Religie Zingeving Levensbeschouwing (RZL)
Uitleg vak
- Per hoofdstuk, een prentenkabinet (niet afprinten!!)
- Schrijf volle teksten – er is een verhaal nodig, geen losse stukken
- Cursus
- Prentenkabinet is WEL examenstof (examen krijg je een prent)
- Een film (op Toledo) komt ook op het examen (sluit aan bij H2)
· Inhoud knn toepassen op de film
· Je leest de tekst als je kijkt naar de film (‘ah ik moet dit zien’)
Toledo:
- Uitleg over hoe je het vak best aanpakt (LEES)
- Verhalenbundel: verzameling van alle teksten waar ze het over gaat hebben
· Zowel teksten als oude en nieuwe testament
· Inhoud van Romans (korte inhouden)
- Tijdslijn: filosofie is ook een tijdsvak, alles hangt samen (maar ze springt overal rond in de
geschiedenis)
· Vb. 19e eeuw begint ze, erna 3000 v.C…
Mondeling examen
- Inschrijven
- Verwacht een overzichtelijk verhaal (als antwoord op de vraag)
- NIET VANBUITEN LEREN, MAAR BEGRIJPEN
1. Les 1
Ze brengt ons naar Europa 2015: omdat er in de 21e eeuw was er een nieuw soort geweld in de Westerse
wereld opduikt, die gekoppeld/gerelateerd is aan religie.
- Cursus = verhouding tussen religie en geweld. Is geweld nu inherent aan religie? Wat is nu religie
en geweld?
Vanaf het 2e hoofdstuk komt er een onderscheidt tussen monotheïsme en religie…
- Want het geweld van vandaag is gekoppeld aan het monotheïsme: jodendom, islam en
christendom
Europa is christelijk vanuit z’n geschiedenis. Als de docent dus zal spreken over ‘wij’ christenen, gaat dit
NIET over wij gelovigen, maar over wij Europeanen. Fundament in onze cultuur is christelijk.
Noot: als we denken over christelijk, gaat het niet over het geloof. Maar wel dat onze cultuur in het
Westen doordrongen is door christendom, maar daarvoor hoeven we niet christen geloof te zijn! De
docent is zelf niet gelovig, ze is ook gewoon enorm geïnteresseerd.
Elke les werkt ze ergens naartoe: dat was het begin, en daar gaan we naartoe… (SCHRIJF DIT OP…).
Aanslagen op Charia Hebdo (enkele cartoonisten). Doordat er een cartoon was getekend van de profeet
Mohammed was er een aanleiding tot een aanslag, met vele doden.
1
,Grote consternatie (= niemand weet wat er moet gebeuren) want we kregen opnieuw, maar nu op het
Europese vasteland (niet in 2001 in de WTC-torens – want dat is Amerika en daar was het de 1 ste keer
waaruit het religieus gemotiveerd was), maar plots was elke moslim verdacht. Mensen oordelen snel,
maar denken niet, maar oordelen wel.
In 2020, geeft een docent filosofie, les over de aanslagen tegen de redactie van Charli Hebdo. Hij probeert
samen met zijn studenten na te denken over wat er aan de hand is, waarom was dit er. De discussie ging
over vrije meningsuiting, ‘wij’ (west-europeanen) vinden dat we met alles kunnen spotten. De docent
werd later onthoofd voor de schoolpoort, daardoor. Wij in onze Westerse wereld vinden dat we met
zaken mogen spotten, maar andere religies vonden dit allesbehalve spottend. Zo zie je hoe moeilijk het is
om erover na te denken. Eén van de vaders van de studenten heeft hem toen onthoofd door dit voorval,
net voor de schoolpoort.
Het is een uitzondering, een extreem. Het is heel barbaars. Maar 3 jaar later na de gebeurtenis zien we
nog steeds zoveel geweld op de media.
