SAMENVATTING
RECHTSPSYCHOLOGIE
Inhoudsopgave
DEEL I. EEN KORTE INLEIDING IN DE (RECHTS)PSYCHOLOGIE.............................................................5
1. EEN SCHETS VAN DE (RECHTS)PSYCHOLOGIE............................................................................................5
1.1. DE OORSPRONG EN GESCHIEDENIS VAN VOOR HET RECHT RELEVANTE PSYCHOLOGIE..........................................5
1.2. VERSCHILLENDE VOOR HET RECHT RELEVANTE PSYCHOLOGISCHE DISCIPLINES....................................................5
1.3. DE DOELSTELLINGEN EN REIKWIJDTE VAN DE RECHTSPSYCHOLOGIE.................................................................6
1.4. DE ROL VAN DE RECHTSPSYCHOLOGIE IN HET LICHT VAN VERSCHILLENDE RECHTSSYSTEMEN.................................7
1.4.1. De rechtspsychologie in Angelsaksische systemen.......................................................................7
1.4.2. De rechtspsychologie in continentale systemen...........................................................................7
1.4.3. De doorwerking van de rechtspsychologie in de Belgische strafprocedure..................................7
2. DE BINNEN DE (RECHTS)PSYCHOLOGIE GEHANTEERDE METHODEN EN TECHNIEKEN VAN ONDERZOEK....................8
2.1. DE RECHTSPSYCHOLOGIE ALS EMPIRISCHE WETENSCHAP...............................................................................8
2.2. DE RECHTSPSYCHOLOGIE: EEN OVERWEGEND KWANTITATIEF EXPERIMENTELE TRADITIE.......................................9
2.2.1. Van studieobject naar onderzoeksbevindingen............................................................................9
2.2.2. De betrouwbaarheid en validiteit van onderzoek.......................................................................11
DEEL II. THE BIGGER PICTURE: HET BELANG VAN HET VINDEN EN TOEPASSEN VAN BEST PRACTICES
........................................................................................................................................................13
3. WAARHEIDSVINDING EN PROCEDURELE RECHTVAARDIGHEID.....................................................................13
4. GERECHTELIJKE DWALINGEN..............................................................................................................13
4.1. CONCEPT – GERECHTELIJKE DWALINGEN + ONTERECHTE VEROORDELING.......................................................13
4.2. PREVALENTIE WERELDWIJD...................................................................................................................14
4.3. DE AFWEZIGHEID VAN ERKENDE ONTERECHTE VEROORDELINGEN IN BELGIË....................................................14
4.4. DE OORZAKEN VAN GERECHTELIJKE DWALINGEN.......................................................................................15
4.4.1. Foutieve ooggetuigenherkenningen...........................................................................................15
4.4.2. Foutieve toepassing van forensische wetenschap......................................................................15
4.4.3. Wangedrag door overheidsactoren............................................................................................15
4.4.4. Oneerlijke informanten..............................................................................................................15
4.4.5. Slechte juridische bijstand..........................................................................................................15
4.4.6. Valse bekentenissen...................................................................................................................16
4.5. HET VOORKOMEN EN HERSTELLEN VAN GERECHTELIJKE DWALINGEN.............................................................17
5. HET WAARBORGEN VAN DE PROCEDURELE RECHTEN VAN DE BETROKKENEN.................................................18
5.1. DE RELEVANTIE VAN INTERNATIONALE EN EUROPESE MENSENRECHTEN.........................................................18
5.2. HET RISICO OP EEN SCHENDING VAN HET RECHT OP EEN EERLIJK PROCES.......................................................18
5.3. DE IMPACT OP ANDERE FUNDAMENTELE RECHTEN....................................................................................18
DEEL III. HET BEKOMEN VAN INFORMATIE VAN PARTIJEN BETROKKEN IN EEN PROCEDURE...........19
1
,6. ENKELE BASISPRINCIPES MET BETREKKING TOT WAARNEMING EN GEHEUGEN................................................19
6.1. DE WERKING VAN HET GEHEUGEN.........................................................................................................19
6.2. INVLOEDEN OP HET GEHEUGEN.............................................................................................................20
6.2.1. Schema’s.....................................................................................................................................20
6.2.2. Suggestie....................................................................................................................................21
6.2.3. Sociale beïnvloeding...................................................................................................................21
6.2.4. Vergeten.....................................................................................................................................21
6.3. PSEUDOHERINNERINGEN......................................................................................................................22
6.4. VERDRINGING EN HERVONDEN HERINNERINGEN.......................................................................................22
6.5. GEHEUGENVERLIES VOOR EEN DELICT?...................................................................................................23
