Hoofdstuk 2: Personen
Afdeling 2. De natuurlijke persoon
1. Wie is een natuurlijke persoon? (art. 3.13. BW)
- In de aanloop naar en na de Franse Revolutie is er juridisch vooral aandacht gegaan naar de
algemene en gelijke toekenning van de rechtspersoonlijkheid aan alle mensen (liberté en
egalité). De slavernij, de standenmaatschappij en de burgerijke doood als straf zijn
afgeschaft (art. 4 EVRM, art. 10 en 18 Gw.)
- Welke entiteit is een mens (cf. ‘monstres’; cyborgs: hierbij gaan we met externe
hulpmiddelen ingrijpen in de fysieke en geestelijke entiteiten van mensen)? : Elke entiteit
die uit een mens is geboren op basis van menselijke gameten, is ook een mens. Bv. U die
bent geboren uit een mens, bent ook een mens, juist omdat u uit een mens komt.
2. Vanaf wanneer is men een mens?
A. Uitgangspunt: het begint bij het ogenblik dat u levend en levensvatbaar bent bij de
geboorte. De geboorte betekent ‘uit de baarmoeder komen’ en vanaf het ogenblik dat u
volledig uit de baarmoeder bent, dan bent u geboren en begint uw persoonlijkheid. De
vaststelling hiervan wordt juridisch uit handen gegeven aan de arts of de vroedvrouw (art.
58, §3 oud BW). Met levend bedoelt men dat het kind ademt en met levensvatbaar bedoelt
men dat het kind over alle noodzakelijke levensorganen beschikt om enige tijd te kunnen
overleven. Een kind is sowieso levensvatbaar als het na 180 dagen na de verwekking
wordt geboren. De rechtspersoonlijkheid begint uiteindelijk als uw ouders uw geboorte
gaan aangeven aan het gemeentehuis/ ambt met plaats, datum en uur van uw geboorte
● zie art. 42 oud BW: bij gebreke van levensvatbaarheid zou geen akte van
geboorte kunnen worden vastgesteld
● Akte van geboorte wordt pas opgesteld als er sprake is geweest van een levend en
levensvatbare geboorte in een medisch attest opgesteld door een arts of
vroedvrouw. Die persoon moet uiterlijk de eerste werkdag erna de geboorte ter
kennis brengen aan een ambtenaar van de burgerlijke stand van de geboorteplaats.
Vervolgens moeten de ouders, of één van hen, bij dezelfde ambtenaar aangifte van
de geboorte doen binnen de 15 dagen na de bevalling. De ambtenaar maakt
vervolgens de akte van geboorte op met daarin vermeld: datum, plaats en uur van
de geboorte, en ook de naam, voornaam en het geslacht en de gegevens van de
ouders, indien zij bekend zijn (art.44 oud BW). Overlijdt een kind na de
vaststelling, maar voor de aangifte van de geboorte, dan moet een akte van
geboorte en vervolgens een akte van overlijden worden opgesteld. Het kind heeft
dan de rechtspersoonlijkheid verworven, met alle gevolgen vandien.
B. Doodgeboorte (art. 58 oud BW): is wanneer een kind is overlijdt net voor of tijdens de
bevalling in de baarmoeder
● evolutie: Als een kind levenloos ter wereld is gekomen, is er nooit sprake geweest
van rechtspersoonlijkheid en dan wordt dat gezien als neutraal. Maar de ouders
, accepteren dit niet dus willen ze dat er erkenning komt dat er wel een levenloos
kind is geboren en niet doen alsof er niets is gebeurd.
● begrafenis/ crematie: Zo kan elk doodgeboren kind begraven en/ of gecremeerd
worden
● akte van levenloos kind: art. 58-59 oud BW
➢ Zwangerschap < 140 d / ≥ 140 en < 180 dagen / ≥ 180 dagen: indien het
kind wordt geboren voor de 140 dagen, dan gebeurt er juridisch niets
(men mag GEEN akte opstellen, maar ze kunnen het nog wel begraven/
cremeren). Is het meer dan 140 dagen, maar minder dan 180 dagen, dan
kunnen de ouders KIEZEN om een akte van levenloos kind op te stellen
of niet, maar het blijft dus een keuze en als ze hiervoor kiezen dan mogen
ze het kind ook een naam geven. Indien het na de 180 dagen wordt
geboren, dan MOET er een akte van levenloos kind worden gemaakt.
➢ Vermeldingen: Datum, plaats en uur van de bevalling en het geslacht van
het kind. De zwangerschapsduur omdat die van toepasselijke regeling
bepaalt. De gegevens van de moeder en de vader of meemoeder. De akte
vermeldt de voornamen van het kind enkel indien dit door ouders
verzocht wordt. De akte vermeldt de naam van het kind slechts indien de
zwangerschapsduur minder dan 180 dagen bedraagt en om de vermelding
wordt verzocht.
➢ Rechtspersoonlijkheid: als een kind levenloos ter wereld is gekomen, is er
nooit sprake geweest van rechtspersoonlijkheid en kan niemand zich
beroepen op de rechtsgevolgen zoals erfgenaamschap .
C. Nog geen geboorte
● infans conceptus: retroactieve toekenning van rechtspersoonlijkheid aan
het verwekte kind
➢ fictieregel: we stellen een fictie in dat we het kind als geboren beschouwen
telkens als het in zijn belang speelt zoals bij zaken zoals abortus, maar dit
passen we niet toe op het moment zelf van de zwangerschap? Maar dit
gebeurt pas na de levende en levensvatbare geboorte. Dan gaan we
180-300 dagen max. terugkijken in de tijd naar of dat er bijvoorbeeld een
erfenis is opengevallen dat op toepassing is van het kind.
