1. Inleiding: Wat is interculturele communicatie?
Als verschillende volkeren/gemeenschappen in een land samenleven, kunnen ze losstaan van elkaar,
contact hebben of interageren.
Belgische staatsstructuur (gewesten/gemeenschappen)
- Komt eigenlijk niet vaak aan bod in IC, maar wat gebeurt er wanneer twee identiteiten samen
moeten leven & besturen? Bv. Vlamingen & Walen in Brussel
- Vlaanderen – Wallonië – Duitstalig gebied – Brussel Mate van overlapping: wat houdt België
samen? Het federale niveau, de monarchie, de geschiedenis.
- Brussel is een apart gewest: twee identiteiten vallen hier samen, ze moeten leren samenleven en
samen besturen. Het is een element dat Vlaanderen met Wallonië verbindt, het ligt op de
intersectie van Vlaanderen en Wallonië. Brussel wordt meer en meer een identiteit apart
(Brusselse kosmopoliete identiteit).
Als Waal tussen Vlamingen werken: waar moet je op letten?
- Het gaat er anders aan toe op de werkvloer, dus je moet je aanpassen
- Structuur is belangrijk
o Omgaan met tijd kan verschillen: Vlaanderen 9 to 5, heel precies Walen beginnen
makkelijker & zonder schuldgevoel een uur later
- Strak schema
o Vlamingen eten op een vast tijdstip of aan hun bureau Walen nemen uitgebreid de tijd
om samen te lunchen
- Fysiek contact (non-verbale communicatie tussen mens is ook erg verschillend)
o Vlamingen zeggen elkaar van ver gedag en gaan meteen aan het werk Walen geven
elkaar een kus en doen een babbel (fysiekere omgang)
- Collega’s zijn collega’s
o Vlamingen houden werk & privé meer gescheiden Bij Walen lopen de contacten meer
door elkaar
- Zeggen waar het op staat (verbale communicatie verschilt)
o Vlamingen zeggen meteen waar je aan toe bent: assertievere verbale communicatie
Walen zijn heel vriendelijk en zeggen niet meteen waar het op staat
Migrantenculturen: nieuwe realiteit van België sinds internationale migraties na WOII
Wat is de interactie? Hebben we nog drie realiteiten of meer? Hoe (sterk) zijn de overlappingen?
Je hebt allerhande vormen van overlapping & integratie:
- Recentere migrantenculturen/-stromen hebben een mindere mate van overlapping, zeker waar
er veel cultuurverschillen zijn tussen hun cultuur en die van VL/W
- Sterke mate van overlapping, bv. Italianen (als een van de eersten naar België gekomen, bijna volledig
geassimileerd in VL). Ook in W volledig geassimileerd, bv. Elio Di Rupo beschouwen we eerder als Waal.
- Soms heb je grotere groepen die geen interactie hebben met Vlaanderen en heel weinig gemeen
hebben Gettovorming
o Chassidische Jodengemeenschap: zoeken geen contact op, heel gesloten, sluiten zich ook in de
vorm van oogcontact af van de fysieke wereld Manier om hun cultuur & taal (Jiddisch) te
beschermen en te laten voortbestaan. Ook al zitten ze vast aan de cirkel VL omdat ze hier leven &
wonen, toch is het hun bedoeling om zich zo veel mogelijk te isoleren v/d omgevende maatschappij
omdat elke vorm v. interactie gezien wordt als een gevaar. Ze zijn herkenbaar aan hun
conservatieve klederdracht (< Poolse mode 18e-19e eeuw). Het is een gesloten groep met eigen
scholen, ze kijken geen Vlaamse tv, gaan niet uit, hebben schrik voor interculturele relaties. Wel nog
verschillende groepen, bv. Sefardische & Asjkenazische Joden.
o Bij de vervolging van deze verschillende strekkingen binnen de Joodse gemeenschap, zijn ze meer
naar het westen gemigreerd, waaronder Antwerpen.
1
,Interculturele interactie
- Coherentiegebaseerd: wanneer
twee culturen overlappen &
interageren, kan er zich een
intercultuur vormen (bv. bij
muzieksoorten die een nieuw genre
worden; bij België voor
migratiestromingen)
- Cohesiegebaseerd: je krijgt een
volledig nieuwe cultuur o.b.v.
alle interacties tussen veel
andere culturen
o Wanneer er veel versch. culturen naast elkaar leven voor een langere tijd en geen cultuur
echt dominant is, ontstaat er een nieuwe cultuur als resultaat van interactie &
samenleven, bv. Brussel is een stadscultuur ontstaan uit de interactie tussen cultuur & realiteit VL en W
- Hierbij kan ook een mengtaal ontstaan, bv. Brussels dialect door mengeling NL & FR of mengvorm van NL &
Arabisch bij jongeren in Antwerpen. In mengtalen kan je nog duidelijk de onderdelen v/d aparte talen
herkennen.
Multicultureel Verschillende culturen leven naast elkaar in eenzelfde land
Franse manier/model: assimileren in de Franse republiek t.o.v. NL. In Frankrijk is dan protest
ontstaan tegen assimilatie. Ze zijn voor behoud van (eigenheden van) culturen en taal.
Britse model meer o.b.v. behoud van eigenheden uit cultuur
Intercultureel Interactie/raakvlak tussen verschillende culturen.
Bv. Stromae (Vlaams, Rwandees, Waals). Er is interculturele communicatie.
Intracultureel Interactie/raakvlak binnen eenzelfde cultuur. Bv. binnen de Joodse gemeenschap zijn er
veel intraculturele verschillen.