6.5.1. Organische amnesie...................................................................................................................23
6.5.2. Dissociatieve amnesie.................................................................................................................23
6.5.3. Gesimuleerde amnesie...............................................................................................................24
7. HET ONDERZOEKEN EN WEGEN VAN SCENARIO’S EN HET BELANG VAN ALIBI’S...............................................24
7.1. ALTERNATIEVE SCENARIO’S...................................................................................................................24
7.2. EEN ALIBI ALS STARTPUNT VAN EEN ALTERNATIEF SCENARIO........................................................................24
7.3. DE BEOORDELING VAN DE GELOOFWAARDIGHEID EN WAARACHTIGHEID VAN EEN ALIBI.....................................25
7.3.1. De reconstructiefase...................................................................................................................25
7.3.2. De validatiefase..........................................................................................................................26
7.3.3. De beoordelingsfase...................................................................................................................26
7.4. ENKELE KANTTEKENINGEN BIJ DE BEOORDELING VAN DE GELOOFWAARDIGHEID VAN ALIBI’S..............................28
7.4.1. De beoordeling van alibi’s in het licht van verschillende rechtssystemen..................................29
7.4.2. De beoordeling van alibi’s door verschillende doelgroepen.......................................................29
8. INVESTIGATIVE INTERVIEWING: HET (VER)HOREN VAN BETROKKENEN..........................................................29
8.1. DE CENTRALE ROL VAN VERKLARINGEN IN (STRAF)PROCEDURES...................................................................29
8.2. VERSCHILLENDE VERHOORSTIJLEN EN HUN IMPACT....................................................................................30
8.2.1. Verschillende soorten vragen en basiscommunicatie.................................................................30
8.2.2. De beschuldigde verhoorstijl......................................................................................................31
8.2.3. De informatieverzamelende verhoorstijl....................................................................................31
8.2.4. De Méndez Principles: oorsprong, uitgangspunten en principes................................................32
8.3. HET BELANG VAN INVESTIGATIVE INTERVIEWING IN HET LICHT VAN DE BESCHERMING VAN FUNDAMENTELE RECHTEN
..............................................................................................................................................................34
9. KWETSBARE PERSONEN (= 1 VAN DE MÉNDEZ PRINCIPLES)......................................................................34
9.1. KWETSBAARHEID EN KWETSBARE PERSONEN: WHAT’S IN A NAME?..............................................................34
9.1.1. Kwetsbaarheid in de rechtspraak van het EHRM........................................................................34
9.1.2. Kwetsbaarheid in EU-instrumenten............................................................................................36
9.1.3. Kwetsbaarheid in academisch onderzoek...................................................................................36
9.1.4. Enkele reflecties met betrekking tot de juridische en academische aandacht voor
kwetsbaarheid......................................................................................................................................37
9.2. DE KWETSBAARHEID VAN VERDACHTEN...................................................................................................38
9.2.1. Naar een omvattende omschrijving van de kwetsbaarheid van verdachten..............................38
9.2.2. Specifieke waarborgen voor kwetsbare verdachten...................................................................41
9.2.3. Uitdagingen bij de vaststelling van kwetsbaarheid.....................................................................42
9.3. KWETSBARE GETUIGEN EN SLACHTOFFERS...............................................................................................44
9.3.1. Minderjarigen.............................................................................................................................44
9.3.2. Kwetsbare meerderjarige slachtoffers en getuigen....................................................................44
9.3.3. Specifieke waarborgen voor kwetsbare getuigen en slachtoffers..............................................45
9.4. ENKELE REFLECTIES BIJ DE WAARBORGEN VOOR KWETSBARE PERSONEN IN DE BELGISCHE CONTEXT....................46
10. OP ZOEK NAAR DE WAARHEID: LEUGENDETECTIE..................................................................................47
2
,10.1. CONCEPTEN.....................................................................................................................................47
10.1.1. Leugens, waarheden en waarachtigheden...............................................................................47
10.1.2. Verschillende leugendetectietechnieken..................................................................................47
10.2. FYSIOLOGISCHE TECHNIEKEN: DE POLYGRAAF.........................................................................................47