Na de aanslagen in Parijs kwam gans de wereld in opstand. Als het bij ons gebeurt
staan we op onze achterste poten. We leven in een gepolariseerde samenleving. Er
komt een discussie op gang, moslims komen ook in opstand want volgens hen heeft
het NIETS met religie te maken en zijn ze niet allemaal hetzelfde. Het heeft wel met
religie te maken, maar iedereen wordt gewoon meegesleurd. Dat wil zeggen dat er
een soort discussie op gang komt. Vele moslims komen in opstand: ‘’We zijn niet
allemaal hetzelfde, dit heeft niet allemaal met religie te maken. Het zijn terroristen,
geen moslims”. Er kwam protest langs alle kanten: alle moslims werden over dezelfde kant geschoren en
het willen tonen wat we zijn van onze religie langs alle kanten… We krijgen veel opstand.
Geweld wordt dus vaak aan religie gekoppeld… maar wat is het onderscheidt nu?
Na de aanslagen op de cartoonisten, komt de reactie nu ook van de cartoonisten zelf. Dat is zo belangrijk
omdat wij In het Westen steunen op UVRM, gelijkheid en vrijheid. Maar dus ook vrijheid van
meningsuiting (al van bij het ontstaan is dit niet zo afgebakend). Het is wel niet zo afgebakend, maar dat
kan ook niet. De tijd gaat mee. Alle cartoonisten voelden zich aangevallen door het eerdere voorval, over
Charlie Hebdo. Hierdoor werden ook verschillende afbeeldingen van gemaakt door hen: Ceci n’est pas
une religion (van c’est ci n’est pas une pipe) / schilderij over de Franse Revolutie: potloden ipv. wapens…
Erna volgen nog een hele hoop aanslagen/geweld na de voorbeelden van hiervoor… Vaak gemotiveerd
vanuit religieuze hoek. En niet alleen de islam!!
Erna volgt er nog heel veel geweld in de laatste jaren vanaf 2001 (WTC)… Gemotiveerd vanuit religieuze
hoek (en niet alleen vanuit de islam, wat een belangrijke notitie hierbij is!!!) Het meest gewelddadige gaat
meestal over religie. !n Pakistan geweld tegen de sjiieten (vooral Iran en Irak).
Vanuit die religie, begint men te zien dat het gaat over FUNDAMENTALISME (in het 4 e hoofdstuk zien
we wat dit is).
In 2015 begon de oorlog in Syrië, ook hierachter zat religieuze motivatie.
Beiden zijn voorbeelden van religieus geweld van vandaag!
2
,Maar dan ook echt overal ter wereld is er geweld. Bijvoorbeeld in Nigeria: sektes Yan Kala-Kato en Boko
Haram verwerpen de westerse waarden en pleiten voor een strikte interpretatie van de Koran. Het gaat
over fundamentalisme (daar gaan we naartoe in onze cursus, in h4).
In Europa hebben we ook veel geweldigaards. Velen wouden Europa ‘zuiveren’.
Anders Breivik. Noemt zichzelf ook een christen, en noemde zichzelf een tempelier
(= middeleeuwse ridders die het christelijke Avondland moeten bewaren,
bewaken… tegen de moslims). Hij noemt zichzelf christen, maar is dat vooral in
cultuur-historische zin. Op een Eiland in Noorwegen is Anders op een berg gaan
zitten heeft hij 91 mensen gedood. Vanuit een religieuze geïnspireerde daad… Maar nu vanuit het
christendom (en dus niet enkel en alleen van de islam).
Asjoera heeft ook met geweld te maken. Asjoera is een islamitisch herdenkingsfeest over de profeet
Mozes. Het is een feest over een dode martelaar, alsof de gelovigen terug willen beleven wat ze
herdenken (ze hebben een witte band rond hun hoofd, met nepbloed over hun ganse aangezicht).
Hier hebben ze een feest, dat een herdenking is van een martelaarsdood. Alsof gelovigen weer willen
beleven wat ze herdenken.
Bijvoorbeeld ook een voorbeeld van het christendom: Jezus wordt herdenkt aan het kruis met bebloede
naalden. Het kruis werd gebruikt voor misdadigers (maar hangt bijna overal rond in school). Het is een
marteltuig waar je langzaamaan door stikt. Als je kijkt naar zijn blik zie je een lijdende Christus: ‘waarom
heb je mij verlaten’… De angst van de mens geworden God, zie je echt. Het kruis is een marteltuig, hij
verstikt langzaam en dat is de kwestie.