➢ ‘Verwekking’: hiermee wordt bedoeld het foetale bestaan, na de
innesteling in de baarmoeder van een menselijke eicel met het inherente
vermogen om zich tot een mens te ontwikkelen en niet reeds het
postmenstruele bestaan m.a.w. moet de ononderbroken ontwikkeling tot
mens zijn ingezet
, ➢ Wettelijke toepassingen: deze zijn te vinden in artikelen 3.13., 4.4., tweede
lid en 4.137 BW en artikel 328,§3 oud BW: een verwekt kind kan titularis
zijn van zakelijke rechten, het kan erfgerechtigd zijn en bij gift verkrijgen
en het kan als kind worden erkend.
➢ Ruimere toepassing?: sommige stellen voor om de infansconceptusregel
ruimer toe te passen dan die wettelijke gevallen; in de rechtspraak zijn er
toepassingen gevonden van de zogenaamde wrongful life-vorderingen.
Daarbij wordt een vordering tot schadevergoeding gericht degene die
aansprakelijk is voor een fout waardoor een persoon met
functiebeperking ter wereld is gekomen.Als de aangevoerde fout is dat de
functiebeperking niet of niet tijdig is ontdekt na de verwekking, bestaat
de schade erin dat de persoon ter wereld is gekomen. Het Hof van
Cassatie heeft geoordeeld dat de vergelijking tussen de toestand enerzijds
het bestaan van een persoon met een functiebeperking en anderzijds zijn
niet-bestaan, niet tot vergoedbare schade kan leiden. Hiermee werd de
wrongful-life-vordering verworpen. De vraag rijst dan weer of hetzelfde
antwoord luidt in geval de fout ook de functiebeperking heeft
veroorzaakt zoals ouders die tijdens de zwangerschap rookten, aan alcohol
of drugs deden.
- Het menselijke leven voor de geboorte
● Situering: heeft de moeder bv. aan drugs of alcohol of andere schadelijke stoffen
ingenomen of gedaan?
● Dadelijke bescherming van verwekt leven: menswaardigheid → het wil niet
zeggen dat een ongeboren mens op basis van de menselijke waardigheid geen recht
op bescherming zou hebben, omdat het een mens in wording is
● Nog niet verwekt leven
● oplossing: het is een ongeboren kind, maar dan is het nog steeds een persoon en
daardoor is abortus niet toegelaten, tenzij is zeer speciale omstandigheden
3. Tot wanneer is men een mens?
A. Overlijden
● Situering: de rechtspersoonlijkheid als natuurlijke persoon eindigt op de dag en
het uur van het overlijden: de nalatenschap valt open en wie niet meer bestaat, kan
geen titularis zijn van zakelijke rechten (art. 3.313 en 4.1. BW).
● Begrip: vanaf het overlijden ben je geen natuurlijke persoon meer, de wetgever
definieert dit begrip niet en laat het over aan de arts
● Akte van overlijden: de arts MOET altijd vaststellen of een persoon nog leeft
of niet en dan kijkt die daarbij of het gaat over een klinische (stopping van
hartslag of ademhaling) of hersendood (eindigen van elke natuurlijke
hersenfunctie, ook de hersenstam) gaat en pas daarna wordt een akte van
, overlijden opgesteld, deze vermeld de gegevens van de dag en het uur van het
overlijden en op dat tijdstip is de rechtspersoonlijkheid gestopt met te bestaan.
Het is wel een fictie dat de juridische persoonlijkheid is gestopt met te bestaan,
want er is nog steeds een stoffelijk overschot en uw juridische rollen zijn ook nog
niet uitgedoofd. De akte vermeldt de zaken vervat in art. 56 oud BW.
B. Afwezigheid = onzekerheid over leven of dood → art. 112-115 oud BW
● Vermoeden van afwezigheid → dit is de eerste stap
➢ voorwaarden: driemaandenregel
1. een persoon is sinds drie maanden niet in zijn woon- of
verblijfplaats
2. een persoon houdt sinds drie maanden niemand op de hoogte of
niemand heeft er iets van gehoord
3. hieruit vloeit voort dat we niet weten of hij leeft ( art. 112 ou
BW)
➢ Gevolgen: men kan een vermoeden van afwezigheid uitspreken in geval
er aan de drie voorwaarden wordt voldaan. Dan worden er een regeling
getroffen op drie vlakken:
○ goederen: de goederen zullen worden beheerd door zijn algemeen
gevolmachtigde. Heeft de vermoedelijk afwezige er geen
aangesteld, dan wordt een gerechtelijk bewindvoerder
aangewezen die het bewind over de goederen.
○ kinderen: was de afwezige de enige ouder dan wordt een voogdij
georganiseerd. Is er nog een andere ouder dan oefent het gezag
alleen uit (art. 375 oud BW). Bij een bevalling van een echtgenote
300 na de verdwijning van haar echtgenoot dan wordt die niet
meer automatisch gezien als de vader van het kind (art. 316 oud
BW).
○ huwelijk: het vermoeden van afwezigheid heeft hier geen effect
op. Er treedt wel een bijzondere bescherming in ten behoeve van
de achterblijvende echtgenoot (art. 214 en 220 oud BW).
➢ Einde (art.117 oud BW): het vermoeden van afwezigheid kan ten einde
komen als men de dood kan vaststellen, als men een stoffelijk overschot in
handen krijgt van de persoon. Ten tweede kan het eindigen als de persoon
terug opduikt of iets van zich laat horen en ten derde kan het eindigen
door de verklaring van afwezigheid.
● Verklaring van afwezigheid
➢ Voorwaarden:
