FINANCIEEL
RECHT
Prof. Steennot
Prof. Tison
, ALGEMENE INFORMATIE
- Wetboek ter ondersteuning bij het oplossen van de casussen
- Lessen worden niet gegeven in dezelfde volgorde als de syllabus. Belangrijk is om de lessen te volgen aan
de hand van de slides en nota’s. Lesnotities zijn omvangrijker dan de syllabus à leidraad
- Examen
o 2 à 3 casussen: zeker casus over kredietrecht + kapitaalmarktrecht
o Open theorievragen
o Ja/nee-vragen
- Overzicht van de lessen
o Deel I: privaat bankrecht
§ Rekeningen en betalingen
§ Kredieten
• Commerciële kredieten
• Consumentenkrediet
• Hypothecair krediet
o Deel II: statuut financiële instellingen
o Deel III: kapitaalmarktrecht
§ Regulering en werking van de primaire en secundaire kapitaalmarkten
§ Beleggersbescherming (privaat bankrecht + kapitaalmarktrecht)
1
, DEEL I. PRIVAAT BANKRECHT
HOOFDSTUK 1. GELDREKENINGEN EN BETALINGSVERRICHTINGEN
ALGEMEEN
Relatie tussen kredietinstelling en cliënt
Geldverrichting leidt bijna altijd tot een inschrijving in rekening. Een inschrijving in rekening houdt in dat
afhankelijk van de transactie die wordt verricht, de rekening wordt gecrediteerd of gedebiteerd. Het is
uitzonderlijk dat geldtransacties in de verhouding tussen een bank en haar cliënten mogelijk zijn zonder dat ze
aanleiding geven tot inschrijving in rekening. Vroeger was het gebruikelijk dat dergelijke transacties plaats konden
vinden.
Vb. met een cheque van 10 000 Frank naar de bank en de bank betaalt dit bedrag uit zonder inschrijving in
rekening. Wanneer je nu een cheque wil innen bij een bank, zal ze eerst je rekening crediteren met €250 en
wanneer je dit onmiddellijk wil gebruiken, dan zal je dit bedrag van de bank krijgen en de bank zal vervolgens je
rekening debiteren. Dezelfde verrichting die vroeger niet tot uiting ging komen in een individuele rekening van
een cliënt, zal vandaag via een individuele rekening moeten plaatsvinden.
Þ Bijna elke verrichting die geschiedt tussen een bank en haar cliënt zal leiden tot inboeking in rekening. Er
moet een rekening worden geopend of er zal een rekening aanwezig moeten zijn. De verrichting zal
aanleiding geven tot creditering of debitering van de rekening
Uitzondering: wisselgeldtransacties tot een bedrag van €1 250 zonder dat individuele rekening wordt gecreëerd.
Vb. toerist wil $500 wisselen in € à mogelijk zonder dat die toerist verplicht wordt om een rekening bij die bank
te openen.
Geldrekeningen
Er zijn drie categorieën van rekeningen
1. Zicht- of betaalrekening
In de juridische reglementering betaalrekening genoemd. Zichtrekeningen worden hoofdzakelijk gebruikt om
betaalverrichtingen te doen.
Vb. facturen betalen via overschrijving, betalingen in winkels via bancontactkaart
Het hoofddoel dat men nastreeft bij het openen van een zichtrekening is om gebruik te kunnen maken van de
mogelijkheden die de banken bieden om op een vlotte manier betalingen te verrichten.
Bijkomend laten zichtrekeningen ook toe in beperkte mate gelden in bewaring te geven bij de bank. Het vermijdt
dat je met cash geld in je zak moet rondlopen.
2
, 2. Spaarrekening
Waar een zichtrekening hoofdzakelijk wordt geopend om gebruik te kunnen maken van betaalinstrumenten en
betalingen te verrichten, wordt een spaarrekening geopend om gelden veilig te bewaren en een bepaald
rendement te realiseren. Vandaag is het rendement dat aan een spaarrekening verbonden is, is bijzonder laag.
Er dient een onderscheid te worden gemaakt tussen een gereglementeerde en een niet-gereglementeerde
spaarrekening.
- Gereglementeerde spaarrekening: spaarrekening waarvan de interesten ten belope van een bepaald
bedrag vrijgesteld zijn van roerende voorheffingen. Voor 2019 is dit €980 per rekeninghouder. Bij
gehuwden is dit €980 pp. dus €1 860 interesten vrijgesteld van roerende voorheffing. Met de huidige
interestvoet is dit een vrij hoog bedrag.
- Niet-gereglementeerde spaarrekening: spaarrekening met dezelfde functie als gereglementeerde
spaarrekening, maar heeft een andere fiscale behandeling. Interesten die worden verkregen via niet-
gereglementeerde spaarrekeningen zijn wel onderworpen aan roerende voorheffingen.
Belang van het onderscheid
De verschillende fiscale behandeling van interesten brengt met zich mee dat het rendement van een
gereglementeerde en een niet-gereglementeerde spaarrekening kan niet met elkaar worden vergeleken.
Wanneer een niet-gereglementeerde spaarrekening een rendement biedt van vb. 0,8% en een gereglementeerde
spaarrekening biedt een interest van vb. 0,75%, dan zal het nettorendement van de gereglementeerde
spaarrekening hoger liggen dan het nettorendement van de niet-gereglementeerde spaarrekening omwille van
de roerende voorheffing die op de verkregen interesten verschuldigd zal zijn.
In het financieel recht zijn er heel wat regelgevingen die enkel van toepassing zijn op gereglementeerde
spaarrekening. M.a.w. er is meer bescherming voorzien voor de spaarder wanneer het gaat over een
gereglementeerde spaarrekening dan wanneer het gaat over een niet-gereglementeerde spaarrekening.
Examen: het belang van onderscheid tussen gereglementeerde en niet-gereglementeerde spaarrekening
aangeven.
3. Termijnrekening
Een rekening die wordt gesloten voor een welbepaalde duur. Het rendement dat hieraan verbonden is, is hoger
dan het rendement dat verbonden is aan een spaarrekening. Dit is omdat de tegoeden bij een spaarrekening op
zicht opvraagbaar zijn d.i. op elk ogenblik de gelden geheel of gedeeltelijk van de spaarrekening afhalen. Bij een
termijnrekening is dat niet het geval. Bij een termijnrekening worden gelden vastgezet voor een contractueel
afgesproken termijn.
3
,Belang van het onderscheid
Bij termijnrekeningen is de fiscale behandeling anders dan bij gereglementeerde spaarrekeningen. Op de
interesten die worden geïnd via termijnrekeningen is roerende voorheffing verschuldigd. De interestvoet van een
termijnrekening kan niet zomaar worden vergeleken met de interestvoet van een spaarrekening aangezien bij een
spaarrekening het rendement vrijgesteld is van roerende voorheffing, terwijl bij een termijnrekening dat niet het
geval is.
Het tarief van de roerende voorheffing bij:
- Niet-gereglementeerde spaarrekening en termijnrekening: 30%
Rechtsverhouding tussen kredietinstelling en cliënt: rekeningovereenkomst
De verhouding die ontstaat tussen de bank en de cliënt is een overeenkomst nl. een rekeningovereenkomst die
de rechten en plichten van de partijen zal bepalen. Een rekeningovereenkomst die wordt gesloten tussen een
bank en haar cliënteel wordt in een belangrijke mate ingevuld via algemene voorwaarden. De algemene
bankvoorwaarden spelen een hele belangrijke rol wanneer je de rechten en plichten van de partijen wil vaststellen
in het kader van een rekeningovereenkomst.
Echter zijn banken niet volledig vrij om in de algemene voorwaarden zomaar te bepalen wat zij willen. Het
financieel recht waaronder het privaat bankrecht wordt gekenmerkt door de aanwezigheid van een hele reeks van
dwingende bepalingen die de contractsvrijheid aan banden leggen en de mogelijkheid van de banken begrenzen
om in die algemene voorwaarden te bepalen wat men maar wil. De bedoeling van de bijzondere regelgeving
bestaat erin om de cliënt die in de verhouding tot de bank steeds de zwakkere partij is te beschermen. Die
bescherming zal groter zijn wanneer men vaststelt dat die cliënt een consument is aangezien een consument zich
in een nog meer ondergeschikte positie bevindt t.a.v. een kredietinstelling dan een onderneming.
SOORTEN GELDREKENINGEN
Zicht- of betaalrekening
Zichtrekeningen zijn in de praktijk in principe contracten van onbepaalde duur. In theorie is het mogelijk om
zichtrekeningen van bepaalde duur aan te bieden, maar dit gebeurt niet.
De tegoeden zijn opvraagbaar op zicht. Elke rekeninghouder kan steeds overgaan tot het gebruik van de tegoeden
die op zijn rekening aanwezig zijn. Logisch aangezien de zichtrekening in wezen bedoeld is om toe te laten om
betalingstransacties te verrichten.
4
,De opvraging van gelden op een zichtrekening kan gebeuren door naar het loket te gaan en een bedrag van de
rekening halen of op elektronische wijze opvragen via een automatisch loket of door een betalingstransactie te
verrichten.
Opvraging van gelden door een betalingstransacties te verrichten: tegoeden op een rekening wordt opgevraagd
ten belope van een bepaald bedrag. Het opvragen dient te worden begrepen in een ruime betekenis. Het houdt
in dat de tegoeden die op de zicht- of betaalrekening staan gebruikt kunnen worden.
Een zichtrekening wordt in hoofdzaak gebruikt om betaaltransacties te verrichten. De vaststelling dat die rekening
het toelaat betaaltransacties te voeren heeft een belangrijke juridische impact. Het heeft tot gevolg dat de
reglementering inzake betalingsdiensten vervat in boek VII WER van toepassing is op de rekening. Bestaat uit een
geheel van dwingende regelen, in het bijzonder in de verhouding tot consumenten, die gerespecteerd moeten
worden telkenmale wanneer het mogelijk is betalingstransacties te verrichten. Voor wat betreft zicht- of
betaalrekeningen gaat men steeds rekening moeten houden met regelen uit boek VII WER m.b.t.
betalingsdiensten.
- Art. VII.4/1 WER (nog niet in werking getreden): bij de commercialisering van een zichtrekening is vereist
dat er een informatie betreffende de vergoeding aan de consument wordt verstrekt. Voorafgaand aan
het openen van een rekening is er een document dat precontractueel informatie aan de consument moet
verstrekken. De bedoeling is dat de consument de vergoeding, de kosten aan zo’n rekening die aan de
rekening verbonden zijn kent
Aan een zicht- of betaalrekening kan ook de mogelijkheid zijn verbonden om krediet op te nemen d.i. de
mogelijkheid om onder nul of in het rood te gaan. Wanneer dit recht verkregen wordt met de zichtrekening, dan
betekent dit dat het sluiten van de zichtrekening gepaard gaat met het sluiten van een kredietovereenkomst.
Wanneer het gaat om een krediet verkregen door een consument, dan dient rekening te worden gehouden met
regelen inzake consumentenkrediet (boek VII WER).
Þ Boek VII WER staat centraal in het luik privaat bankrecht
Onthoud:
- De regelen inzake betalingsdiensten zijn altijd van toepassing op zichtrekeningen want ze laten altijd toe
om betalingstransacties te verrichten
- De regelen inzake consumentenkrediet zijn van toepassing op zichtrekeningen wanneer
o De rekening de mogelijkheid biedt om onder nul te gaan (want niet elke zichtrekening biedt die
mogelijkheid) en
o De rekening wordt geopend door een consument
5
,Spaarrekening en gereglementeerde spaarrekening
Zoals een zichtrekening is een spaarrekening een contract van onbepaalde duur en de tegoeden zijn opvraagbaar
op zicht, maar in het contract kan dit gemodaliseerd worden vb. wanneer het gaat over cashafhaling.
