SEXCOUNSELING: Handleiding voor
seksuologische hulpverlening
Marijke Ijff
2019-2020
SAMENVATTING
Samenvatting van het boek “sexcounseling” van Marijke Ijff, voor het
opleidingsonderdeel basisvaardigheden seksuologische counseling en therapie
met practicum (E08L4a)
,Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1: visies op seksualiteit en attitude van de hulpverlener...........................................4
1.1. Visies op seksualiteit.................................................................................................................................................. 4
1.2. De betekenis van deze visie voor het individu.................................................................................................5
1.3. Attitude hulpverlener................................................................................................................................................ 5
Hoofdstuk 2: seksuele anatomie en fysiologie.................................................................................... 6
2.1. De vrouw......................................................................................................................................................................... 6
2.2. De man............................................................................................................................................................................. 7
..................................................................................................................................................................................................... 7
2.3. Seksuele respons.......................................................................................................................................................... 8
2.4. Zorgen.............................................................................................................................................................................. 9
Hoofdstuk 3: seksuele problemen........................................................................................................ 10
3.1. Classificatie seksuele disfuncties........................................................................................................................ 10
3.2. Meest voorkomende seksuele problemen....................................................................................................... 12
3.2.1. Verschil in seksuele interesse tussen partners............................................................................12
3.2.2.Verminderd seksuele interesse, seksueel opwindingsprobleem, lubricatieprobleem bij
de vrouw.................................................................................................................................................................. 12
3.2.3. Seksuele opwindingsproblemen bij de man, erectieproblemen...........................................13
3.2.4. Orgasmeprobleem, anhedonisch orgasme bij de vrouw..........................................................14
3.2.5. Voortijdige zaadlozing, voortijdig orgasme bij de man............................................................14
3.2.5. Dyspareunie bij de vrouw, vaginisme.............................................................................................. 15
3.3. Genderidentiteitsproblemen of genderdysphorie.......................................................................................16
3.4. Parafilieën.................................................................................................................................................................. 16
Hoofdstuk 4: oorzaken............................................................................................................................ 17
4.1. Psychosomatische cirkel van seks (Bancroft, 2009)..................................................................................17
4.2. Categorieën van oorzaken.................................................................................................................................... 17
4.3. Seks specifieke-en culturele factoren en aspecten van seksuele oriëntatie.....................................18
Hoofdstuk 5: de intakefase..................................................................................................................... 19
5.1. Praten over seks........................................................................................................................................................ 19
5.2. Samen of apart?........................................................................................................................................................ 19
5.3. Benodigde informatie............................................................................................................................................. 20
5.4. Probleemverheldering bij de meest voorkomende seksuele problemen...........................................21
5.4.1. Verschil in seksuele interesse tussen partners............................................................................21
5.4.2. Verminderd seksuele interesse, seksueel opwindingsprobleem, lubricatieprobleem
bij de vrouw........................................................................................................................................................... 21
5.4.3. seksueel opwindingsprobleem bij de man, erectieprobleem.................................................22
5.4.4. orgasmeprobleem, anhedonisch orgasme bij de vrouw..........................................................22
5.4.5. voortijdige zaadlozing, voortijdig orgasme bij de man.............................................................23
5.4.6. dyspareunie bij de vrouw, vaginisme.............................................................................................. 23
Hoofdstuk 6: probleemformulering en behandelplan................................................................... 24
6.1. Probleemformulering............................................................................................................................................. 24
6.2. Het behandelplan..................................................................................................................................................... 24
6.3. Het bespreken van probleemformulering en behandelplan met cliënten........................................25
Hoofdstuk 7: de behandeling: informatie.......................................................................................... 26
