Orthopedagogiek
Deel 1: orthopedagogisch denken en kijken
1. Situering orthopedagogiek
De term ortho-ped-agogie-k
Ortho: staat voor het recht maken, duidt op de specifieke, als moeilijk of problematisch ervaren situaties en
contexten waarin we werken, waarbij de grens tussen gewoon’ en ‘specifiek of problematisch’ vanuit
verschillende invalshoeken bekeken kan worden en is nooit zeer scherp af te lijnen
Ped: verwijst naar kinderen en jeugdigen al is er geen leeftijdsgrens in de praktijk
a. Ortho-agogiek voor volwassen
Agogiek: verwijst naar het begeleiden, leiden naar (normatieve element= visie over wat wenselijk is om na streven, naar toe
te (bege)leiden)
K: verwijst naar de wetenschappelijke studie van de orthopedagogie,- onze bachelor orthopedagogie verwijst
naar de nadruk op de praktijk van het begeleiden vanuit orthopedagogische inzichten
Verhouding tussen pedagogiek en orthopedagogiek
● Pedagogiek: is de wetenschappelijke studie van het begeleiden van kinderen en jongeren
Algemene principes van kennis over opvoeding, geen specifieke problemen, Kleine dagelijkse problemen en vragen
○ Mijn baby huilt veel, is dit normaal en wat moet ik doen?
Tijdelijke problemen die vanzelf weer verdwijnen
○ Mijn moeder zegt dat ik mijn baby moet laten uithuilen, maar ik wil graag een manier vinden die beter aanvoelt
Met geduld tact, creativiteit en humor is begeleider in staat om zo’n omstandigheden het hoofd te bieden
Soms kan tijdelijke ondersteuning zoals preventieve gezinsondersteuning nodig zijn (of ook Brede Instap)
○ Brochures meegeven, tips, cursussen volgen
● Orthopedagogiek: de wetenschappelijke studie van het begeleiden van kinderen, jongeren en volwassen in
problematisch ervaren of specifieke begeleidingssituaties
b. Zeer specifieke noden of vastlopen van opvoeding
i. Kind met specifieke noden (Farouk)
ii. Ouders met specifieke tekorten in opvoeding (Roos)
iii. Maatschappelijke problemen
c. Problemen in opvoeding komen scherper naar voor
d. Weerstanden zijn hardnekkiger en mogelijkheden tot spontane verbetering zijn duidelijker
begrensd dan in de pedagogie
i. Het problematisch worden van opvoeding is een uitzondering in de pedagogie, is dit in de
orthopedagogiek een regel
➢ Orthopedagogiek is geen toevoeging of aanhangsel van de pedagogiek maar de uitdrukking van de
essentie van het pedagogische - orthopedagogische voegt iets toe aan het pedagogische - gaat niet
meer om opvoeden, maar ‘specifiek’ opvoeden.
e. Problematische staat centraal
Het doel en object van de orthopedagogiek
In de klassieke benadering
● Object
Stond de opvoeding van het ‘opvallende en afwijkende’ kind centraal en methodische hulpverlening aan dit kind
○ Deze hulpverlening gebeurde in gespecialiseerde omgeving buiten het gewone milieu van het kind
■ onder invloed van systeemdenken werd duidelijk dat een persoon beter begrepen kan
worden wanneer er rekening wordt gehouden met de hele context
Orthopedagogen specialiseerden zich in de bestrijding van misdragingen van kinderen, “de moeilijke opvoedbare”
kinderen en de opvang van ‘verwaarloosde’ kinderen, ‘wezen’, ‘vondelingen’ en ‘jonge boefjes’.
○ Professionele aandacht ging vooral naar een classificatie; de ordening en naamgeving van de
verschillende soorten handicaps en stoornissen van kinderen en naar verantwoorde methodieken
om gevolgen van de stoornis zo klein mogelijk te maken
● Doel
Ontwikkeling van kind optimaliseren
In de moderne benadering
Object
● Focus verschoof van moeilijk opvoedbaar kind naar gezin in problematische opvoedingssituatie (POS)
● Opvoeders en kind
● ‘handicap’ is interactief concept
, Orthopedagogiek
Doel
● Opvoeding optimaliseren
Definitie orthopedagogiek (W. Ter Horst): De orthopedagogiek is de menselijke planwetenschap die als veld van actie
het opvoedingsgebeuren heeft, dat zodanig leed met zich meebrengt dat men niet meent verder te kunnen. Deze,
door de betrokkenen als nagenoeg perspectiefloos ervaren opvoedingssituatie, waarin men zonder deskundige hulp van
buitenaf niet in slaagt het geheel te veranderen dat het weer perspectiefbiedend wordt, noemen we de problematische
opvoedingssituatie (POS)
● Hedendaags vertrekken we uit een sociaal-ecologische visie en beschouwen een POS als een moeizame
afstemming tussen de pedagogische vraag en aanbod, waardoor gewenste opvoedingsdoelen niet of moeilijk
bereikt worden. Door verschillende factoren;
○ Ouders,leerkrachten of begeleiders die er niet in slagen pedagogische vraag van persoon te lezen.
○ Mislopen in het bedenken of uitvoeren van nodige of gevraagde specifieke pedagogisch aanbod
○ Kinderen met specifieke noden
○ Ouders met specifieke tekorten in opvoeding
■ Zoals Kinderen van Ouders met een Psychisch Problematiek (KOPP), of kinderen in
situaties van IFG- IntraFamiliaal Geweld
○ Maatschappelijke problemen
■ Kinderen in een gezin op de vlucht of kinderen die opgroeien in kansarmoede
SAMENVATTEND
Kunnen we het Moderne object vd orthopedagogiek bepalen als: het opvoeden of begeleiden van in de problematische,
vastgelopen of specifieke opvoedings- of begeleidingssituatie. = Problematische OpvoedingsSituatie
Doel: situatie, handelen en afstemming van aanbod op vraag weer vlot krijgen en kwaliteit van leven van betrokkenen
te optimaliseren + sociale inclusie bevorderen
Middelen
1. Door een aanpassing van de opvoedingsfactoren op microniveau, in de opvoedingssituatie zelf
2. Samenwerking met andere betrokkenen en disciplines op mesoniveau
Evolutie van de term POS in de hulpverlening
Problematische opvoedingssituatie: Een toestand waarin de fysieke integriteit, de affectieve, morele, intellectuele of
sociale ontplooiingskansen van minderjarigen in het gedrang komen, door bijzondere gebeurtenissen, door relationele
conflicten of door de omstandigheden waarin zij leven. - gebruikt in decreten Bijzondere Jeugdbijstand
Bijzondere Jeugdbijstand
● Taak: organiseren van preventie en hulpverlening voor kinderen en jongeren in problematische
opvoedingssituaties.
● Twee doelgroepen: Minderjarigen in een POS EN minderjarigen die een als Misdrijf Omschreven Feit (MOF)
hebben gepleegd
Door invoering van de Integrale Jeugdhulpverlening werd de terminologie veranderd
● POS werd VOS (Verontrustende OpvoedingsSituatie); alle professionals alert te maken voor signalen van
verontrusting bij misbruik, mishandeling, verwaarlozing,.. en eigen verantwoordelijkheid hierin nemen
○ Def: Situatie waarin verontrust is dat de ontwikkelingskansen van een minderjarige bedreigd zijn of
dat de (psychische, fysieke of seksuele) integriteit van de minderjarige aangetast is
● En PLS (Problematische LeefSituatie); voor problemen buiten thuisopvoeding zoals hardnekkig spijbelen
Sinds het decreet jeugddelinquentierecht werd de term MOF vervangen door jeugddelict.
● Onder veel ernstige jeugddelicten schuilt een VOS
Evolutie van de term handicap
Term is meermaals aangepast (gehandicapten, (minder)invaliden) door het steeds veranderende mensbeeld, gevoeligheden
ivm termen , respect voor de eigenheid van de doelgroep maar ook maatschappelijke structuren/verhoudingen.
1. Mensbeelden, tendensen en visies
4 mensbeelden door Wuyts; herkennen in huidige tendensen. Mensen die zwakker of anders zijn
● Worden ontmenselijkt en gezien als barbaren, de anderen die geen bestaansrecht hebben.
● Worden gezien als ongelukkigen en zondaars, sukkelaars, lijdende mensen en dus barmhartigheid en
liefdadigheid nodig hebben. Van hen wordt veel dankbaarheid verwacht.Afhankelijk van goodwill.
, Orthopedagogiek
● Worden gezien als zieken, patiënten, de gestoorde; nadruk op medische zorg. Bedoeling is genezen van
persoon of ervoor zorgen dat die zich aanpast of zijn gedrag verbetert, voldoet aan de eisen van de omgeving.
● Worden in de 1ste plaats gezien als mensen, die anders zijn, maar toch mee mogen doen. Als we willen dat ze
zo normaal mogelijk functioneren bieden we best zo normaal mogelijke leefomstandigheden aan in
voorzieningen of door integratie in de samenleving.
● Worden in de meest recente visies in 1ste plaats gezien als gelijkwaardige burgers, met recht om zelf vorm te
geven aan het leven.
➢ Meest recente sociale visie op handicap is het de gezamenlijke verantwoordelijkheid van de samenleving om
de omgeving zodanig te veranderen dat mensen met stoornissen en beperkingen op alle domeinen van het
sociale leven optimaal kunnen participeren.
2. Internationale Classificatie van Functioneren ICF
Hedendaagse orthopedagogische visie op handicap; een handicap wordt niet beschouwd als een eigenschap van een
persoon, maar als de uitkomst van de interactie tussen kenmerken van het individu en de kenmerken van de omgeving
en de gewoontes en sociale verwachtingen, zoals de verwachte sociale rollen voor een persoon.