Bicultureel Biculturele contacten zijn contacten tussen cultuur A en cultuur B
Bv. onderwijs waar er wordt lesgegeven in de taal v/d migratiegroep
Bicultureel onderwijs in de jaren 80 (bv. Spaans-Nederlandse projecten in een school in
Brussel). In Brussel kan er moeilijk worden vastgehouden aan zo’n model met zoveel culturen
op één plek.
Crosscultureel Genderverhoudingen crosscultureel bekijken: hoe liggen de verhoudingen binnen
cultuur A en binnen cultuur B, en dan resultaten gaan bekijken van beide
onderzoeken. Het onderzoek is dus wel monocultureel, maar je gaat de twee
onderzoeken vergelijken en zo over de grenzen van twee culturen heen kijken.
Transculturee Term ontwikkeld door een Cubaans antropoloog om de realiteit van Cuba te
l beschrijven (jaren 1940): realiteit duiden waarbij uit de interactie van veel
verschillende groepen een nieuwe realiteit ontstaat.
De realiteit van Brussel is bv. transcultureel, want het beantwoordt niet aan het oude België.
Hier ontstond uit interculturaliteit een nieuwe realiteit. Bv. Stromae is een Brusselaar, geen
Waal of Vlaming. Hij definieert zich als het product van verschillende culturen. Zijn teksten zijn
in het Frans, maar zijn echte naam klinkt Vlaams. Je kan de dingen niet meer in één hokje
duwen.
‘Multiculturele samenleving’: drie vormen van samenleven
1) Geen of weinig interactie: Wat gebeurt er wanneer culturen interactie vermijden?
a. Focus op behoud van culturele zuiverheid: veel groepen ontkennen de diversiteit
b. Afwijzing van contact met de ‘Ander’: geen boeken lezen of tv kijken van andere cultuur
c. Meestal politiek/maatschappelijk ideaal van etnisch nationalisme
i. Behoud van etnische groep als bestuurseenheid, natie valt samen met etnische groep
d. In extreme vorm leidt dit tot (al dan niet verplichte) gettovorming, etnische zuivering,
genocide, politieke & sociale grenzen
2
, 2) Interactie wordt erkend: contact en (culturele) uitwisseling
a. Erkenning v. culturele verscheidenheid
b. Zie traditioneel ‘Brussels’ model: tweetaligheid
c. Ruimere interpretatie v. verscheidenheid: ‘diversiteit’
i. Gender, sociale klasse, huidskleur (‘ras’), taal…
3) Ontstaan v/e nieuwe realiteit: ‘transculturaliteit’: Hoe ziet de maatschappij eruit als er een
sterke mate van cultuurcontact is? Hoe is de realiteit van een nieuwe mengcultuur?
a. Product v. cultuurcontact, bv. Brussel: nieuwe mengcultuur ontstaat die dan de norm wordt
b. Creatie v. nieuw product, bv. vertaling
2. Het ontstaan van een discipline: Edward T. Hall en non-verbale communicatie
Edward T. Hall (°1914, Missouri, VS; jeugd in New-Mexico)
- O.b.v. zijn ervaringen tijdens militaire dienst WO II beseft hij dat Amerikanen tekortschieten
o.v.v. interculturaliteit en IC: Sovjetdiplomaten getraind in andere talen & culturen
Amerikanen: monocultureel & eentalig opgeleid
The Foreign Service Institute (FSI) (1946)
- Hall gaf les en workshops op dit trainingsinstituut
- Doel = Amerikanen die in missiewerk of buitenlandse diplomatiek met IC moesten werken in
vreemde talen en vreemde culturen opleiden
- Taal- en cultuurtraining
o Verbale/non-verbale communicatie: buiten taalopleiding is er ook opleiding in non-verbale
communicatie, bv. hoe kan je op een efficiënte manier communiceren met een buitenlander?
o Culturele ‘interculturele’ competentie: (Interactie met) andere culturen begrijpen?
Eerst fundamenteel inzicht hebben in je eigen cultuur! Volgens Hall is dit even belangrijk
als een vreemde cultuur te begrijpen/doorgronden.
The real job is not to understand foreign culture but to understand our own (=
hidden rules)
Je beschouwt je eigen cultuur als vanzelfsprekend. ‘Onze’ waarden & normen worden
niet geëxpliciteerd en je kan ze moeilijk onder woorden brengen. Omdat je zelf deel
bent van je cultuur, zie je niet wat er speciaal/afwijkend is. Als je je eigen normen als
vanzelfsprekend beschouwt, is elke andere handeling afwijkend gedrag.
Edward T. Hall en interculturele communicatie
- In IC ligt de focus op hoe leden v/e cultuur interageren met leden v/e andere cultuur. Hall legt
verband tussen cultuurverschillen en communicatieverschillen en onderscheidt drie elementen
waarop culturen kunnen verschillen
1) Tijd: Time Talks
a. Chronemics: hoe tijd communicatie beïnvloedt, verschillen in tijdsbeleving, op welke
manier gaan verschillende culturen om met tijd
2) Ruimte: Space Speaks
a. Proxemics: hoe nabijheid/ruimte de communicatie tussen twee mensen regelt/beïnvloedt,
verschillen in ruimte, de manier waarop culturen omgaan met ruimte, belangrijk
onderdeel v. communicatie
3) (Belang van) context v. communicatie: verschillen in context
a. Onderscheid tussen hoge en lage context(culturen): culturen waar je veel uit de context
moet afleiden (hoge contextculturen) en culturen die explicieter zijn (lage contextculturen)
Ontwikkelingsfasen v/e (wetenschaps)discipline: vijf stadia (Thomas Kuhn, 1970)
3