7.1. Informatie geven....................................................................................................................................................... 26
Hoofdstuk 8: de behandeling: de cognitieve en gedragsgerichte benadering........................27
8.1. Cognitieve en gedragsgerichte technieken.................................................................................................... 27
8.1.1. Herformuleren van klacht.................................................................................................................... 27
2
, 8.1.2. Verminderen remmende gedachten, vermeerderen positieve gedachten.......................27
8.1.3. Aandacht richten op lichaam............................................................................................................... 28
8.1.4. Verbeelding gebruiken door seksuele fantasieën.......................................................................28
8.1.5. Assertiever worden in relatie............................................................................................................. 29
8.1.6. Communicatieve vaardigheden.......................................................................................................... 29
8.1.7. Ontwikkelen van intimiteit en zelfbewustzijn..............................................................................29
8.2. Motivationele gespreksvoering.......................................................................................................................... 29
Hoofdstuk 9: de behandeling: de sensate-focus oefeningen........................................................30
9.1. Motivatie cliënt, doelen en structuur............................................................................................................... 30
9.2. Sensate focus oefeningen...................................................................................................................................... 31
9.2.1. Aandachtspunten..................................................................................................................................... 31
9.2.2. Struikelblokken........................................................................................................................................ 31
9.2.3. Interventies................................................................................................................................................ 32
Hoofdstuk 10: specifieke aandachtspunten bij de behandeling van een aantal
veelvoorkomende seksuele problemen............................................................................................. 32
10.1. Verminderde seksuele interesse, seksueel opwindingsprobleem, lubricatieprobleem bij de
vrouw..................................................................................................................................................................................... 32
10.1.1 Behandeling algemeen......................................................................................................................... 32
10.1.2 Behandeling seksueel opwindingsprobleem..............................................................................33
10.2. Seksueel opwindingsprobleem bij de man, erectieprobleem..............................................................33
10.3. Orgasmeprobleem, anhedonisch orgasme bij de vrouw.......................................................................34
10.3.1. Behandeling van levenslang gegeneraliseerd orgasmeprobleem.....................................34
10.3.2. Behandeling van situationeel orgasmeprobleem.....................................................................34
10.4. Voortijdige zaadlozing, voortijdig orgasme bij de man........................................................................35
10.5. Dyspareunie bij de vrouw, vaginisme............................................................................................................ 35
Hoofdstuk 11: specifieke aandachtspunten bij de behandeling van seksuele problemen bij
bepaalde groepen cliënten..................................................................................................................... 36
11.1. Ouderen en seksuele problemen...................................................................................................................... 36
11.2. Chronische zieken en seksuele problemen.................................................................................................. 36
11.3. Seksuele problemen na seksuele grensoverschrijding...........................................................................37
11.4. Seksuele problemen en cultuur........................................................................................................................ 38
Hoofdstuk 12: afsluiten van de behandeling of verwijzen............................................................38
12.1. Het afsluiten van de behandeling................................................................................................................... 38
3
, Hoofdstuk 1: visies op seksualiteit en attitude van de hulpverlener
Wat is sekscounseling?
- Kortdurende hulpverlening gemiddeld 5 tot 10 sessies, gericht op het opheffen
van de seksuele klacht.
- Volgorde boek: intake, probleemformulering en behandeling
1.1. Visies op seksualiteit
Wat is seksualiteit?
- De beleving van genitale lust en gedrag dat daartoe kan leiden
- Veel discussie hieromtrent, geen definitieve definitie
- Alternatieven
o De fysieke en of mentale activiteit gericht op het oproepen van
lichamelijke, seksuele reacties of gevoelens van seksuele opwinding
o Heeft te maken met: lichamelijk seksueel functioneren, seksueel
gedrag/beleving en betekenis
- Definities zijn voor iedereen anders: sommige vinden passie belangrijk, anderen
eerder intimiteit, nog anderen maken hier zelfs geen onderscheid tussen
invloed van eigen ervaringen, denkbeelden, overtuigingen, cultuur, etc.
Veel veranderingen door algemeen maatschappelijke ontwikkelingen:
vrouwenemancipatie, verstedelijking, democratie, etc.
- Meeste verandering: positiever imago en biologisch standpunt wordt bio
psychosociaal standpunt
Geschiedenis
- Jaren 20: verlangen = biologische drift die je moet onderdrukken, anders komt er
zonde (Freud, katholiek). = sociologisch controle en repressiemodel
- Eind jaren 20: seksuele hervorming
o Seksueel verlangen is een positieve biologische drift die niet onderdrukt
moet worden
o Maatschappij moet aangepast worden aan de natuur i.p.v. andersom
- Jaren 50-60: seks is niet enkel biologisch: ook plezierig! Vaststelling dat negatieve
ervaringen kunnen leiden tot een rem op seks.