In 2004 gaan de modernen anders gaan kijken. Mel Gibson maakte een film over hoe het echt moest
geweest zijn wanneer Jezus aan het kruis werd genageld: ‘’The passion of the Christ”. Hij probeerde een
film te maken over het échte lijden, hoe het in de echte beleving zou zijn... Het was een gewelddadige film
met veel bloed… Er kwam reactie vanuit het Vaticaan op de film: “Wij vinden het bijzonder jammer dat
onze religie in zo’n daglicht wordt geplaatst, want ondertussen is het christendom mee geëvolueerd met
de tijd.” Zo zie je dat al die kruisen, en al die schilderijen enorm gewelddadig zijn. Zelf in bepaalde landen
(vb. Spaanse landen) is de afbeelding waarmee men de gekruiste christus afbeeldt, enorm bloedig en heel
gewelddadig. In Duitsland en Frankrijk krijg je meer serene afbeeldingen van een lijdende christus.
In de Filipijnen: een herdenking van Goede Vrijdag (als ze de foto zonder context zou geven zou je niet
verwachten dat het gelovigen zijn. Het zijn gelovigen (flagellanten = mensen die zichzelf geselen – vb. een
stok met pinnen aan, die zichzelf doen bloeden tot aan het lijden toe. Om zo tot het lijden van Christus te
komen, letterlijk. Van de Katholieke kerk mag je normaal geen flagellanten meer hebben, maar toch zijn
er die hier nog onderuit kruipen. Cfr. psycho-analyse: in de extremen kun je zien wat de mens eigelijk is
(dus ook tijdens het geselen).
ALGEMEEN = religie gaat niet over God, maar over de mens.
Geweld in de VS (2021). Trump kan zich niet neerleggen bij de stemmingen. Waarbij Trump-supporters
tijdens demonstraties een kruis met zich meezeulen. VS is eerder protestants (= bijbel staat centraal.
Volgens hen staat elk mens rechtstreeks in contact met God). In dit voorbeeld wordt de religie er dus
weeral bijgenomen... Geweld is er, maar religie wordt er dus weer bijgezeuld (het kruis die ze
meedragen).
3
,In het Jodendom wordt er ook geweld gebruikt door de Meir Kahane’s (= Joods fundamentalisme, is
ondertussen al opgedoekt). De mensen die nu in Israël terug aan de macht zijn, zouden niet liever willen
dat deze beweging terugkomt. Ze zouden zich er weer bij aansluiten, want ze vinden dat de joodse staat
moet opgericht worden ten koste van de Palestijnen. Hier ging het over degene die vinden dat de Joodse
staat opgericht moet worden ten koste van de Palestijnen. En dat ze de Palestijnen met geweld mogen
verdrijven.
In alle monotheïstische religies hebben we fundamentalisme – en daar heb je dus geweld!
In het algemeen: de hele wereld volgt. We krijgen Al Qaida, IS… (= terroristische aanslagen over de ganse
wereld). In het ene land gaat men christenen vervolgen, vb. door Al Qaida. Aan de andere kant zie je de IS
opkomen. IS leidde de soennitische groepen en wil alle andere gevolgen oppakken en wegbrengen. Het
gaat over verschillende groeperingen die ze zuiveren oa. Sjiieten, christenen, yezidi’s… Ze werden uit
steden gejaagd, bekeerd of geëxecuteerd. Zie ook de onthoofding van westerlingen in 2014.
Daarnaast heb je nog Israël en Palestina die conflicten blijven hebben. Waarom is dit zo belangrijk. De
belangrijkste monumenten van alle 3 de monotheïstische geloven staan er allemaal (in Jeruzalem). Dit
staat allemaal op elkaar gebouwd, van verschillende religies (Klaagmuur, graf van Jezus…) enzovoort. Het
geeft dus constant extreme spanning.
