De psychologisch consulent als
professional
Thema 1: De sociale kaart
Leerdoelen:
• De student heeft een grondige kennis van van het zorglandschap (settings en contexten).
• De student selecteert volgens het subsidiariteitsbeginsel de meeste gepaste hulpverlening.
• De student verwijst gericht door naar gespecialiseerde diensten indien nodig.
• De student informeert de zorggebruiker hierover.
• De student doet beroep op een professioneel netwerk:
o op autonome GGZ beroepen
o team
o professioneel netwerk
• De student kent de Sociale Kaart
• De student gebruikt de Sociale Kaart in functie van doorverwijzing
• Zorglijnen!!!!!.
• De student kan de basisbegrippen die gebruikt worden in het hulpverleningslandschap
uitleggen.
• De student kan de verschillende basisbegrippen duiden met een voorbeeld.
• De student legt uit wat ‘vermaatschappelijking van de zorg’ betekent en kan dit duiden met
voorbeelden.
• De student kan de drie modellen (sectoraal model, categoriaal model, echelonmodel).
• De student kan de drie modellen (sectoraal model, categoriaal model, echelonmodel)
uitleggen
• De student kan de drie modellen (sectoraal model, categoriaal model, echelonmodel)
duiden met voorbeelden.
• De student kan de verschillende zorglijnen uit het echelonmodel omschrijven
• De student kan de verschillende zorglijnen uit het echelonmodel duiden met een
voorbeeld.
• De student kan de drie modellen (sectoraal model, categoriaal model, echelonmodel)
toepassen op een casus.
• De student omschrijft wat de sociale kaart in het hulpverleningslandschap is.
• De student kan verschillende tools opsommen om op zoek te gaan naar gepaste hulp voor
een zorgvrager.
• De student kan de tool van de Sociale Kaart gebruiken om op zoek te gaan naar gepaste
hulp voor een zorgvrager.
• De student omschrijft wat doorverwijzen is en wat hierbij belangrijk is.
1
,Begrippen:
Werkveld: het gebied waartoe het werk dat je doet behoort (onderwijs, arbeids- en organisatie,
forensisch werkveld, klinisch werkveld, gezinsondersteuning).
Welzijnszorg (te onderscheiden van Gezondheidszorg) is een maatschappelijke sector die zich
richt op personen of groepen die omwille van een of ander probleem niet ten volle kunnen
participeren aan het maatschappelijk leven. Overheid, maar ook particulieren, vrijwilligers,
professionals, organisaties, projecten enz.. bieden daarbij zorg en ondersteuning in de vorm van
therapieën, andere behandelingen, begeleiding, activiteiten, onderdak, enz..
De geestelijke gezondheidszorg (ggz) is, als vakgebied van de gezondheidszorg, een toegepaste
wetenschap die zich met de psychische gezondheid van mensen bezighoudt. Naast onderzoek en
studie van deze gezondheid omvat ggz ook toepassing van die kennis om de geestelijke
gezondheid en kwaliteit van leven van de mens te bevorderen en/of herstellen. Ook streeft de ggz
naar het voorkómen van psychische problemen.
Een welzijnsvoorziening is in Vlaanderen een instelling of dienst die door de overheid of door
private personen of organisaties wordt opgericht om hulp te verlenen aan personen in
welbepaalde probleemsituaties. Welzijnsvoorzieningen worden in verschillende sectoren en voor
verschillende doelgroepen, na erkenning, vergunning en/of subsidiëring, mee ingeschakeld bij de
uitvoering van het welzijnsbeleid.
Preventie: het voorkomen dat er problemen ontstaan door van tevoren in te grijpen. Preventie is
het geheel van doelbewuste initiatieven die anticiperen op risicofactoren (= handelen voordat het
probleem ontstaat) en ageren wanneer eerste signalen zich ontwikkelen en de problematiek aan
het ontstaan is.
Continuïteit van zorg (zorgcontinuïteit): verwijst naar de capaciteit van het systeem om te
garanderen dat de zorg die een zorgvrager krijgt op een vlotte en gecoördineerde manier is
georganiseerd, over verloop van tijd en tussen de verschillende zorgactoren, instellingen en
gewesten. Als de zorg onvoldoende gecoördineerd is, of als de communicatie tekortschiet, kunnen
heel wat problemen optreden. Het is daarom van cruciaal belang dat alle zorgverstrekkers weten
wat de anderen doen en ervoor zorgen dat hun interventies elkaar aanvullen. Continuïteit van zorg
kan een hele reeks aspecten omvatten, zoals de mogelijkheid om op dezelfde zorgverstrekker(s)
een beroep te kunnen blijven doen, een vlotte overgang tussen verschillende soorten zorg, een
doeltreffende communicatie en coördinatie tussen de verschillende zorgverstrekkers,...
Persoonsgerichte zorg (zorg op maat): zorg die is afgestemd op iemands persoonlijke interesses,
noden en voorkeuren.