- Jaren 70-80: cultureel leermodel of biopsychosociaal model
4
, o Uitdrukking van seksuele liberalisering
o Kerk werd vervangen door individuele verantwoordelijkheid en keuzes
o Invloed media!!
o Natuur-cultuur discussie: meer belangstelling voor somatische verklaringen
en neurowetenschappen
- Jaren 90:
o 1998: erectiepil
o “de maakbare mens”
Seksuele gezondheid is het vermogen zich seksueel aan te passen en een eigen regie te
voeren, in het licht van fysieke, emotionele en sociale uitdagingen van het leven (NVVS).
1.2. De betekenis van deze visie voor het individu
Betekenis seksualiteit is afhankelijk van maatschappelijke, individuele en culturele
factoren. Bijvoorbeeld
- cultuur “seks hoort niet voor het huwelijk”
- socialisatie: vrouw hoort passief te zijn
- normen: veel dingen die vroeger niet mochten, worden nu getolereerd
Wat met biologische drift?
- Wij gaan ervan uit dat de mens grip kan hebben op zijn eigen seksueel verlangen
indien hij voldoet aan de basale lichamelijke voorwaarden.
- Ook rekening houdend met de seksuele motivatie: contact, macht, liefde, etc. Let
op de motivatie kan een grote invloed hebben op de relationele dynamiek.
!! Iedere cliënt brengt zijn eigen persoonlijke bagage in het gesprek: dus mee opletten.
1.3. Attitude hulpverlener
Hulpverlener zal oorzakelijke verbanden tussen normen en problemen duidelijk maken
Noodzaak
Serieus nemen van het seksuele probleem: let op met eigen visie
Rekening houden met eigen grenzen, normen, overdracht en tegenoverdracht
Ethische aspecten
5
, Let op met emotionele betrokkenheid
Bespreek met supervisor
Bekijken of aanraken van geslacht is voor medische sector
Geen relatie met cliënt tot 2-5 jaar na afsluiten van behandeling
Hoofdstuk 2: seksuele anatomie en fysiologie
Belangrijk dat onjuiste kennis wordt weggeholpen zodat misverstanden, of verkeerde
verwachtingen niet hoeven te leiden tot seksuele problemen
2.1. De vrouw
Kennis over uitwendige organen bij de vrouw
6
, Bij opwinding zal de clitoriskop zich terugtrekken in de voorhuid
Maagdenvlies is een dun, elastisch weefsel en ligt als een ring rond de opening
van de vagina. Dit vlies rekt gewoon mee, waardoor er meestal geen sprake is van
bloedverlies tijdens de ontmaagding.
Klieren Bartholin liggen aan beide kanten van de vagina en scheiden druppels
vocht af tijdens de plateaufase.
Kennis over inwendige organen bij de vrouw
Vagina is een lange ruimte met geribbeld slijmvlies. Voorste een derde deel is
nauw door de bekkenbodemspieren die hierrond liggen. Het eerste deel is ook
prikkelgevoelig. Het binnenste twee derde deel is enkel drukgevoelig.
Vochtigheid is afkomstig van een soort ‘zweten’ door de wanden van de vagina
door toegenomen bloedtoevoer
G-plek (Grafenberg, 1950): plek in de vaginavoorwand waar uitlopers van de
clitoris zich bevinden.
Baarmoeder is peervormig, gespierd orgaan van 8cm en bestaat uit een systeem
van banden waardoor het continue kan bewegen in de buikholte.
Anus: eerste deel prikkelgevoelig, laatste deel eerder drukgevoelig.
Bekkenbodemspieren:
o Functie bij orgasme: ritmisch samentrekken
o Onbewust of bewust opspannen van urineleider, anus en vagina
o Opvangen drukverschillen buikholte en organen
2.2. De man
Kennis over uitwendige organen bij de man
Penis bestaat uit schacht en eikel
7
, o Schacht beschikt over 2 zwellichamen (corpora cavernosum) en het
sponslichaam
o Eikel bedekt met slijmvlies is prikkelgevoelig
Balzak bevat teelbal, bijbal en zaadleider: de huid is prikkelgevoelig en houdt
rekening met temperatuur.
Kennis over inwendige organen bij de man
Linker teelbal hangt meestal lager: teelbal produceert zaadcellen en
geslachtshormonen
Bijbal is 5-6m lange streng waarin zaadcellen rijpen.