In 2014 worden we opgeschrikt. De oorlog in Syrië begint, maar wij waren nog
niet wakker want het was ver van ons bed. Maar onze Europeanen worden
onthoofd. Iedereen ging op zijn achterste poten gaan staan, door de enorme
barbaarsheid van dit gebeuren. In Brussel kwam er street-art ter protest. Hoe
durven ze, wat denken die mannen wel dat er iemand zomaar onthoofd
wordt… Mensen dachten niet na, ze dachten aan een ‘provocatie’ (= het
opzettelijk iets doen zodat er een reactie komt). ‘’Het is toch iets raars hé met
die Islamen”.
Gelukkig was er een filosoof, en die de dag zelf zei “jullie weten niet eens wat
jullie zien”, en vroeg om op te houden. Daarom wil ze ons heel veel dingen
laten zien, zoals films en schilderijen. In de hoop dat we andere dingen zien.
Hij zei: het schilderij was hetzelfde van ‘Het offer van Isaak. Het offer van Isaak,
is een schilderij die maar een seconde van de situatie weergeeft over dat god
Abraham op de proefstelt, en hem beveelt om zijn zoon Isaak te doden en te
offeren. Op het moment dat hij het mes hief, stopte een engel hem. Op het schilderij lijkt het dus alsof de
vader dit zal doen, maar hij doet het niet. “God vraagt geen mensenoffers meer.” Het is dus slechts een
momentopname!!! ‘’V
Voor de 3 monotheïstische religies is dit hetzelfde. Daarom is Abraham de aardsvader van de
religie. De filosoof zegt: ‘’Vergeet eens niet dat deze 3 NIET op elkaars dak moeten zitten, want ze
hebben elk dezelfde aardsvader”. Allemaal hebben we dezelfde afkomst… Daarom de vraag: Ben
ik zeker wat ik zie, klopt het wat ik zie?
Onthoofdingen heb je ook in het OT. Daaronder ook het boek Judith, ‘’Judith
onthoofdt Holofernes” OT: Judith is er verhaal als volgt: De Israëlieten worden
bestookt door ander volk die ernaast leeft, de Filistijnen, die op een bepaald
momeent de stad hebben omringd en wouden de Israëlieten laten verhongeren. De
Israëlieten stonden op het punt om te capituleren. De Filistijnen hadden op een
4
,bepaald moment een stad omringd en sloten alle toegangswegen. En toen kwam Judith, ze verliet de
stad, en gaat naar de hoofdman van de Filistijnen. Holofernes, de legerhoofdman, werd verleid door
Judith… Hij lag in z’n bed, ze nam een zwaard en onthoofde hem. Ze steekt zijn hoofd van hem in een zak
en gooide het in de stad tussen de legermannen. De Filistijnen trekken zich terug, en de stad was weer
vrij.
Zo zie je dat er in de geschiedenis ook al veel geweld werd gebruikt…
Onthoofdingen in het NT. Salomé en het hoofd van Johannes de Doper: Salomé moest dansen voor de
koning. De dans van Salomé is een thema die in de geschiedenis vaak aanwezig is (films, opera’s,
literatuur…: het is een thema). Salomé danst en de man zei “Je mag me vragen wat je wilt”. Ze vroeg het
hoofd van Johannes de doper (neef van Jezus, die Jezus gedoopt heeft - na de dood van Jezus wordt hij
ook opgesloten). In de kunstgeschiedenis: als je een plateau ziet met een hoofd, is dat hoofd vaak van
Johannes de Doper. Hier zie je dus weer een onthoofding!!
In de 15e eeuw (wanneer christendom splitst in: katholieke en protestanten). Het christendom leeft van
heiligen en martelaren (degene die omwille van het vasthouden aan het geloof, de dood kennen – en zijn
vaak later heilig verklaard. Er zijn honderden heiligen). Omwille van het vasthouden aan het geloof zijn zij
gedood geweest. Heiligen worden vaak afgebeeld met een marteling (cfr. Volgend hoofdstuk). Heiligen
worden vaak afgebeeld met een marteltuig.
