SAMENVATTING RELIGIE
Inhoudsopgave
DEEL 1: WETENSCHAP, TECHNOLOGIE EN DE “ZINGEVENDE INTERESSE”...........................................4
1. ZINGEVING.....................................................................................................................................4
1.1. LEEFWERELD, WETENSCHAP EN REDELIJKHEID.............................................................................................4
1.2. DE ‘ZINGEVENDE’, ‘COGNITIEVE’ EN ‘MANIPULATIEVE’ INTERESSES VAN DE MENS..............................................4
1.2.1. Zingevend en cognitief..................................................................................................................5
1.2.2. Zingevend en manipulatief...........................................................................................................7
2. CONCLUSIE: ZINGEVING EN DE ANDERE INTERESSES..................................................................................9
DEEL 2: RELIGIE, ZINGEVING EN WETENSCHAP................................................................................10
1. RELIGIE EN WETENSCHAP: HISTORISCH.................................................................................................10
1.1. HET OUDE EN MIDDELEEUWSE WESTEN..................................................................................................11
1.2. VANAF DE 16E/17E EEUW....................................................................................................................11
1.3. DE LANGE 19E EEUW...........................................................................................................................12
1.4. DE (ON)MOGELIJKHEID VAN CONFLICT....................................................................................................13
2. WAT IS RELIGIE?............................................................................................................................13
2.1. RELIGIE EN ZINGEVING.........................................................................................................................14
2.1.1. Religie en de cognitieve interesse..............................................................................................14
2.1.2. Religie en de manipulatieve interesse........................................................................................15
2.1.3. Wetenschap en de zingevende interesse...................................................................................16
DEEL 3: RELIGIE, SECULARISATIE EN REDELIJKHEID..........................................................................18
1. HERHALING VORIGE DELEN...............................................................................................................18
2. MYTHES.......................................................................................................................................18
3. RELIGIE EN SECULARISATIE................................................................................................................18
3.1. WAT IS SECULARISATIE?.......................................................................................................................18
3.2. SECULARISATIETHESE...........................................................................................................................19
De ‘terugkeer’ van religie.....................................................................................................................19
3.3. COMPLICATIES IN HET WESTEN..............................................................................................................20
Institutionele en diffuse religie.............................................................................................................20
3.4. DE SECULARISATIETHESE REVISITED........................................................................................................20
4. RELIGIE EN REDELIJKHEID..................................................................................................................21
4.1. JAMES’ ARGUMENT.............................................................................................................................22
4.1.1. Stap 1: Descriptieve stap............................................................................................................23
4.1.2. Stap 2: Normatieve stap.............................................................................................................23
4.2. WETENSCHAP EN GENUINE OPTIONS......................................................................................................24
4.3. GENUINE OPTIONS IN DE LEEFWERELD....................................................................................................24
4.4. RELIGIE ALS GENUINE OPTION...............................................................................................................25
1
,DEEL 4: WOEDE EN STRAF................................................................................................................26
1. INLEIDING.....................................................................................................................................26
2. DEFINITIES VAN WOEDE...................................................................................................................26
2.1. WOEDE EN STRAF IN ANTIEK ATHENE.....................................................................................................26
2.2. ARISTOTELES’ DEFINITIE VAN WOEDE......................................................................................................27
Elementen van Aristoteles’ definitie.....................................................................................................27
2.3. REDE EN EMOTIE IN DE WOEDE.............................................................................................................29
2.4. DE DYNAMIEK VAN DE WOEDE..............................................................................................................29
2.5. WOEDE EN HAAT................................................................................................................................30
3. EMOTIE EN MISDAAD......................................................................................................................30
