheid. Hoewel moraliteit meer
omvat dan alleen emoties, vormen empathie en rechtvaardigheid een basis voor onze morele
betrokkenheid en kunnen ze beïnvloed worden door meer complexe emoties en attitudes.
Voorbeeld: Antigone
- Antigone, een personage uit de Griekse tragedie, voelt liefde en plichtsgevoel voor haar
overleden broer, wat haar motiveert om hem te begraven, ondanks het verbod van de staat.
Tegelijk worstelt ze met haar respect voor de wet. Ze probeert haar zus te overtuigen van de
juistheid van haar handelen door haar beweegredenen en gevoelens uit te leggen.
- Hier toont Antigone hoe emoties zoals liefde en ontzag voor de wet haar morele reflectie
sturen. Haar verhaal illustreert de spanning tussen emotie en plicht en de rol van empathie en
rechtvaardigheid in het nemen van morele beslissingen.
Rol van praktische rede:
- De praktische rede (cognitieve reflectie) is essentieel om morele gepastheid van emoties te
beoordelen en om af te wegen wat in een bepaalde situatie moreel juist is. Deze rede stelt ons
in staat om emoties te corrigeren en onze motieven en acties te evalueren op basis van een
systeem van morele normen en waarden.
- Een mens handelt niet alleen op basis van emoties, maar ook op basis van rationele
overwegingen, waardoor hij in staat is om zijn morele handelen te verantwoorden en uit te
leggen hoe zijn emoties een rol spelen in zijn beslissingen.
4. Geef de definitie van morele norm en morele waarde en leg de samenhang tussen beide
uit.
Morele normen:
- Dit zijn specifieke gedragsregels die het handelen en oordelen van een groep ordenen volgens
het heersende systeem van normen en waarden.
- Ze worden als onvoorwaardelijk bindend ervaren, onafhankelijk van autoriteiten, en
verwijzen naar fundamentele opvattingen over goed en kwaad.
- Morele normen kunnen algemeen zijn, zoals "je moet de waarheid spreken," of specifiek,
zoals "legitiem geweld moet proportioneel zijn."
- Ze bepalen plichten en rechten, en kunnen in bepaalde omstandigheden conflicteren. De
verplichtendheid van normen kan variëren, zoals bij perfecte plichten (duidelijke verplichting)
en imperfecte plichten (vager, zoals hulp aan vrienden in nood).
- Normen kunnen verschillen tussen culturen, wat leidt tot discussie over hun reikwijdte en
toepassing.
Morele waarden:
- Deze vertegenwoordigen doelen van handelen die door een samenleving als intrinsiek goed
worden erkend, zoals vrijheid, solidariteit en vriendschap.
- Ze zijn gericht op een intrinsiek doel, in tegenstelling tot niet-morele waarden (zoals rijkdom
of genot) die relatief zijn aan externe doelen.
- Morele waarden zijn universeel en onvoorwaardelijk, hoewel hun interpretatie kan variëren
per cultuur.
, - In de praktijk kunnen waarden met elkaar conflicteren, maar ze zijn gericht op het streven
naar een samenhangend idee van het goede leven.
Samenhang tussen morele normen en waarden:
- Morele normen zijn afgeleid van morele waarden; ze operationaliseren de waarden in
specifieke gedragsregels.
- Normen geven richting aan hoe waarden in het dagelijkse leven worden nageleefd en
beschermd.
- Terwijl waarden het uiteindelijke doel vertegenwoordigen, zijn normen de praktische
richtlijnen die helpen om die doelen te bereiken.
- Samen vormen ze een coherent systeem dat het morele handelen stuurt en beoordeelt binnen
een samenleving.
5. Leg het verschil uit tussen meta-ethiek, normatieve ethiek en toegepaste ethiek.
Meta-ethiek:
- Onderzoekt de aard van moraal en moraliteit, waarbij vragen worden gesteld over de
betekenis, oorsprong en aard van ethische principes.
