Recht
Deel 1: Enkele basisbeginselen uit het recht
1. Zijn regels noodzakelijk?
Om te kunnen samen leven maken we binnen elke vorm van samenleving (afspraken over trouw of ontrouw tussen
liefdespartners, huishoudelijke taken regels, bedtijd,..) maken mensen afspraken.
Regels zijn niet eeuwigdurend maar dynamisch, ze worden permanent opgesteld en bijgeschaafd in de samenleving.
De samenleving evolueert, er ontstaan nieuwe omgangsvormen,.. In een ideale situatie zou iedereen van een
samenleving de regels billijk en rechtvaardig moeten vinden, maar dat is in de realiteit niet zo.
In de loop van de 20e eeuw kwam er wereldwijd een consensus over een aantal fundamentele mensenrechten. Zo geldt
er een universeel, internationaal verbod op slavernij, genocide, foltering,...
● Ondanks alle landen van de wereld ondertussen de Universele Verklaring van de Rechten van de
Mens (UVRM) hebben ondertekend, betekent dit niet dat ze die rechten op dezelfde manier
interpreteren of toepassen. Voortdurend ontstaan meningsverschillen en zelfs conflicten over de
interpretatie van de regels
Regels op micro-, meso- én macroniveau beïnvloeden je handelen tov cliënten.
2. Het ontstaan en de ontwikkeling van recht
In het Nabije Oosten werd het schrift uitgevonden, waardoor heersers over staten regels schriftelijk vastlegden.
Van het Mesopotamische Rijk zijn er kleitabletten bewaard en werden wetten op steen gegraveerd. Een beroemd vb
hiervan is de zuil met het ‘wetboek’ van koning Hammoerabi. Dit wetboek regelde thema’s zoals slavernij, huwelijk,
misdaad en zelfs de koop-verkoop - gold “oog om oog, tand om tand”
Naast religie werd aangenomen dat het recht van goddelijke oorsprong was en dat ‘Gods wil, wet was’ maar in feite
waren het de farao’s, koningen,.. die hun onderdanen voorhielden dat zij hun macht van de goden ontvingen. Hierdoor
schreven zij voor hoe de onderdanen met elkaar moesten omgaan.
Naast religie en de door heersers aangenomen regels, zijn de meeste wetten in de loop van de geschiedenis ontstaan
door traditie :-) gewoonterecht, bestond uit ongeschreven regels die van generatie op generatie werd overgedragen.
Men ging doorheen de geschiedenis zoeken naar regels die ervoor zorgen dat het samenleven geordend kon verlopen.
Hierdoor maakten mensen onderling regels, die dan voor iedereen binnen dezelfde groep gold. Daaruit ontstonden
politieke, administratieve en gerechtelijke instellingen die als taak hadden de rechtsregels te formuleren, uit te voeren,
te handhaven en eventueel af te dwingen.
Hele sprong naar WOII; erna begrepen de groot mogendheden dat oorlogen tot catastrofe lijden zowel op humanitair,
economisch als op politiek vlak. Om te vermijden dat deze barbaarsheid weer plaatsvond, werd op internationaal
niveau samengekomen en ontstonden oa mensenrechten.
Recht is zowel dynamisch als complex, het is een weerspiegeling van wat leeft in de maatschappij en is dus ook steeds
onderhevig aan verandering.
● Door de complexiteit ervan spreken we soms over 'juridisering van de samenleving’ waarin het belang van
recht en regels steeds toeneemt
● Ook in onze sector is er sprake van juridisering, een toenemende regulering van maatschappelijke
verhoudingen
● N: abstractie gemaakt van concrete omstandigheden / V: rechtsbescherming en mogelijkheid tot
emancipatie voor cliënt in de zorg. Cliënt bevindt zich in ongelijke machtsverhouding en situatie
- Minderheden kregen hierdoor rechten (vrouwen, zwarten,..)
Verschil recht en godsdienst
Recht is van overheidswege opgelegd en niet vanuit goddelijke oorsprong. België kent een geseculariseerde
samenleving. Recht is neutraal, opgesteld door de overheid. Het Belgisch recht gaat uit van een scheiding tussen Kerk
en Staat. Deze scheiding is evenwel niet absoluut, zo is voorzien van de erkende erediensten door de overheid;
islamitische, orthodoxe, katholieke,...
Verhouding tussen recht en moraal
Rechtsnorm geldt voor alle burgers in een gelijkaardige situatie, terwijl de morele norm algemeenheid niet heeft als
kenmerk omdat de bron van de moraal de mens zelf is, terwijl de bron van recht de overheid is. De sanctie die de
rechtsnorm treft is duidelijk en geschreven in wetteksten, terwijl veel morele normen geen sanctie hebben.