4. DE WAARDE VAN WOEDE IN DE FILOSOFIE............................................................................................31
4.1. MARTHA NUSSBAUM..........................................................................................................................32
4.2. KRITIEK OP NUSSBAUM.......................................................................................................................33
5. TOT SLOT.....................................................................................................................................34
DEEL 5: DE GODDELIJKE EN DE MENSELIJKE WET.............................................................................35
1. THEMA ‘DE GODDELIJKE WET’...........................................................................................................35
2. STRUCTUUR..................................................................................................................................35
3. DE WET IN DE HEBREEUWSE BIJBEL.....................................................................................................35
3.1. GENESIS 17,9-11: BESNIJDENIS............................................................................................................36
3.2. EXODUS 20,1-17 (FRAGMENTEN): DE “TIEN GEBODEN”............................................................................36
3.3. BESLUIT............................................................................................................................................36
4. HET NIEUWE TESTAMENT................................................................................................................37
4.1. JEZUS...............................................................................................................................................37
4.2. PAULUS............................................................................................................................................38
4.3. BESLUIT............................................................................................................................................39
5. DE SYNTHESE VAN THOMAS VAN AQUINO...........................................................................................39
5.1. DE VIERDELING VAN DE WET.................................................................................................................39
5.2. BESLUIT............................................................................................................................................40
6. WAS HET PRE-MODERNE CHRISTELIJKE EUROPA TOCH GEEN “THEOCRATIE”?................................................41
6.1. DE MODERNE TIJD..............................................................................................................................42
6.2. KAN DE MODERNE TIJD NOG IETS LEREN VAN HET CHRISTENDOM?...............................................................42
DEEL 6: EUTHANASIE: ZINGEVING, LEVENSBESCHOUWING, RECHT EN POLITIEK.............................45
1. POLITIEK......................................................................................................................................45
1.1. 1 VISIE.............................................................................................................................................45
1.2. MEERDERE VISIES...............................................................................................................................46
1.3. POLITIEK LIBERALISME.........................................................................................................................46
1.3.1. Het etentje van Armin Meiwes...................................................................................................46
1.3.2. Het homohuwelijk......................................................................................................................47
1.3.3. Abortus.......................................................................................................................................48
2. COMMUNITARISME EN LIBERALISME (MICHAEL SANDEL).........................................................................48
2.1. WHAT THE HELL IS ‘LIBERALISM’?..........................................................................................................48
2.2. POLITIEK LIBERALISME EN COMMUNITARISME...........................................................................................49
2.3. HET TRAJECT VAN DE EUTHANASIE-WETGEVING........................................................................................50
2
,2.4. ‘POLITIEK LIBERALISME’ OVER EUTHANASIE..............................................................................................50
2.4.1. Kritiek.........................................................................................................................................51
2.4.2. Conclusie....................................................................................................................................52
3. POLITIEK, TRAGIEK EN INCOMMENSURABELE WAARDEN...........................................................................52
3
, DEEL 1: WETENSCHAP, TECHNOLOGIE EN DE
“ZINGEVENDE INTERESSE”
1. ZINGEVING
1.1. LEEFWERELD, WETENSCHAP EN REDELIJKHEID
Edmund Husserl (1859-1938): fenomenologie
Leefwereld = wereld waarin wij leven
Heeft bepaalde karakteristieken: dingen en mensen rondom ons =/=
objecten
Hebben betekenis + persoonlijkheid (zelfs dingen want verwijzen naar
personen)
Intersubjectief, persoonlijk, betekenisvol…
Wetenschap = geworteld in betekenisvolle feiten MAAR wetenschapper neemt
tijdelijk afstand van leefwereld (abstractie leefwereld) om naar de dingen te
kijken als loutere objecten (niet als betekenisvolle dingen)
Bestuderen vanuit onpersoonlijke wetten
Bv. eerste succesvolle studie van anatomie: wanneer men lijken begon
open te snijden: lijk niet meer zien als betekenisvol ding
Betekenisvolle dingen herleiden tot loutere opbjecten mag alleen in
context van wetenschap
Keert daarna terug naar de leefwereld
Belangrijke vraag: Wat is de relatie van de wetenschap tot de leefwereld?
Leefwereld wetenschappelijker maken? Is al aan het gebeuren (bv. tinder:
werkt met algoritmes)
Wordt de leefwereld bepaald door dynamieken en gewoonten die niet veel
te maken hebben met wetenschap?