10.2.1. Algemene uitgangspunten: de polygraaf als omstreden instrument........................................48
10.2.2. De tijdens de polygraaftest gehanteerde vraagtechnieken......................................................48
10.2.3. De accuraatheid van de polygraaftest......................................................................................49
10.2.4. Het gebruik van de polygraaf in België.....................................................................................50
10.3. VERBALE LEUGENDETECTIESIGNALEN....................................................................................................53
10.3.1. Verschillende verbale leugendetectietechnieken.....................................................................53
10.3.2. De accuraatheid van de verschillende verbale leugendetectietechnieken...............................54
10.4. EEN BIJZONDERE VORM VAN ‘MISLEIDING’ ALS OBSTAKEL VAN LEUGENDETECTIE: MALINGERING.......................55
10.4.1. Het concept: veinzen en overdrijven........................................................................................55
10.4.2. Motieven voor malingering......................................................................................................55
10.4.3. Het simuleren van een stoornis................................................................................................55
10.4.4. Het detecteren van malingering...............................................................................................56
11. HET IDENTIFICEREN VAN DADERS: OOGGETUIGENHERKENNINGEN.............................................................56
11.1. MEERVOUDIGE CONFRONTATIES / LINEUP PROCEDURES...........................................................................56
11.2. VERSCHILLENDE PROCEDURES..............................................................................................................57
11.2.1. Opsporingsdoeleinden vs. bewijsdoeleinden...........................................................................57
11.2.2. De lineup vs. show-up...............................................................................................................58
11.2.3. De sequentiële vs. simultane lineup.........................................................................................58
11.2.4. De foto- vs. video- vs. live-lineup..............................................................................................58
11.3. DE IN ACHT TE NEMEN VARIABELEN......................................................................................................59
11.3.1. Schattingsvariabelen.................................................................................................................59
11.3.2. Systeemvariabelen...................................................................................................................60
11.3.3. Vertrouwen en postidentificatiefeedback................................................................................62
12. HET BEKOMEN EN BEOORDELEN VAN INFORMATIE IN ENKELE SPECIFIEKE NIET-STRAFRECHTELIJKE CONTEXTEN.....62
12.1. FAMILIERECHT: ECHTELIJKE GESCHILLEN EN ECHTSCHEIDINGSPROCEDURES....................................................62
12.1.1. De waarneming en het geheugen van minderjarigen...............................................................62
12.1.2. Beïnvloeding van minderjarigen...............................................................................................63
12.2. ASIELPROCEDURES............................................................................................................................65
12.2.1. Een complicerende context en omstandigheden.....................................................................65
12.2.2. Culturele verschillen.................................................................................................................65
12.2.3. De rol en het belang van de tolk...............................................................................................67
12.2.4. De beoordeling van de geloofwaardigheid van verklaringen....................................................67
12.3. CONFLICTEN MET BETREKKING TOT HET MERKENRECHT............................................................................68
12.3.1. Verwarring en misleiding..........................................................................................................68
12.3.2. Het meten en beoordelen van verwarring en misleidende informatie.....................................69
DEEL IV. JURIDISCHE BESLUITVORMING EN DE TOTSTANDKOMING EN PREVENTIE VAN BIAS EN
FOUTEN...........................................................................................................................................74
13. DE PSYCHOLOGIE OVER HOE MENSEN DENKEN EN BESLISSINGEN NEMEN....................................................74
13.1. BESLISSINGEN IN HET DAGELIJKS LEVEN.................................................................................................74
13.2. RECHTERLIJKE EN JURYBESLUITVORMING...............................................................................................75
14. BIAS BIJ (JURIDISCHE) BESLUITVORMING............................................................................................75
14.1. HEURISTIEKEN..................................................................................................................................75
14.2. ATTRIBUTIE.....................................................................................................................................76
3
,14.2.1. Het belang van schema’s..........................................................................................................76