Zaadlozing
o Vanuit bijbal in zaadleider, via liezen naar bovenste deel plasbuis: hier
wordt het zaad aangevuld met vocht uit de zaadblaasjes, wat het grootste
deel uitmaakt van het ejaculaat
o Zaadblaasjes zorgen voor het transportmiddel
o Klieren van Cowper zorgen voor voorvocht
Bekkenbodemspier: minder complex bij de man
o Mannen met erectieproblemen kunnen deze spier oefenen om langer een
erectie te kunnen behouden
2.3. Seksuele respons
Seksuele responscyclus (M&J, Kaplan)
Wat?
- Nood aan doorgaande stimulatie om doorheen de stappen te geraken
- Lineaire seksuele responscyclus
- Kaplan heeft verlangen of motivatie toegevoegd
- Aan de hand van meetbare lichamelijke reacties
o Algemeen: spanning in spieren, hoge bloeddruk en hartslag, vasocongestie
8
, o Vrouw: vagina verwijd, clitoris vergroot, vochtig
o Man: teelbal groeit, emissie fase – refractaire periode
o Bij ouderen? Minder intensief, trager, minder vochtig (oestrogeen en T
dalen in overgang), slijmvlies wordt dunner, penis minder hard en
refractaire periode kan nu oplopen tot een dag of meer
Van curve naar cyclus
Voorbeeld van Basson: seksuele interesse ontstaat door prikkels van buitenaf of van
binnenuit
Voorbeeld van Both: incentive-motivatie theorie: het evrwerken van seksueel competente
stimulus kan resulteren in seksuele opwinding
Voorbeeld seksuele informatieverwerkingsmodel: automatische, onbewuste processen
spelen een rol bij actief maken van genitale reacties, terwijl subjectieve opwinding
ontstaat door bewuste aandachtsprocessen. Opmerking: mannen vinden lichamelijke
reacties belangrijk terwijl vrouwen eerder pleiten voor omgevingsfactoren
2.4. Zorgen
Vrouwen
- Grote van de schaamlippen beter binnenste en buitenste schaamlip i.p.v. kleine
en grote
- Niet iedere aanraking aan clitoris is prettig
- Scheuren van het maagdenvlies gaat niet altijd gepaard met bloed.
- Pijn en bloed komt eerder voor bij spanning en verkramping i.p.v. te kleine
doorgang
- Het al dan niet bestaan van de G-spot
Mannen
- De grote van hun penis zou symbool staan voor kracht en macht
Seksuele opwinding: vrouwen remmen zelf af vanuit angst om klaar te komen (vb.: een
gek gezicht trekken)
9
, Anale seks: veel taboe omtrent dit thema: vooral belangrijk om maatregelen te nemen
voor hygiëne en veiligheid
Hoofdstuk 3: seksuele problemen
Seksuele disfunctie of stoornis is het ontbreken of verminderen van de fysieke seksuele
respons, ondanks adequate stimulatie, en bij seksuele pijnklachten, evenals op basis van
klachten over seksuele beleving
Seksuele moeilijkheid of seksueel probleem komt voor wanneer iemand seks niet beleefd
zoals hij/zij zou willen beleven en/of niet kan beleven zoals de persoon dit wenst.
3.1. Classificatie seksuele disfuncties
DSM 5: Handboek voor classificatie van psychische stoornissen
LOPS: landelijk overleg van poliklinieken seksuologie
PSTG: platform van seksuologische teams in GGZ-instellingen
Let op: deze classificaties geven niet enkel feiten weer, maar worden ook beïnvloed
door normen
Bijvoorbeeld: in DSM staat er niets over masturbatie: als je een probleem hebt met
masturberen dan kan dit nooit een seksueel probleem zijn
DSM 5
Drie hoofdstukken
1. Seksuele disfuncties: gekarakteriseerd door een klinisch significante verstoring in
het vermogen om seksueel te reageren of plezier te ervaren
a. Vertraagde ejaculatie
b. Erectiestoornis
c. Orgasmestoornis bij vrouw
d. Seksuele interesse- opwindingsstoornis bij vrouw
e. Genitopelviene pijn-/penetratiestoornis
f. Hypoactief-seksueel verlangenstoornis bij de man
g. Vroegtijdige ejaculatie
Levenslang of verworven? // primair of secundair?
situationeel of gegeneraliseerd?
10