Eigen wetmatigheden: autonomie van de leefwereld
Redelijkheid =/= rationaliteit (= op zo efficiënt mogelijke wijze tot bepaalde
kennis komen)
Bv. je begint te studeren in leuven en hebt geen vrienden
Wil mensen leren kennen die bij je passen
Persoonlijkheidsonderzoek (enquetes, naast mensen gaan zitten die
volgens onderzoek goed bij je passen)
Vanuit wetenschappelijk oogpunt heel rationeel MAAR niet
redelijke manier om met mensen om te gaan = intuïtie gebruiken
1.2. DE ‘ZINGEVENDE’, ‘COGNITIEVE’ EN ‘MANIPULATIEVE’
INTERESSES VAN DE MENS
4
,3 ‘interesses’ van de mens (3 ‘verlangens’, ‘manieren waarop we tot de
wereld betrokken zijn’):
Cognitieve interesse = kennis
o Wetenschap
o Particuliere interesse
Manipulatieve interesse = controle
o We willen de wereld zo inrichten dat ze beantwoordt aan onze
behoeftes en verlangens
Zingevende interesse = betekenis
o Heeft te maken met een betekenisvolleven te willen hebben
o Vaag begrip we denken dat dit niet zo belangrijk is
Cognitie Manipulati
f ef
Zingeve
nd
Zingevende interesse is veel meer omvattend dan we denken: is ook iets
zelfstandigs, op zich
Zingevende vs cognitieve interesse
Zingevende vs manipulatieve interesse
Cognitie Manipulati
f ef
Zingeve
nd
1.2.1.ZINGEVEND EN COGNITIEF
Stelling 1: Er zijn activiteiten in ons leven die lijken te gaan over een
‘cognitieve interesse’, maar die eigenlijk fundamenteel over zingeving
gaan.
5
, Bv. praten met elkaar: we denken dat conversaties houden het uitwisselen
van info is
Is niet zo, gaat over iets anders: bv. conversatie met buur over het
weer =/= uitwisselen van info want kan dit zelf opzoeken
Erkennen dat je je buur ziet staan dus conversatie starten, anders
grof
Vieren dat jullie buren zijn
Stelling 2: Op het domein van de zingeving bestaat er redelijkheid en
onredelijkheid. Wat ‘redelijk’ en ‘onredelijk’ is, is echter niet hetzelfde
als wat vanuit cognitief oogpunt ‘rationeel’ en ‘irrationeel’ is.
Kennis speelt ook bepaalde rol in relaties
Bv. ik vraag me af of partner mij bedriegt
Kennis of partner mij bedriegt = betekenisvolle kennis
Wat is meest efficiënte manier om tot die kennis te komen (vanuit
wetenschappelijk oogpunt)? = Privé detective inhuren of tracking
app installeren
Als partner dit te weten komt = vertrouwensbreuk
Vragen aan partner of hij mij bedriegt is niet meest efficiënte manier
maar wel veel passender
Wetenschap kiest altijd voor meest efficiënte manier, maar in
relationele context (leefwereld): komen betekenisvolle dingen te
weten op manier die passend is
Religie: niet passend om op wetenschappelijke manier geloof af te breken
of ervan te overtuigen want = vertrouwensbreuk
Stelling 3: Wetenschappelijke (cognititeve) bevindingen, zijn vaak
slechts van relatief belang voor de zingevende relaties in de leefwereld.
Wat is de rol van wetenschappelijke kennis in een betekenisvolle
leefwereld?
Wetenschap heeft pretentie te onthullen wie jij werkelijk bent zie vb. 1
Voorbeeld 1: liefde en chemie
Liefde = chemische reactie
Je wordt aangetrokken tot iemand omdat die bepaalde feromonen heeft
Vraag: hoe belangrijk is die kennis voor onze leefwereld?