Vb. je wil van je spaarrekening €20 000 cash opvragen. Je vraagt de bank om dat bedrag, maar de bankier zegt dat
er niet genoeg cash is. Hoewel de tegoeden opvraagbaar op zicht zijn, moet ook rekening gehouden worden met
de algemene bankvoorwaarden. In de praktijk zal meestal in die algemene bankvoorwaarden staan dat wanneer
je een bedrag cash wenst af te halen van de spaarrekening boven een bepaald bedrag, je dit vb. twee dagen
voorafgaandelijk ter kennis moet brengen. Indien je dit niet doet dan loop je het risico dat de bank onvoldoende
cash in de kas heeft om je uit te betalen. De opvraagbaarheid op zicht wordt gedeeltelijk gemodaliseerd in de
algemene voorwaarden.
Þ Wanneer het gaat over privaat bankrecht, dan moet er rekening gehouden worden met wat in de
algemene voorwaarden is bepaald. Wat in de algemene voorwaarden staat, zal steeds moeten worden
afgetoetst aan de dwingende reglementeringen
Een spaarrekening kan geen debetsaldo vertonen. Het is niet mogelijk om met een spaarrekening onder nul te
gaan à het is dus niet mogelijk om een krediet te verkrijgen via een spaarrekening waardoor de regelen van
consumentenkrediet niet van toepassing kunnen zijn.
Een spaarrekening heeft niet tot doel om betalingstransacties te verrichten. Wanneer men betalingen wenst te
verrichten op een girale wijze, dan moet men overgaan tot het openen van een zichtrekening, niet een
spaarrekening. De regelen uit boek VII WER die betrekking hebben op betalingsdiensten zijn niet van toepassing
ten aanzien van een spaarrekening, enkel ten aanzien van een zichtrekening.
Uitzondering: de regel inzake een kosteloze beëindiging voor gereglementeerde spaarrekening.
Het is van belang om een onderscheid te maken tussen een gereglementeerde en een niet-gereglementeerde
spaarrekening. Onder meer voor wat betreft de fiscale behandeling van de interesten die op een spaarrekening
worden gegenereerd. Maar ook omdat een aantal regelen die door de wetgevers zijn geformuleerd enkel en alleen
gelden voor gereglementeerde spaarrekeningen.
Een eerste categorie van regelen heeft betrekking op de rente die verbonden is aan de betrokken rekening. Hierbij
wordt vastgesteld dat een aantal ‘spelregels’ ingeschreven zijn in het KB/WIB (art. 2 KB/WIB). Het gaat om
voorwaarden die moeten gerespecteerd worden door aanbieders van spaarrekeningen wanneer ze wensen dat
die spaarrekeningen als gereglementeerd zouden worden behandeld opdat de interesten die hierdoor
gegenereerd worden vrijgesteld zijn van roerende voorheffing. Om het fiscaal voordeel van vrijstelling van
roerende voorheffing te kunnen aanbieden, moeten de aanbieders van spaarrekeningen de regels van het KB/WIB
volgen.
6
,Indien aanbieders dit niet doen, dan zijn ze niet in strijd met de wet, maar dan kunnen ze alleen niet-
gereglementeerde spaarrekeningen aanbieden. Op de gegenereerde interesten moet dan nog 30% roerende
voorheffing worden ingehouden door de bank.
Er zijn regels die zeggen dat de basisrente niet hoger mag zijn dan een bepaald percentage. Naast die basisrente
die dag per dag wordt verworven, moet gebruik gemaakt worden van een getrouwheidspremie. Een
getrouwheidspremie geeft slechts aanleiding tot een rente wanneer gelden gedurende een onafgebroken termijn
van 12 maanden op de rekening staan.