- Gaat niet over wat juist of onjuist is, maar onderzoekt conceptueel of empirisch hoe morele
begrippen zoals "goed" en "kwaad" functioneren.
- Vaak beïnvloed door taalfilosofie (zoals bij Moore en Wittgenstein) en richt zich op de
analyse van morele taal en morele psychologie, waarbij moraal als een sociaal en cultureel
fenomeen wordt bestudeerd.
Normatieve ethiek:
- Richt zich op het vaststellen van morele normen en waarden; het wil voorschrijven wat men
zou moeten doen.
- Beoogt een objectieve bepaling van wat moreel goed of slecht is, door middel van de
praktische rede.
- Ontwikkelt morele theorieën (zoals deugdenethiek, plichtethiek en utilitarisme) die dienen als
leidraad voor morele reflectie en besluitvorming.
Toegepaste ethiek:
- Een tak van normatieve ethiek die zich richt op specifieke deeldomeinen van het praktische
leven, zoals economie, gezondheidszorg of milieu.
- Streeft naar het ontwikkelen van coherente morele kaders en richtlijnen die specifiek
toepasbaar zijn in bepaalde contexten, zoals bio-ethiek, zakenethiek en media-ethiek.
- Het doel is om praktische oplossingen te bieden voor concrete ethische dilemma's binnen een
bepaald vakgebied of praktijk.
6. Welke band is er tussen de opbloei van de toegepaste ethiek en de legitimeringscrisis van
de ethiek in de 20ste eeuw?
Toegepaste ethiek is een onderdeel van normatieve ethiek dat zich richt op specifieke deeldomeinen
van het praktische leven, zoals economie, media, gezondheidszorg, en probeert voor elk van deze
domeinen een coherent moreel denkkader te ontwikkelen. Het biedt een systematisch geheel van
morele normen en waarden die toegespitst zijn op de unieke vragen en dilemma's van elk specifiek
domein.
Band met de legitimeringscrisis van de ethiek in de 20ste eeuw:
- Tekenen van morele crisis: De opbloei van de toegepaste ethiek wordt door sommigen gezien
als een symptoom van de bredere morele crisis in onze cultuur. Het ontbreken van een
alomvattend en ingebed moreel betekeniskader leidt tot een behoefte aan gespecialiseerde
ethici die zich richten op deelgebieden in plaats van op universele normen.
- Nood aan expert-ethici: In de afwezigheid van een overkoepelende morele consensus, groeit
de vraag naar experts die binnen specifieke domeinen zoals medische ethiek, bedrijfsethiek of
milieueffectrapportages, morele richtlijnen kunnen formuleren die passen bij de vragen en
dilemma’s van dat domein.
- Differentiatie van levenssferen: Het succes van de toegepaste ethiek wordt mede gedreven
door de differentiatie van levenssferen, zoals beschreven door Max Weber, en de groei van
gespecialiseerde wetenschappelijke kennis in de hedendaagse wereld. Elk domein van het
leven ontwikkelt zijn eigen ethische normen, los van een universeel kader, wat de
fragmentatie van morele waarden in de moderne tijd weerspiegelt.
, Hoofdstuk 2. Morele reflectie en moderne cultuur
1. Leg uit: de legitimeringscrisis van de hedendaagse ethiek weerspiegelt een diepere crisis
in de morele ervaring van de hedendaagse cultuur.
Dit komt tot uiting in een algemeen gevoel van onbehagen en het ontbreken van een rationele
consensus over de fundamentele normen en waarden die de samenleving van de 21ste eeuw zouden
moeten sturen. De nood aan zo’n gedeelde ethiek wordt echter wel sterk gevoeld.
Symptomen van de legitimeringscrisis:
- Gebrek aan omvattend betekeniskader: Er is geen gemeenschappelijk, bindend kader meer dat
richting geeft voor de oplossing van ethische dilemma’s. Dit leidt tot onzekerheid en morele
verdeeldheid.