Relatief onbelangrijk
Meestal glijdt wetenschap van ons af
Er zijn wetenschappelijke verklaringen voor religie
Voor religieuze mensen irrelevant
Voorbeeld 2: straf
Zie fragment van Fawlty towers
6
,Stelling evolutiebioloog (Dawkins) ivm met wetenschap – leefwereld: wij weten
door de wetenschap dat mensen geen vrije wil hebben, dus zijn we niet
verantwoordelijk voor wat we doen
Heeft dus geen zin mensen te straffen
Strafrecht moet afgeschaft worden
Dawkins: mensen zijn geneigd elkaar te straffen, maar eigenlijk is die wil, dat
verlangen om mensen te straffen even belachelijk als Fawlty die op zijn auto aan
het kloppen is, want wij mensen zijn net zoals die auto machines en, net zoals die
auto niet verantwoordelijk is voor het feit dat die niet wil starten, zijn daders van
misdrijven niet verantwoordelijk voor wat ze gedaan hebben
Verlangen om te straffen moet verdwijnen
“Wetenschap moet onze leefwereld bepalen”
Cognitief inzicht dat onze hersenen op bepaalde manier werken moet
ervoor zorgen dat we die reactie niet meer hebben
Straf vinden we zinvol, wat de cognitieve wetenschap ook zegt
Samenvattend: dit schilderij
We kijken naar schilderij: wetenschapper kan zeggen: dat zijn geen schepen en
windmolen maar strepen verf
is waar, maar dit is niet wat een normaal persoon ziet
Onze betekeniswereld is voor groot stuk autonoom, immuun tov
wat de wetenschap erover zegt
1.2.2.ZINGEVEND EN MANIPULATIEF
Stelling 1: Er zijn zaken in ons leven die lijken te gaan over onze
‘manipulatieve interesse’, maar die eigenlijk fundamenteel over
zingeving gaan (en die niet kunnen bereikt worden door manipulatief
handelen). Bijvoorbeeld: geluk en erkenning.
Bv. vriendschap
Je kan zeggen hier nood aan te hebben
lijkt manipulatieve interesse
7
, Zo werkt het niet: als vriendschap een nood zou zijn, zouden
vrienden inwisselbaar zijn, maar vriendschap is trouw blijven aan
iemand, ook al heb je er geen nood aan
Bv. geluk en erkenning
Doel van menselijk leven = geluk wat is dit? Kan je dit op efficiënte manier
bereiken?
Voorbeeld 1: zoeken naar geluk
Geluk = innerlijke ervaring van plezier en genot?
Als dit zo zou zijn: idd manipulatieve interesse
Maar geluk is eigenlijk iets doen met iets wat buiten uw controle valt
Bv. messi die de wereldbeker wint
Heeft te maken met het feit dat de wereldbeker winnen buiten onze
controle valt
Kan de wereldbeker ook níet winnen
Stel je kan alles aan je kind genetisch bepalen
Volledige controle over aard van kind kan geluk van het hebben van
een kind kapot maken
Moet noodzakelijk buiten je controle zijn, anders verliest het zijn
waarde
Voorbeeld 2: zoeken naar erkenning en waardering
Stel je hebt pilletje = erkenningspilletje iedereen die dit inneemt vindt je
fantastisch waarde van erkenning die je dan krijgt = 0
Al hetgene wat het leven waardevol maakt, zijn noodzakelijk dingen die
buiten onze controle vallen
Zingevende interesse behoort tot apart domein dat niet gezien kan worden
vanuit het domein van de manipulatieve interesse
Geluk is niet zomaar een nood die je kan vervullen
Als dat zo zou zijn, gaan we het niet vinden en enkel anderen gebruiken
om deze nood te vervullen
Als dat zo zou zijn, ga je nooit weten wat vriendschap is, want vriendschap
is enkel interessant wanneer je beseft dat je deze vriendschap ook níet zou
kunnen hebben (toeval, geluk)
Stelling 2: De focus op de manipulatieve interesse kan uiteindelijk de
zingevende dimensie aantasten.
Voorbeeld: burgerschap
Burgerschap = orde van zingevende interesse
Niet alleen van de orde van de manipulatieve interesse (zou alleszins niet
zo mogen zijn)
Burgerschap: willen bijdragen, vechten voor hun land
8