14.2.2. De drang naar het vinden van oorzaken...................................................................................77
14.2.3. Attributiefouten........................................................................................................................78
14.3. ENKELE SPECIFIEKE BIASES ONDER DE LOEP............................................................................................80
14.3.1. Tunnelvisie, confirmation bias, belief perseverance en hindsight bias.....................................80
14.3.2. Specifieke toepassingen...........................................................................................................81
15. DE ROL VAN DESKUNDIGEN.............................................................................................................83
15.1. DE MEERWAARDE VAN DESKUNDIGENEXPERTISE.....................................................................................83
15.2. BIAS BIJ DE BESLUITVORMING DOOR EXPERTS.........................................................................................83
15.2.1. Forensische wetenschappen....................................................................................................83
15.2.2. Gedragswetenschappen...........................................................................................................86
15.3. DE PREVENTIE VAN ONDEUGDELIJKE PRAKTIJKEN EN BIAS..........................................................................86
15.3.1. Dubbelblindprocedures............................................................................................................87
15.3.2. Het nationaal register voor gerechtsdeskundigen....................................................................88
15.3.3. Richtlijnen voor het deskundigenonderzoek en deskundigenrapport......................................88
DEEL V. NAAR EEN VERBETERDE INFORMATIEGARING EN JUSTITIËLE BESLUITVORMING ................91
16. HET BELANG VAN DE ADEQUATE IMPLEMENTATIE VAN PROCEDURELE WAARBORGEN EN PROCEDUREREGELS IN HET
ALGEMEEN........................................................................................................................................91
16.1. DE VERSTERKING VAN PROCEDURELE RECHTEN BINNEN DE EUROPESE UNIE.................................................91
16.2. DE ADEQUATE IMPLEMENTATIE VAN PROCEDURELE WAARBORGEN ALS EEN HINDERNIS: DRIE TOEPASSINGEN......91
16.2.1. De complexiteit van het begrijpen van juridische begrippen en informatie.............................92
16.2.2. Het optreden van de raadsman: van een passieve naar actieve en gepaste rol.......................92
16.2.3. De inschatting van een geïnformeerde en weloverwogen afstand...........................................93
17. HET BELANG VAN EEN KRUISBESTUIVING TUSSEN PSYCHOLOGIE EN RECHT..................................................94
18. DE NOODZAAK VAN TOEGENOMEN OP BEST PRACTICES GEBASEERDE TRAINING EN OPLEIDING.........................94
18.1. ILLUSTRATIE: BIJKOMENDE OPLEIDING VOOR STRAFRECHTSADVOCATEN.......................................................94
18.2. ILLUSTRATIE: INVESTIGATIVE INTERVIEWING VOOR REGULIERE POLITIEDIENSTEN EN BIJZONDERE INSPECTIEDIENSTEN
..............................................................................................................................................................95
19. NAAR EEN VERBETERDE JURIDISCHE BESLUITVORMING...........................................................................96
19.1. DE KWALITEIT VAN HET DOSSIER..........................................................................................................96
19.2. DE BEOORDELING VAN DE VALIDITEIT VAN VERKLARINGEN DOOR RECHTERS..................................................98
19.3. HET POTENTIEEL EN DE RISICO’S VAN RECENTE(RE) ONTWIKKELINGEN.........................................................99
19.3.1. Guilty pleaprocedures en the dissapearing trial.......................................................................99
19.3.2. Remote justice en technologische vooruitgang......................................................................104
20. NAAR GEWIJZIGDE OVERTUIGINGEN EN HOUDINGEN MET HET OOG OP VERBETERDE PRAKTIJKEN...................105
20.1. HET FACILITEREN VAN DE PRAKTISCHE IMPLEMENTATIE VAN ACADEMISCHE INZICHTEN.................................105
20.2. NAAR MEER ECOLOGISCH VALIDE ACADEMISCH ONDERZOEK OP HET DOMEIN VAN DE RECHTSPSYCHOLOGIE......106
20.3. NAAR EEN VERRUIMDE SCOPE EN TOEPASSING VAN DE RECHTSPSYCHOLOGIE..............................................107
4
, DEEL I. EEN KORTE INLEIDING IN DE
(RECHTS)PSYCHOLOGIE
1. EEN SCHETS VAN DE (RECHTS)PSYCHOLOGIE
1.1. DE OORSPRONG EN GESCHIEDENIS VAN VOOR HET RECHT
RELEVANTE PSYCHOLOGIE
Niet nieuw – psychologie kent een lange traditie
Toepassingen van psychologie binnen het recht: Duitse roots
William Stern
Hij deed veel onderzoek in de USA
Focus op de feilbaarheid van het geheugen van getuigen en hun
verklaringen
o Vaak onvolledigheden of soms gewoon manifeste fouten in
verklaringen over bepaalde gebeurtenissen
o Mock-crime studies tijdens colleges
o Studenten moesten erna een crime beschrijven: veel variatie
Stern bood zich later ook aan als deskundige in rechtszaken om
verklaringen te analyseren
o De psychologie komt de rechtszaal binnen
Hugo Münsterberg
Hij bouwde sterk voort op de theorie van Stern, maar had geen
eigen leer
Hij was zeer kritisch, maar niet constructief
“psychology against law”
Focus op de feilbaarheid van het geheugen van getuigen en hun verklaringen
Psychologie & recht: een geslaagd huwelijk?