In recht gaan we een consensus zoeken = wat meerderheid moreel vindt= ethisch pluralisme (abortus, euthanasie)
Een rechtsregel kan een burger verplichten tot wat hij immoreel vindt (belastingen betalen ter financiering van wapens)
3. Een definitie van het recht
, Recht
= Het recht is een geheel van bindende regels, opgesteld door de samenleving, waardoor de belangen van de
enkelingen die in de gemeenschap leven, geordend worden, door middel van sociale dwang.
Een geheel van bindende regels
Recht is een pakket bindende regels, dat pakket bestaat uit geschreven, ongeschreven, nationale en internationale
regels. Rechtsregels formuleren een verbod (diefstal, moord), een gebod (schade vergoeden,.) of laten een handeling toe
(schenking). Het gaat niet om suggesties of aanbevelingen, je moet ze volgen.
Verschil met religie en morele regels is dat rechtsregels afgedwongen kunnen worden.
Opgesteld door de samenleving
Rechtsregels worden opgesteld door mensen die binnen een bepaalde context samenleven door een systeem van vrije
verkiezingen waarin regels worden opgesteld door vertegenwoordigers van de samenleving.
De staat is de rechtsgemeenschap bij uitstek:
● Wetgevende macht: de Staat maakt nieuwe gedragsregels via wetgeving
● Uitvoerende macht: de Staat maakt de toepassing van de rechtsregels mogelijk dmv een regering en een
administratief apparaat
● Rechterlijke macht: de Staat past de rechtsregels toe in zijn rechtbanken voor de beslechting van geschillen
Niet alleen de Staat is verantwoordelijk voor de creatie van recht, ook andere rechtsgemeenschappen op Vlaams,
Waals, Brussels niveau en de lokale besturen (provincies, gemeenten,..)maken recht.
Burgers in België nemen deel aan het staatsbestuur en de creatie van recht via het kiesrecht laat burgers toe om te
stemmen. Er was een opkomstplicht, iedereen vanaf 18 jaar moet verplicht stemmen als voldoet aan de voorwaarden
Het kiesrecht kwam aanvankelijk van de rijke klassen, arbeiders hadden geen stemrecht en namen niet deel aan het
staatsbestuur. Het algemeen stemrecht voor de mannelijke bevolking werd dan ingevoerd; één man één stem. Dan
kwam het algemeen stemrecht voor vrouwen, die daarvoor uitgesloten werden van politieke participatie.
Onze staatsvorm is een democratie; in het parlement zetelen de vertegenwoordigers die wij hebben verkozen. Het
wetgevend orgaan heeft als opdracht rechtsregels te formuleren of die aan de gewijzigde omstandigheden aan te
passen. Het uitvoerend orgaan zal deze wetten erna gaan uitvoeren.
● Democratie komt uit het Grieks (= het volk heerst, neemt deel aan het staatsbestuur). Deze deelname is belangrijk
omdat de overheid ook de rechten en belangen van burgers beschermt. Onze rechtsregels ontlenen hun
gelding aan de wil van de maatschappij
Het doel en functies van het recht
Recht (droit, diritto, right) komt van het Latijnse directum. Directum verwijst naar ‘leiding’. Het begrip “recht” heeft te
maken met leiding geven aan. De achterliggende gedachte is dat het recht het samenleven van de mens met andere
mensen moet leiden.
Recht en rechtsregels zijn ontstaan omdat er nood is aan organisatie en orde in een complexe samenleving.Zowel jij als
ik hebben behoeftes en belangen die met elkaar kunnen conflicteren. Wanneer dit gebeurt dient er een evenwicht te
worden verzekerd tussen onze conflicterende belangen
● Indien er geen regels zouden bestaan, bestaat de kans dat er chaos, rebellie, anarchie of eigen willekeur zou
ontstaan en er sprake is van wanorde. Het recht moet de samenleving dus mogelijk maken.
Filosofen zoals Hobbes, Locke, Rousseau stelden dat als alle overheidsinstellingen zouden wegvallen, en mensen
zonder toezicht zouden komen te zitten, ze terechtkomen in hun ‘natuurtoestand’. Deze natuurtoestand wordt door
deze denkers als zeer gevaarlijk beschouwd, het zal leiden tot het nastreven van eigenbelang ten koste van elkaar en
dat dit zal leiden tot een oorlog van allen tegen allen
➢ De filosofen van het ‘maatschappelijk verdrag of sociaal contract’ stellen dat een samenleving enkel kan
worden tot stand gebracht door onderlinge afspraken, waarvan de collectieve beslissing om zich aan de regels
te onderwerpen van de overheid. Dit levert de legitimatie van de overheid op.
Naast een evenwicht garanderen, hebben mensen nood aan regels die duidelijk zijn en rechtszekerheid bieden. Burgers
willen weten welk gedrag er precies van hen verwacht wordt, willen dat deze regels worden vastgelegd, dat ze helder zijn, elkaar niet tegenspreken,
algemeen zijn van karakter en niet om de haverklap veranderen.
Het is noodzakelijk dat het recht aan bepaalde kwaliteitsvereisten voldoet. De rechtsregels moeten rechtszekerheid
bieden en moeten rechtvaardig en doeltreffend zijn.
