HISTORISCHE KRITIEK
INLEIDING
WAT IS HISTORISCHE KRITIEK?
= Systematische kritische reflectie bij verzamelen, evalueren en verwerken van informatie
Kritisch alyseren:
- Wapen tegen valse informatie/gemanipuleerde/onjuiste berichtgeving/onvolledige
Bv: Rusland (grootmacht) en Oekraine: fake nieuws verspreiden over Oekraine
oorlogpropaganda
PROPAGANDA: aanhangers van een bepaald gedachtengoed voor zich winnen.
Fake news <-> complottheorieën (bv: coronavirus is een oorlogswapen van China)
Alternative facts: alternatieve waarheid zijn politiek gemotiveerde zienswijzen die
niet, of alleen zeer selectief, met de objectieve realiteit te maken hebben.
Selectieve informatie: enkel vanuit één invalshoek informatie bekijken bv: aan de hand
van de manier waarop foto’s worden genomen (technieken van fotografie)-> hoe en wat
je in beeld brengt.
Niet bewust met die bedoeling, maar is een selectie van de werkelijkheid bv: hoe dingen
worden verteld,… subjectieve beleving (woordgebruik,…)
Is niet gemakkelijk om zo dingen zichtbaar/te herkennen: we moeten een specifieke
kennis opdoen over bronnen
CASUS:
Bv: Vlaams belang maakt zich schuldig van allerlei valse berichtgeving. Ze
trokken foto’s van een asielcentrum en een groep vluchtelingen heeft hij voor
die foto van het asielcentrum geplakt. Ze manipuleren dus info. Wat ook veel
voorkomt is selectieve berichtgeving (berichtgeving uit 1 standpunt, zonder de
andere te willen zien, invalshoek is dus belangrijk, maar ook het woord
gebruik).
Bv: complottheorie waar ze zeggen dat Bill Gates corona heeft veroorzaakt.
Bv: onjuiste info: moord op Joe, vanwege een mp3-speler. Hij was doodgestoken
door 2 mannen. De camera kwaliteit was niet goed, maar het nieuws zei
meteen dat het ging om Noord-afrikanen in Molenbeek. Het bleek niet om
Marokkaanse jongeren te gaan, maar om Polen. Dit toont aan dat het nieuws
soms te snel conclusies wil maken en info meteen naar buiten wil sturen, wat
soms leidt tot onjuiste/ onvolledige info.
Bv: Trump had een foto gebruikt van het plein voor het Witte huis van hem en
in de tijd van Obama. Hiermee wou hij aantonen dat er nog nooit zoveel volk
was als bij hem. Maar dit is incorrect. Hij heeft een stuk van de foto afgeknipt
waar er bij Trump niemand staat op een bepaald stuk en bij Obama super veel
1
, mensen. Dit toont aan dat foto’s makkelijk bewerkt kunnen worden.
Bv: foto van ISIS strijders waarbij we een groepje zien op een foto zonder
raketten. Maar om het toch te doen passen bij de titel van het artikel hebben ze
raketten gefotoshopt in de rugzak van het groepje vluchtelingen. Dit toont
opnieuw aan dat foto’s makkelijk te bewerken zijn. En ook dat een kleine
ingreep de totale interpretatie kan doen veranderen.
Bv: selectieve berichtgeving: invalshoek van de fotograaf is zeer belangrijk. Er
waren in Brussel na de aanslagen militairen enz. uit voorzorg. Je kan dit
fotograferen op 2manieren. Ofwel ga je van beneden naar boven trekken van
een militaire tank waardoor hij heel groot lijkt, of het leger trekken zodat het
lijkt dat ze er met super veel zijn. Ofwel ga je de winkelstraat trekken, de
kerstboom die toen ook op de markt stond. Je kan dus doen een selectieve
berichtgeving waarbij je doet lijken alsof Brussel vol met militairen stond
zonder volk op staart.
Bv: selectieve berichtgeving: woordgebruik is belangrijk. Door het woord anti-
vaxers doe je alsof het complotdenkers zijn, die er niet helemaal bij hun zinnen
zijn.
Systematische kritiek: stapsgewijze kritiek, waar je kritisch moet zijn. Beter
zouden we zeggen systematische twijfel.
• Dit is een essentiële academische vaardigheid
• Dit is een wezenlijke vaardigheid om als kritisch burger in hedendaagse samenleving te navigeren
Feiten van opinies onderscheiden en waarheid van leugens onderscheiden (post-truth, fake news)
Vaststellen contradicties
• Set wetenschappelijk vastgelegde regels
Vroegere focus op historische bronnen, maar ook vandaag blijvend actueel
INFORMATIEBRON
• Specifieke kenmerken/ verschillende aard
Krantenartikel, parlementaire tekst, interview, afbeelding, film, audio opname, sociale media,
tweet, …
Ondershceid wordt gemaakt tussen…
o Publiek versus privaat
o Uit eigen naam versus uit naam van organisatie
o Allerhande thema’s
Ontstaanscontext en eigen kenmerken
o Formele regels
2
, o Eigen taalgebruik
• Kennis noodzakelijk over bron en haar kenmerken
Kritisch en correct naar waarde schatten (informatie)bron
o Autoriteit = de aanvaarde macht van een persoon of organisatie
o Betrouwbaarheid = de mate van eerlijkheid of geloofwaardigheid
o Juistheid = de mate van overeenstemming tussen de waarde die verkregen wordt uit
een reeks waarnemingen en de werkelijke waarde
o Objectiviteit = de feitelijkheid onafhankelijk van de mening van iemand
o Controleerbaarheid, = de mate waarin het mogelijk is om betrouwbare gegevens te
krijgen uit inspectie
• Opgelet: betekent niet het omgekeerde!!
Alle informatie verwerpen onder het mom van ‘kritisch’
ACTUELE RELEVANTIE
• Massamedia, informatieoorlogen
• Manipulatie informatie
Dit is geen nieuw fenomeen, maar een toename in schaal en snelheid
o Vroeger: propaganda
o Nu: Deepfake, AI
Bv. Misleiding, uitdragen agenda, bekomen rechten, legitimering daden, onbestraft blijven
schendingen grondrechten, …
• Belang ‘oude’ principes historische kritiek (interne en externe kritiek, vergelijken bronnen en informatie,
op systematische wijze)
Wetenschappelijk instrument vs. buikgevoel
ACTUELE RELEVANTIE: TEKSTUELE ANALYSE
• Visuele manipulaties en literaire regels
Waar nadruk op gelegd, wat verzwegen, met welke reden?
• Belang terminologie
COVID-19: ‘antivaxers’, ‘complotdenkers’, ‘vrijheidsstrijders’, ‘demonstranten’
• Belang medium informatie: bepaalt informatie bv. Tweet (X)
• ‘Systematische twijfel’ moet zo veel mogelijk vermeden worden
WAAROM ‘HISTORISCHE’ KRITIEK?
• 19e eeuw: historici
3