“Clash” tussen psychologie & recht:
Descriptief (data) vs. prescriptief (regels) karakter
Onzekerheid (waarschijnlijkheden) vs. zekerheid & duidelijkheid
Globale focus/groepsniveau vs. individuele gevallen
1.2. VERSCHILLENDE VOOR HET RECHT RELEVANTE
PSYCHOLOGISCHE DISCIPLINES
Vooral onderscheid tussen twee disciplines van belang:
Rechtspsychologie
Psychologie in recht in het algemeen
Toepasselijk op alle actoren en alle rechtsdomeinen
Inclusief justitiële actoren (advocatuur, politie,
magistratuur…)
5
, Forensische psychologie
Psychologie in concrete strafrechtelijke zaken (dader – slachtoffer)
Psychologie toegepast in het recht
(Criminologische psychologie)
Rechtspsychologie Forensische psychologie
Gegrond in functieleer: kennis over
Gegrond in klinische psychologie over
waarneming, geheugen en
deviant gedrag van individuen
beslissingsprocessen
Hoofdzakelijk gesteund op empirisch
Geen nadruk op empirisch onderzoek
onderzoek
Nadruk op experimenteel onderzoek Focus op individuele gevallen
Alle actoren, inclusief politiële en
Focus op daders en slachtoffers
justitiële autoriteiten en advocatuur
1.3. DE DOELSTELLINGEN EN REIKWIJDTE VAN DE
RECHTSPSYCHOLOGIE
Bestuderen van allerhande menselijke processen:
Gedrag onder “controle” van het recht
Invloeden (welke en hoe)
Niet van het recht op mensen, maar bijvoorbeeld hoe mensen zich
gedragen in relatie tot het recht en onderlinge interactie i.k.v.
juridische procedures
Sterke focus op tekortkomingen/valkuilen bij bewijsgaring en justitiële
besluitvorming: hiertussen kunnen veel dingen foutlopen
Doelstellingen:
Informeren van juridische procedures en beslissingen
Best practices en te vermijden praktijken in kaart brengen
Bijvoorbeeld: duur van het verhoor, verplichte vraagstelling tijdens
een verhoor, opleiding voor verhoor…
Brede focus
Vooral ontwikkeld op het domein van het strafprocesrecht:
Bewijsgaring
Hoe?