- = extra rendement dat je krijgt omwille van het feit dat je trouw bent om een bepaald bedrag op een
lange termijn op de rekening laat staan
- De getrouwheidspremie moet 4 keer per jaar worden uitbetaald voor zover op het ogenblik van de
uitbetaling gelden reeds 12 maanden onafgebroken op de rekening staan: 1 januari, 1 april, 1 juli en 1
oktober
o Vb. op 3 januari stort een persoon een bedrag op zijn spaarrekening. De getrouwheidspremie
voor dit bedrag wordt pas verworven op 3 januari van het daarop volgend jaar. Voor de wijziging
van het KB/WIB werd de getrouwheidspremie één keer per jaar uitbetaald nl. eerste dag van
kalenderjaar volgend op de dag waarop de getrouwheidspremie verworven werd. Men diende
te wachten tot 1 januari van het daaropvolgend jaar vooraleer de getrouwheidspremie wordt
uitbetaald. Men oordeelde dat de periode te lang was waardoor het KB/WIB werd aangepast.
Dus: op 3 januari geld gestort, getrouwheidspremie is verworden op 3 januari van het
daaropvolgend jaar en zal uitbetaald worden op 1 april en niet op 1 januari van het
daaropvolgend kalenderjaar
o De getrouwheidspremie wordt niet sneller verworven, maar wel sneller uitbetaald
o De maximale basisrente vandaag is 3%. Dit is eerder theoretisch aangezien vandaag geen enkele
bank een rendement van 3% kan aanbieden
Beperkingen m.b.t. de voorwaarden waaraan een hoger rendement kan gekoppeld. Vroeger gebeurde het wel
eens dat de bank een hoger rendement ging promoten voor nieuwe klanten. Dit is nu verboden voor
gereglementeerde spaarrekeningen. Voor niet-gereglementeerde spaarrekeningen is het wel mogelijk om een
dergelijke promotie te voeren.
Een tweede categorie van regelen is een KB dat betrekking heeft op het document met essentiële
spaardersinformatie. Vooraleer men een gereglementeerde spaarrekening kan commercialiseren d.i. aanbieden
op de markt, dient men een document op te maken met essentiële spaardersinformatie. Dit is een document
waarbij men allerlei informatie gaat opnemen m.b.t. vb. het rendement van de spaarrekening en bij de
commercialisering van gereglementeerde spaarrekeningen ter beschikking moet worden gesteld. Het heeft tot
doel om spaarders op een bevattelijke manier te informeren.
7
, - Document essentiële spaardersinformatie moet voorafgaandelijk door de FSMA worden goedgekeurd.
De bedoeling is dat consumenten de mogelijkheid hebben om de spaarrekeningen die door
kredietinstellingen worden aangeboden met elkaar te vergelijken
Termijnrekening
Een termijnrekening onderscheidt zich van een zicht- en spaarrekening door het feit dat de tegoeden die
gedeponeerd worden op een termijnrekening niet op zicht opvraagbaar zijn. Een termijnrekening is een contract
dat gesloten wordt voor een vooraf bepaalde duur. Het is pas wanneer die duurtijd is verstreken dat die gelden
teruggegeven worden aan de spaarder die die termijnrekening heeft geopend.
Een termijnrekening kan geen debetsaldo vertonen d.i. kan niet in het rood gaan met als gevolg dat de regelen
inzake krediet niet van toepassing zijn.
Een termijnrekening wordt niet gebruikt om betalingsverrichtingen te doen wat impliceert dat de regelen inzake
betalingsdiensten niet van toepassing zijn.
Een termijnrekening kan niet gelijkgesteld worden met een gereglementeerde spaarrekening wat impliceert dat
de regelen uit het KB/WIB niet van toepassing zijn en er bestaan geen verplichting m.b.t. een termijnrekening om
een document essentiële spaardersinformatie te verstrekken aan de cliënt.
Er is ook de Europese reglementering (PRIPS), Key-ID, waarbij men voor een hele reeks van beleggingsproducten
gaat vereisen dat er documenten met essentiële informatie ter beschikking worden gesteld aan de belegger.