Wij als individu maar ook als sociaal wezen hebben zowel rechten als plichten.
Afdwingbaarheid van het recht
Naast het wetgevend orgaan die de regels opstelt, formuleert of aanpast en de
uitvoerende macht die wetten en decreten ten uitvoer legt door allerhande
, Recht
uitvoeringsmaatregelen, staat de rechterlijke macht in voor de sanctionering van de overtredingen van de rechtsregel.
Vroeger werden conflicten eerst tussen de families van de dader en slachtoffers “opgelost”. Maar deze wraak leidde tot
wederwraak ondanks de eeuwenoude taliowet die “oog om oog, tand om tand” voorschreef en straffen toeliet maar
deze tegelijkertijd ook begrensde. Zo mocht de persoon bij wie één tand heeft uitgeslagen, zijn aanrander hoogstens hetzelfde aandoen,
maar moet hij verder diens gebit intact laten. De wraakneming gebeurde door de (familie van) het slachtoffer tegen de (de familie
van) de dader maar leidde dit tot buitenproportionele geweldescalaties waarbij slachtoffers vielen en uitmondde in
burgeroorlogen.
● In Middeleeuwen kwamen de feodale oversten (samenlevingssysteem) tussen als reactie op escalerend geweld,
het afdwingen van rechten en het sanctioneren gebeurde in die tijden nog steeds met geweld, foltering of
andere barbaarse handelingen.
➢ In een ‘geciviliseerde’ maatschappij zoals de onze zal de afdwinging van de regels gebeuren door enerzijds
het invoeren van bestraffende maatregelen en anderzijds het oprichten van een rechterlijke macht die deze
maatregelen kan opleggen. Dit is een essentieel element van het recht : de naleving van regels moet, om
effectief te zijn, kunnen afgedwongen worden. Het afdwingen kan bestaan uit een bevel om iets wel of niet uit te
voeren, of om schadevergoeding te betalen, of uit straffen bij misdrijven.
4. Indeling van het recht
Privaat en publiek recht
Nationale recht wordt in twee grote blokken gedeeld:
1. Het privaat recht: regelt de verhoudingen tussen de burgers onderling (huwelijk, eigendom, koop-verkoop,
aansprakelijkheid). Het privaatrecht gaat ervan uit dat burgers hun onderlinge verhoudingen in beginsel zelf
mogen regelen
○ Het omvat oa arbeidsrecht, burgerlijk recht, personen- en familierecht, handelsrecht, sociaal zekerheidsrecht
2. Het publiekrecht regelt:
● De verhouding tussen de burger en de overheid
● De interne organisatie van de overheid
● De verhouding tussen de onderscheiden overheden
● De verhouding tussen de staten op internationaal vlak
○ Het omvat oa: het grondwettelijk recht, het strafrecht, het strafprocesrecht
Publiekrecht vertrekt vanuit premisse dat de burger een inherent ondergeschikte positie inneemt tov overheid.
In sommige rechtstakken (arbeidsrecht) zitten zowel elementen van privaat-als publiekrecht.
Het onderscheid tussen het publieke en private vindt zijn oorsprong in de 19e eeuw; rol overheid was het instaan voor
interne en externe veiligheid en collectieve basisbehoefte gaandeweg kwam er een evolutie van dit nachtwakersstaat
naar een sociale verzorgingsstaat met meer taken.
Vroeger verwezenlijkte de overheid zonder veel kritiek of overleg en door het uitoefenen van haar macht het algemeen
belang. Nu wordt verwacht dat de overheid de burgers bij de besluitvorming betrekt. Dit doen ze door steeds meer in
besluitvormingsprocedures verplicht adviezen van deskundige instanties te betrekken, evenals de mogelijkheid tot
inspraak en participatie -) wederkerigheid van bestuursrecht
Nationaal en internationaal recht
● Het nationaal recht is het geheel rechtsregels dat de verhouding tussen burgers en tussen staat en burgers
regelt binnen de grenzen van een welbepaalde staat.
● Het internationale recht regelt de verhouding tussen naties onderling. Het bevat regels die de grenzen van
een staat overschrijden.
○ Internationaal publiekrecht regelt de wijze waarop staten onderling betrekkingen hebben met
elkaar en hoe zij hun afspraken vastleggen.
- Verdragen ivm klimaatopwarming, mensenrechten
○ Internationaal privaatrecht regelt welke rechter bevoegd is en welk (nationaal) recht van toepassing
is op geschillen tussen burgers met verschillende nationaliteiten of andere grensoverschrijdende
aspecten.
- je trouwt met iemand uit Spanje, krijgt daar een kind mee, welke nationaliteit krijgt die?
Binnen het internationaal recht geldt principe ‘de soevereiniteit’ - het recht van een land om binnen haar eigen
landsgrenzen macht uit te voeren. Wordt ook de hoogste macht van onafhankelijkheid genoemd.