Toegankelijke zorg: laagdrempelig, buurtgebonden en niet-stigmatiserend in zijn
aanpak. Toegankelijkheid verwijst naar het gemak waarmee de bevolking toegang krijgt tot de
gezondheidsdiensten, in termen van afstand (geografische spreiding), kostprijs, tijd en
beschikbaarheid van het personeel. Het is een voorwaarde voor een efficiënt en kwaliteitsvol
zorgsysteem.
Generalistisch: iemand die generalistisch werk is van alle markten thuis en beschikt niet per se
over grondige kennis over een onderwerp, maar over een breed scala aan kennis om 'eerste hulp'
2
,te bieden (bv. iemand die met verschillende doelgroepen en problematieken werkt en van alles een
beetje afweet, maar niet diepgaand)
Specialistisch: iemand die specialistisch werk heeft specifieke deskundigheid, diepgaande kennis
en competenties binnen een beperkt domein. Binnen dat domein zijn ze experts (bv. iemand die
enkel werkt met eetproblematieken)
Subsidiariteitsprincipe: eerst de meest persoonsgerichte, minst ingrijpende en meest
kortdurende zorgvorm die mogelijk en nodig is aanbieden.
Vermaatschappelijking van de zorg: de zorg zoveel mogelijk in de natuurlijke omgeving van de
zorggebruiker laten plaatsvinden.
Het geheel van zorg kunnen we onderverdelen in informeel en formele zorg:
• Formele zorg = het geheel van voorzieningen, organisaties en systemen die
willen tegemoetkomen aan de noden van de zorgbehoevende met als doel het welzijn
en of de gezondheid van die persoon te bevorderen.’ Er wordt op de één of andere
manier betaald voor de zorgen (bv. psychiater, psycholoog, dokter,...)
• Informele zorg = het tegemoetkomen aan de noden van een zorgbehoevende binnen
een intermenselijke, niet–professionele relatie. Het gaat meestal om een vrijwillige en
langdurige inzet tussen zorgvrager en zorgversterker (bv: zelfzorg, mantelzorg,
vrijwilligers, buddyzorg, pleegzorg, lotgenotencontact, buurtzorg, community care, ...)
In het brede domein van welzijn en volksgezondheid bestaat in Vlaanderen een goed uitgebouwd
aanbod van formele hulp- en dienstverlening in diverse ambulante, semi-residentiële en/of
residentiële vormen:
• Ambulant (extramuraal): hulp betekent dat je hulp krijgt zonder verblijf of
overnachting. Je verplaatst je naar de dienst (ambulant) of de hulpverlener komt
langs bij jou thuis (mobiel). (bv. consulatie bij de psychiater of psycholoog)
• Semi-residentieel (transmuraal): zorg in de vorm van dagbehandeling waarna de
zorgvrager terug naar huis gaat (bv. dagverzorgingscentra, gastopvang,
dagbehandeling in psychiatrisch centrum)
• Residentieel (intramuraal): zorg die gedurende een onafgebroken verblijf van meer
dan 24u geboden wordt in een zorginstelling. In een residentiële dienst krijg je dus
begeleidende zorg met overnachting (bv. opname in ziekenhuis, verzorgingstehuis
voor mensen met een beperking,...).
3
, Vermaatschappelijking van de zorg
Met vermaatschappelijking van de hulp- en dienstverlening willen we een verschuiving binnen
de hulp- en dienstverlening realiseren waarbij gestreefd wordt naar een eigen zinvolle plek in de
samenleving voor alle mensen met al hun mogelijkheden en kwetsbaarheden.
• = verhaal van inclusie
• mensen met een beperking, chronisch zieken, kwetsbare ouderen, mensen in armoede,…
• doel: creëren van verbondenheid (er zijn voor elkaar als het nodig is) en het (letterlijk)
bouwen aan een samenleving waarin eenieder zijn zinvolle plaats heeft, door het enorme
menselijke kapitaal dat in de samenleving aanwezig is, te mobiliseren.
• Inzet op eigen krachten en mogelijkheden van de burger en zijn omgeving.
Naast formeel zorgaanbod: ondersteuning verleend in informele sfeer, onmiddelijke nabijheid van
zorgbehoevenden door familie, vrienden, buren, vrijwilligers.
Welfare mix= De combinatie van deze sectoren die de verzorgingsstaat uitmaken
• Nauw verwant: ‘vermaatschappelijking van de zorg’
o = afbouw van residentiële voorzieningen.
o = het versterken en inschakelen van informele zorg
o achterliggende idee: dat dergelijke ‘instituties’ een negatief effect hebben op de
kwaliteit van leven van deze groepen
o de druk op de gezondheidszorg te verminderen, door meer in te zetten
op preventie, eerstelijnszorg en informele zorg.
De combinatie van beide principes – het subsidiariteitsprincipe en de vermaatschappelijking van
zorg – impliceert dat zorgactoren zelfzorg en informele zorg dienen aan te vullen
met generalistische ggz indien dat voldoende is (1e lijn), en met gespecialiseerde ggz enkel indien
het nodig is (2e en 3e lijn).
Structuur van het zorglandschap
Om het zorglandschap in Vlaanderen te structureren maken we een onderverdeling in drie
modellen:
• het sectoraal model
• het categoriaal model
• het echelonmodel
4