- Bijvoorbeeld: de borsten zijn afgezet van een vrouw (heilige Agatha)
- Andere: de vrouw is mooi afgebeeld, maar ze heeft haar borsten vast (daarom: “ah het is
Agatha…”)
- Andere: ze trokken haar over het rad met pinnen: “ah heilige Catharina van Alexandrië”
- Andere: palmtak wijst altijd naar een heilige, vaak is er ook een marteltuig bij afgebeeld …
- Andere: St. Denis is de patroonheilige van Parijs, die hebben ze ook onthoofd (allemaal een hoofd
in hun handen)…
- Andere: heilige Stefanus (3e eeuw na christus): dood gestenigd en die zie je vaak met een steen op
zijn hoofd/hand/aan zijn voet…
- Andere: marteling heilige Laurentius: 1 van de oudste heiligen, hij werd geroosterd op een bbq –
en zie je dus vaak met een rooster
BELANGRIJK:
In alle kerken kan je de apostelen herkennen. Elke kerk en elke kathedraal. Omdat je weet wel attribuut te
hebben – vaak is het een marteltuig of hun vroeger beroep!!
- Bijvoorbeeld: iemand levend gevuld – je ziet het letterlijk bezig of je ziet hem met een mes of zijn
eigen vel op zijn arm
- Andere: Erasmus, wil zijn geloof ook niet afzweren – draaien zijn darmen naar boven
- Andere: Apolonia – tanden eruit getrokken
Zegt het iets over God, of iets over de mens? OVER DE MENS: WANT ALLEEN DE MENS BEDENKT
ZOIETS
Op kunstwerken is een attribuut vaak een verwijzing naar een marteltuig, of naar hun beroep van toen.
DE CLUE:
De docent geeft ons vanuit verschillende hoeken laten zien: wat hebben religie en heiligen nu eigenlijk
met elkaar? We moeten ons die vraag stellen want: in de actualiteit wordt religie vaak aan geweld
5
, gekoppeld. Onze probleemstelling gaat dus hierover: wat is de verhouding tussen religie en geweld?
Gans de cursus gaat hierover: is geweld inherent aan het monotheïsme? In de moderniteit, vanaf de 18 e
eeuw, wordt religie een geloof (vandaar dat we denken dat religie te maken heef met een geloof – maar
dit is pas vanaf de 18e eeuw). Dat betekent dat monotheïsme niet meer funderend is voor een cultuur.
Christendom wordt een puur geloof, iets puur van de mens, dus zouden we denken dat het geweld ook
zal ophouden. Maar in de 21ste eeuw is er nog nooit zoveel geweld geweest…!!?
Dus wij gaan zeggen: dat het geweld van de 21e eeuw, het fundamentalisme dat er vandaag is, dat we
het zouden begrijpen vanuit structuren van het monotheïsme. Het is dus niet omdat het monotheïsme
weg is als funderend principe, dat de structuur niet aanwezig zal blijven in de hedendaagse tijd…!
BELANGRIJK:
Europa is christelijk vanuit de geschiedenis. Wij christenen zijn niet gelijk aan wij gelovigen, maar over wij
Europeanen. Die vanaf de 5e eeuw na christus, is onze cultuur door en door christenen. Na de val van het
WRR wordt christendom het FUNDAMENT voor onze cultuur.
Als ze spreekt over het geloof, gaat het over de cultuur die doordrongen is door de christelijke cultuur.
Hoofdstuk 1: Inleiding en probleemstelling
• 1.1 Waarom RZL in de opleiding?
• 1.3 De legende van de Grootinquisiteur, F. Dostojewski.
• 1.4 God is dood: Nietzsche en de Dolle Mens
• 1.5 Monotheïsme en kritiek
• 1.5.1 De structuur van het monotheïsme is kritiek
• 1.5.2 Exodus 32: de verering van het gouden kalf
• 1.5.3 Het beeldverbod als basisconcept
• 1.5.3.1 Het beeldverbod bij Hebreeuwen en Joden
• 1.5.3.2 Het beeldverbod in het Christendom
• 1.5.3.3 Het beeldverbod in de Islam
6