Besluitvorming
o Magistratuur
o Politie
o Parket
o …
Maar ook andere rechtsdomeinen: komt minder vaak voorn maar bestaat wel
Bijvoorbeeld asielprocedures, ES-procedures, IPR-recht
6
,Verschillende rollen voor rechtspsychologen:
Wetenschappelijk onderzoek – descriptief, verklarend, evaluatief
(hervorming)
Getuigendeskundigenexpertise
Adviserende rol (beleid)
1.4. DE ROL VAN DE RECHTSPSYCHOLOGIE IN HET LICHT VAN
VERSCHILLENDE RECHTSSYSTEMEN
Hoofdzakelijk Angelsaksische traditie
Minder sterk ontwikkeld in continentale landen
!! Impact op invulling van het gevoerde onderzoek
Ook hier, hoewel het gebaseerd is op Angelsaksische context
Bijvoorbeeld “guilty plea” = veel in Angelsaksische landen, zelden hier
Impact op de geldigheid van de onderzoeksbevindingen
Sterke groei tijdens afgelopen decennia wereldwijd, bv. ook Azië
1.4.1.DE RECHTSPSYCHOLOGIE IN ANGELSAKSISCHE SYSTEMEN
Common law traditie
Overwegend accusatoire procedure
Staat vs. actieve en autonome verdachte/beklaagde/beschuldigde
o Rechter = arbiter
o Bewijsvoering door partijen
o Belang van de rechtspsychologie: partijen hebben meer
mogelijkheid tot bijvoorbeeld beïnvloeden van getuigen
Rechter als onpartijdige scheidsrechter: nadruk op debat ter terechtzitting
1.4.2.DE RECHTSPSYCHOLOGIE IN CONTINENTALE SYSTEMEN
Civil law traditie
Overwegend inquisitoire procedure
Politiële en justitiële autoriteiten actief betrokken bij onderzoek
Ook partijen, maar worden ook (volledig) gedaan door politie en
justitie
Veeleer passieve rol voor de partijen in het geding
Nadruk op het vooronderzoek
1.4.3.DE DOORWERKING VAN DE RECHTSPSYCHOLOGIE IN DE
BELGISCHE STRAFPROCEDURE
Toegenomen wisselwerking tussen beide systemen (accusatoir/inquisitoir), ook
zichtbaar in België
Steeds meer accusatoire elementen in Belgische strafprocedure
Bv. advocaat mag bij verhoor aanwezig zijn = meer accusatoir
element
7
,Toegenomen belang van inzichten uit Angelsaksische landen voor continentale
landen
Gevolg: rechtspsychologie (vooral aanwezig in accusatoire
strafprocedures) wordt ook relevant in Belgische strafprocedure (want
steeds meer accusatoire elementen)
Maar…
Beperkte implementatie in de praktijk
Beperkte invloed op beleids(her)vorming/juridische procedures
MAAR in België weinig initiatieven om rechtpsychologische inzichten
in te voeren in Belgische strafprocedure
Verklaringen?
Hebben wij die inzichten niet nodig?
Verloopt alles in onze strafprocedure zo perfect dat er nog geen
behoefte is om rechtspsychologische inzichten te laten doorwerken?
De fouten bestaan zeker wel, maar zijn misschien nog niet aan het
licht gekomen
2. DE BINNEN DE (RECHTS)PSYCHOLOGIE GEHANTEERDE
METHODEN EN TECHNIEKEN VAN ONDERZOEK
2.1. DE RECHTSPSYCHOLOGIE ALS EMPIRISCHE WETENSCHAP
In kaart brengen van bepaalde fenomenen/praktijken
Je gaat niet theorieën beschrijven of bedenken, het gaat letterlijk over het
observeren/bestuderen/waarnemen van hoe een bepaalde procedure in de
praktijk verloopt (bv. hoe verloopt een verhoor? Hoe ervaren kinderen
intrafamiliaal geweld? Hoe bepalen ambtenaren dat een asielzoeker de
waarheid spreekt?)