- Toenemend individualisme: De nadruk ligt op individuele authenticiteit en zelfontplooiing,
wat resulteert in 'vloeibare' waarden die variëren per individu. Dit versterkt het idee dat
morele normen persoonlijk en relatief zijn, in plaats van universeel.
- Impact van wetenschap, technologie en economie: Het succes van wetenschap en technologie
heeft de macht van de mens over de natuur vergroot, wat heeft geleid tot een instrumentele
benadering van de wereld. Dit heeft een systeem van wetenschap, technologie en kapitaal
gecreëerd dat leidt tot differentiatie van levenssferen en een groeiende afhankelijkheid van
expertise, maar ook tot een fragmentatie van waarden.
- Afname van traditionele morele autoriteit: Vroeger boden religie, traditie en gezag richting en
stabiliteit. In de hedendaagse samenleving ontbreekt vaak zo’n 'wet van de vader'. Hoewel
velen dit als een bevrijdende evolutie zien, ontstaat er ook een vacuüm waarin ideologie en
blinde macht kunnen gedijen zonder een vorm van moreel gezag en wijsheid.
2. Wat begrijpt Hume onder de disjunctie feit-waarde? Waarom is dit een symptoom van
de legitimeringscrisis in de ethiek vandaag?
Kernidee:
- Hume stelt dat er een fundamentele scheiding is tussen feiten (wat is) en waarden (wat zou
moeten zijn). Ethiek heeft vaak de fout gemaakt om van feiten een basis te maken voor
morele normen en aanbevelingen. Hume betoogt dat deze overgang onterecht is; feiten alleen
kunnen geen waarden of plichten dicteren. Dit noemt hij de radicale disjunctie tussen feit en
waarde.
Implicatie:
- De objectieve feiten en morele normen behoren tot verschillende domeinen en mogen niet
zomaar met elkaar verbonden worden. Je kunt niet vanuit een feitelijke situatie automatisch
concluderen wat moreel juist of noodzakelijk is.
Symptoom van de legitimeringscrisis in de hedendaagse ethiek:
- Crisis in ethiek: De disjunctie tussen feit en waarde benadrukt de onzekerheid over hoe
morele normen gelegitimeerd kunnen worden. Het toont aan dat er geen objectieve basis is
die automatisch morele regels kan rechtvaardigen, wat leidt tot een gevoel van relatieve
willekeur in morele overtuigingen en praktijken.
- Moderne context: In de moderne samenleving bestaan veel verschillende ethische modellen
en benaderingen, die allemaal concurreren zonder dat er een gemeenschappelijke, objectieve
basis is. Dit pluralisme wijst erop dat de ethiek geen eensluidende of universeel erkende
grondslag meer heeft, wat Hume’s observatie over de feit-waarde disjunctie illustreert.
Deze disjunctie tussen feit en waarde ondermijnt daarmee de traditionele morele systemen die
probeerden waarden direct uit feiten te halen, en symboliseert de bredere legitimeringscrisis in de
ethiek van vandaag.
3. Leg het verschil uit tussen 1ste orde moreel relativisme en 2de orde moreel relativisme.
Eerste orde moreel relativisme:
- Definitie: Dit niveau van moreel relativisme stelt dat morele waarden en normen, zoals
opvattingen over goed en kwaad, afhankelijk zijn van de subjectieve ervaringen van
individuen (moreel subjectivisme) of variëren van cultuur tot cultuur (cultuurrelativisme).
- Kenmerk: Deze vorm benadrukt de relatieve aard van morele oordelen en gaat ervan uit dat
men niet objectief kan vaststellen wat goed of kwaad is, omdat deze oordelen afhankelijk zijn
van persoonlijke of culturele perspectieven.
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper panda123. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €8,99. Je zit daarna nergens aan vast.
Is Stuvia te vertrouwen?
4,6 sterren op Google & Trustpilot (+1000 reviews)
Afgelopen 30 dagen zijn er 73243 samenvattingen verkocht
Opgericht in 2010, al 14 jaar dé plek om samenvattingen te kopen