De biologische basis van gedrag samenvatting
1) Inleiding
1.1) Geschiedenis
Dualisme
• Filosofie van de geest = basis psychologie
• Lichaam en geest zijn onafhankelijk
• Griekse oudheid: Plato en Aristoteles (400-300 v.C.)
• René Descartes (1596-1650)
Psychische problemen, stoornissen in gedrag? -> externe geesten & duivels
Evolutieleer
• Charles Darwin (1809-1882)
• Survival of the fittest
Ontdekkingen in de geneeskunde
• Donald O. Hebb (1904-1958)
- Waarnemingen, emoties, gedachten en herinneringen verklaard vanuit
hersenactiviteiten
• Robert Sperry (1913-1994)
- split-brain patiënten (epilepsie) > linker- en rechterhersenhelft onafhankelijk
• Biomedisch model als verklaring voor psychische problemen
- Psychofarmaca (antidepressiva, antipsychotica)
- Beeldvormingstechnieken (CT, PET, fMRI)
- Neuropsychologie, neuropsychopathologie, psychofarmacologie, gedrags- en
populatiegenetica
Kritische kanttekening
VOLLEDIGE BIOLOGISCHE MAAKBAARHEID VAN DE MENS?
➔ Enerzijds bevrijdend…
▪ Ontschuldigend voor ouders en familie van kinderen met ADHD, autisme,
schizofrenie,…
➔ MAAR: reductionistisch én gevaarlijk…
▪ opletten met uitspraken over complexe gedragingen zoals seksualiteitsbeleving,
relatiepatronen of crimineel gedrag
1
, ▪ Verantwoordelijkheid? Vrije wil?
▪ Bv. zaak Filliagi (1994)
➔ Andere invloeden niet vergeten!
▪ sociale druk, omgevingsfactoren, ouders & culturele variabelen bv. taalontwikkeling
1.2) Disciplines
biologische psychologie = studie van de biologische processen die aan de basis liggen van gedrag,
gevoelens, en gedachten
klinische neuropsychologie = studie van de relatie tussen de werking van de hersenen en gedrag
neurowetenschappen= studie naar alle aspecten van het zenuwstelsel (centraal en perifeer)
• neuroanatomie= studie van de structuur van het zenuwstelsel
• neurofysiologie= studie van de werking en functies van het zenuwstelsel
Evolutiepsychologie= studie van menselijke gedrag vanuit evolutieleer, in eerste plaats vanuit het
principe van natuurlijke selectie
Gedragsgenetica= studie van de overerving van gedrag
Biologische invloeden op gedrag
➔ Een goede werking van het centrale zenuwstelsel
➔ Invloed van lichaam op geest
➔ Erfelijkheid
➔ Invloeden vanuit menselijke evolutie
Het
zenuwstelsel
Centraal Perifeer
zenuwstelsel zenuwstelsel
Somatisch Autonoom
Hersenen Ruggenmerg
zenuwstelsel zenuwstelsel
Sympathisch Parasympatisch
zenuwstelsel zenuwstelsel
2
,1.2.1) Een goede werking van het centrale zenuwstelsel
Kennis over werking van het centraal zenuwstelsel op basis van onderzoek naar…
• Hersenletsels (bv. gevalstudie K.C.)
• Algemene hersenaandoeningen (bv. ziekte van Alzheimer)
• Ondervoeding (bv. ijzer- en jodiumtekort)
• Medicatie (bv. chemische werking hersenen)
Gevalsstudie: K.C. 35j- Hersenletsel
• Vijf jaar geleden betrokken bij motorongeval. Reed om onbekende redenen van de weg af.
Geen andere betrokkenen.
• Buiten bewustzijn naar ziekenhuis gebracht, bloedgezwel verwijderd aan linkervoorkant
van de hersenen. 72 uur buiten bewustzijn.
• Bij ontwaken herkent hij aanvankelijk niemand. Op zevende dag herkent hij moeder. 4
weken intensieve, 6 weken revalidatie. Woont daarna bij ouders.
• Voor ongeval werkte hij als kwaliteitscontroleur bij een bedrijf van bouwmaterialen.
• Bevindingen onderzoek (5 jaar na ongeval):
• Geen reukzin
• Ziet niets in rechter visuele veld
• Problemen fijne motoriek rechterhand en –voet
• Alert, beleefd, werkt mee. Antwoord op alle vragen en zegt ook wanneer hij het niet
weet
• Niet geagiteerd of rusteloos wanneer hij alleen wordt gelaten.
• Luister aandachtig en antwoordt
• Intelligentie en taalbegrip normaal
• Alle initiatief verloren, doet niets uit zz, problemen met complexe opdrachten en
reageert niet op algemene opdrachten zoals “geef korte samenvatting van je leven”
• Geheugenproblemen (zie video)
• Zelf geeft hij problemen met geheugen aan!
3
, Geheugenproblemen:
• Herinnert zich niets meer uit leven voor accident
• Kan niets meer opnieuw leren
• Herinnering aan persoonlijke gebeurtenissen is weg
X Verschillende eerdere ongevallen en ziekenhuisopnames
X Verdrinkingsdood broer
X Ontspoorde trein met gevaarlijke stoffen bij huis
X Vrienden
X Fabriek waar hij jarenlang gewerkt heeft
Begrip woorden, weet naam gereedschappen en hoe die gehanteerd moeten worden
Kan stukje bij beetje leren over vroegere gebeurtenissen, maar eerder feitenkennis (alsof hij er zelf
niet bij was)
➔ Basis voor onderscheid episodisch vs. semantisch geheugen
Ziekte van Alzheimer (hersenaandoening)
• Wereldwijd 55 miljoen mensen met dementie, elk jaar 10 miljoen nieuwe gevallen
• Ziekte van Alzheimer meest voorkomende oorzaak van dementie (60-70%)
• Dementie = een syndroom; progressieve vermindering in intellectuele vermogens bij ouder
worden ~ neurodegeneratie
Ondervoeding
• In landen met hongersnood
- Tekort aan voedsel tijdens zwangerschap en eerste levensjaren → verminderde
intellectuele vermogens (Baker & Greer, 2010; Zimmerman, 2009)
- Vooral tekort aan ijzer & jodium
▪ Komt ook voor in Westerse maatschappij!
Medicatie
• Geneesmiddelen bevatten stoffen die inwerken op de chemie van de hersenen
• Psychofarmaca: verlichten symptomen psychische stoornissen
- Bv. antidepressiva vullen tekorten aan serotonine of noradrenaline aan (zie leerpad
3.2)
4