Op basis van het systematisch bestuderen ervan
Systematisch: op basis van een methode = op voorhand heel goed nadenken
over hoe je het best de procedure kan bestuderen
Gestandaardiseerde manier om fenomenen te bestuderen
Gestructureerd
Objectief
Ideeën, achtergrondkennis, mening van onderzoeker mag niet
meespelen in observatie
Fundamenteel onderzoek: theorievorming
In kaart brengen van iets waar nog zeer weinig over geweten is (via
waarnemingen, cf. empirisch)
Toegepast onderzoek: werkelijkheid veranderen – meer praktijkgericht
O.b.v. kennis uit fundamenteel onderzoek nagaan wat in de praktijk
efficiënter kan zijn (cf. beleidsadviezen)
8
, 2.2. DE RECHTSPSYCHOLOGIE: EEN OVERWEGEND KWANTITATIEF
EXPERIMENTELE TRADITIE
Kwantitatief onderzoek Kwalitatief onderzoek
Doel: verklaringen en verbanden Doe: explorerend en/of
(correlatie/causaliteit) theorievormend (begrijpen)
Hoe? Vragenlijsten, experimenten & Hoe? Interviews, (participerende)
meta-analyses observatie, focusgroepen
Data = cijfermatig Data = woorden
+: generaliseren van resultaten +: diepgang, flexibiliteit, context
-:
- Subjectiviteit
- Repliceerbaarheid
o Onderzoek is een
momentopname, je kan
hetzelfde onderzoek
moeilijk achteraf nog
eens exact hetzelfde
overdoen
- Rol onderzoeker
o Onderzoeker is heel fel
-: zeer specifiek, context/realiteit, betrokken in onderzoek
schijnbaar neutraal/objectief zelf: bv. neemt deel aan
interview-gesprek, loopt
mee met bepaalde
persoon om praktijk te
kunnen observeren dit
kan resultaten van
onderzoek al beïnvloeden
+ onderzoeker moet de
resultaten ook zelf
interpreteren, wat snel
subjectief kan worden
- Tijds-en arbeidsintensief
In rechtspsychologie voornamelijk kwantitatief onderzoek kwalitatief ook, maar
minder relevant
2.2.1.VAN STUDIEOBJECT NAAR ONDERZOEKSBEVINDINGEN
1. Thematiek in kaart brengen: literatuuranalyse
2. Probleem/lacune identificeren: literatuuranalyse
3. Onderzoeksvraag opstellen
4. Methode bepalen
kwalitatief of kwantitatief welk soort resultaten wil je bekomen?
5. Data-analyse
9
, DE METHODE:
Vragenlijsten: surveyonderzoek
Beschrijvende vragen en/of verbanden in kaart brengen
Grootschalig: veel personen
Systematische manier van vragen stellen
O.b.v. steekproef: maar opletten voor fouten! i.g.v. fouten zijn je
resultaten uiteindelijk niks meer waard… dus steekproefbepaling is
cruciaal!!
Steekproeffouten: kader, omvang & selectieprocedure
Dekkingsfouten
Bv. je wil een survey online afnemen, maar je wil deze
afnemen bij volledige Belgische populatie bepaalde
mensen hebben geen toegang tot internet, dus deze
mensen ga je nooit online kunnen bereiken door online
een survey af te nemen
Non-responsfouten
Je survey gaat altijd door bepaalde mensen niet
ingevuld worden, die wel tot je steekproef behoren: in
hoeverre is het erg dat een bepaald deel van je
steekproef de survey niet invult? Vanaf wanneer heeft
dit een te grote invloed op de resultaten van je
onderzoek?
Meetfouten (bv. sociale wenselijkheid, vraagvolgorde-effect)
Survey’s over bepaalde (gevoelige) onderwerpen
hebben meer kans om niet correct ingevuld te worden
(cf. mensen liegen) (bv. seksueel grensoverschrijdend
gedrag: zowel dader als slachtoffer gaan hier misschien
niet graag eerlijk over antwoorden, omwille van
schaamtegevoel)
Vraagvolgorde-effect: vragen in bepaalde volgorde
stellen, kan invloed hebben op antwoorden op die
vragen (bv. meerkeuzenexamen: reeks A scoort beter
dan reeks B)
Experimenteel onderzoek
Kern van rechtspsychologie
Causale/verklarende vragen
Nagaan of er een causale relatie is tussen 2 factoren
Onafhankelijke (bv. licht, snelheid, stress, tijd) en afhankelijke
variabele
Hoe staan deze 2 in relatie tot elkaar?
Experimentele en controlegroep: significant verschil?
Experimentele groep: hier verander je niks aan realiteit/geen
beïnvloeding (cf. placebo)
Controlegroep: hier test je bv. een nieuw protocol uit
Best willekeurige samenstelling!
Veldexperiment
In natuurlijke omgeving
Mensen worden niet geïnformeerd dat ze meedoen aan
experiment/onderzoek (bv. denk aan filmpje uit les waarbij
man op straat niet doorheeft dat zijn gesprekspartner
verandert)
10