Zo verkrijgt men een verplichting om precontractuele informatie via een model ter beschikking te stellen, maar de
termijnrekening en niet-gereglementeerde spaarrekening vallen erbuiten. Voor deze rekeningen is er geen
verplichting om via zo’n modelformulier precontractuele informatie te verstrekken.
De algemene precontractuele informatieplicht is wel van toepassing. De bank zal als degene die in het bezit is van
meer informatie en die een grotere kennis en expertise heeft op een actieve manier informatie moeten
verstrekken, maar ze moet dit niet doen via een model of formulier (standard formate) dat het voor de spaarder
gemakkelijker maakt om tot een vergelijking over te gaan tussen de verschillende aanbieders.
Rekeningen met elektronisch geld
Wanneer een entiteit tot een overeenkomst komt m.b.t. het gebruik van elektronisch geld, gaat het ook om een
rekeningovereenkomst. Bovendien gaat het om een rekeningovereenkomst die toelaat betalingsverrichtingen
door te voeren waardoor rekening gehouden moet worden met de regelen uit boek VII WER.
Vb. Paypal
8
, “Rekeningen” met cryptomunten
Deze rekeningen zijn vandaag op geen enkele manier gereglementeerd. Bij de regeling inzake betalingsdiensten
gaat men ervan uit dat het om transacties gaat met hetzij giraal geld of elektronisch geld. Bitcoins vallen niet onder
de noemer elektronisch geld zoals gedefinieerd in de Europese reglementering. De gebruikers van cryptomunten
worden niet beschermd in het betaalverkeer. Men loopt een groter risico wanneer men cryptomunten gebruikt.
Ook de volatiliteit van de koers van cryptomunten is ook wisselvallig.
Vb. Bitcoin, Lightcoin, Darkcoin
Waarom kunnen Bitcoins geen elektronisch geld zijn? De definitie van elektronisch geld in de Europese en
Belgische reglementering: geld dat wordt uitgegeven in ruil voor ontvangen geld en waarbij men beschikt over
een schuldvordering t.a.v. de uitgever van dat geld.
Twee problemen voor cryptomunten:
- Cryptomunt kan niet alleen ontvangen worden in ruil voor ontvangen geld, maar ook door het zelf te
creëren door over te gaan tot het minen. Dit is vandaag eerder theoretisch geworden daar het niet meer
zo evident is geworden om Bitcoins te minen, maar het is nog altijd mogelijk om nieuwe Bitcoin te creëren
door het minen d.i. computerkracht gebruiken om nieuwe Bitcoin te ontwikkelen
- In tegenstelling tot de uitgifte van elektronisch geld is er geen centrale entiteit die overgaat tot de uitgifte
van elektronisch geld en waartegen men beschikt over de schuldvordering. Ook al beschikt men bij
cryptomunten over een schuldvordering (er is discussie over de juridische kwalificatie), maar er is geen
schuldvordering t.a.v. een enkele kredietinstelling aangezien er geen centrale instelling is in dit systeem.
Uiteindelijk is dit een schuldvordering die men heeft t.a.v. de entiteit van andere Bitcoingebruikers
Þ Cryptomunten kunnen niet gekwalificeerd worden als elektronisch geld. Opdat de reglementering inzake
betalingsdiensten van toepassing zouden kunnen zijn, is het noodzakelijk dat het gaat om transacties met
giraal of elektronisch geld
RECHT OP REKENING?
Heb je recht op een rekening? Kan je van een financiële instelling eisen dat ze een zicht-, spaar- of termijnrekening
moet openen?
Overeenkomst “intuïtu personae”
Uitgangspunt: er is geen verplichting voor een bank om een rekening te openen. Een rekeningovereenkomst is
een contract intuitu personae en geldt er het principe van contractvrijheid dat inhoudt dat men als financiële
instelling vrij is om al dan niet te contracteren met een welbepaalde cliënt.
9