➢ Deze kijk op stoornis, beperking en handicap is ook te vinden in internationale indelingen zoals die
vd International Classification of Functioning, Disability and Health model of ICF-model van de
wereldgezondheidsorganisatie
Begrippenkader om functioneren en problemen in het functioneren van alle mensen te beschrijven plus de factoren die
het beïnvloeden. Welke activiteiten zijn nog mogelijk? Hoe kunnen we door met externe en persoonlijke factoren te
werken de participatie bevorderen? - ICF-model
Stoornis, beperking, participatieproblemen:Bij problemen in het functioneren verwijst de term
‘functioneringsproblemen’ naar stoornissen, beperkingen en participatieproblemen.
○ Stoornissen zijn enerzijds afwijkingen in functies of verlies van functies, de fysiologische en mentale
eigenschappen van de mens. Anderzijds ook afwijkingen in anatomische eigenschappen, dus positie,
aanwezigheid, vorm en continuïteit van onderdelen van het menselijk lichaam.
○ Beperkingen zijn moeilijkheden die iemand heeft met het uitvoeren van activiteiten, aspecten van het
menselijk handelen. (niet zelf kunnen zitten op stoel, niet goed beslissingen kunnen nemen,..)
○ Participatieproblemen zijn problemen die iemand heeft met het deelnemen aan het maatschappelijk leven
(zoals niet gebruik te kunnen maken van het openbaar vervoer door ontoegankelijkheid,..)
3. De definitie van handicap volgens het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap (VAPH)
Handicap: Elk langdurig en belangrijk participatieprobleem van een persoon dat te wijten is aan het
samenspel tussen functiestoornissen van mentale, psychische, lichamelijke of zintuiglijke aard, beperkingen
bij het uitvoeren van activiteiten en persoonlijke en externe factoren.
● De sector ‘gehandicaptenzorg’ wordt geleid door het VAPH zij leggen ook de criteria vast voor de
beslissing wie er in Vlaanderen recht heeft op ondersteuning door de overheid voor een handicap
ICF vs VAPH
● In het ICF-kader worden de aspecten stoornis, beperking en participatieprobleem als een wisselwerking
gezien, waarbij bv participatieproblemen worden beschreven als zonder sprake van stoornissen of
beperkingen
○ HIV-positief persoon of een herstelde ex-psychiatrisch patiënt die gediscrimineerd wordt?
● Bij het VAPH, is er enkel sprake van een handicap als duidelijk is dat de participatieproblemen ‘te wijten’ zijn
aan stoornissen en beperkingen en persoonlijke en externe factoren. Als omgevingsfactoren de enige of
overheersende oorzaak van participatieproblemen zijn, behoort deze persoon niet tot de doelgroep van het
VAPH.
Bijkomende criteria van het VAPH
● De impact van de stoornis op de maatschappelijke participatie want handicap wordt gezien als
participatieprobleem
● Langdurige en belangrijke beperkingen en participatieproblemen; die niet met therapie kunnen beteren
● Aanvrager moet jonger zijn dan 65 jaar op moment van eerste aanvraag
● Moet verblijven of wonen in Vlaanderen of Brussels Hoofdstedelijk Gewest
, Orthopedagogiek
4. Veelzijdige kijk op beperking en handicap in Disability studies
Disability studies is een interdisciplinair vakgebied waarin de betekenis, aard en gevolgen van beperkingen bestudeerd
worden.
Men kijkt vanuit sociologisch, juridisch, cultureel, geschiedkundig en economisch perspectief naar disability/leven met
een functiebeperking.
Able-isme of validisme is een soort onbewuste valide blindheid vanuit mensen zonder beperking. Van daaruit ontstaat
uitsluiting, stigmatisering,..
Visie en stem van personen met een beperking en hun omgeving zijn erg belangrijk binnen Disability Studies in het
bedenken en formuleren van mogelijke, orthopedagogische acties. ‘Nothing about us without us”
De mensenrechten staan centraal in Disability Studies
Disability studies wil de negatieve punten uit het leven van mensen met een beperking niet ontkennen, maar het wil
naast het medisch bewustzijn de veerkracht en eigenheid van mensen op een positieve manier aan bod laten komen.-
balans draaglast en draagkracht
Disability studies heeft nood aan een intersectionele opstelling om de volledige meerlagige identiteiten van personen
in kaart te brengen.
Beperking - Handicap
● Hebben verschillende betekenis
○ Handicap is meer specifiek; iedere persoon met een handicap heeft één of meerdere beperkingen,
maar niet iedereen met een beperking heeft een handicap of participatieprobleem.
Algemene en bijzondere orthopedagogiek
Bijzondere orthopedagogiek
● Richt zich op probleemspecifieke theorievorming en concreet op diverse doelgroepen en werkterreinen, de
specifieke zorgvragen per doelgroep (mensen met verstandelijke beperking, met dementie, emotionele problemen) en deze
theorieën zijn telkens geldig voor hun specifiek werkdomein en niet zozeer voor alle bijzondere of specifieke
begeleiding.
Algemene orthopedagogiek
● Algemene theorieën geformuleerd over doel van de orthopedagogiek, soort basistheorie, begeleiding
veranderen door specifieke inzet opvoedingsmiddelen
Metatheorie orthopedagogiek
● Hoe de orthopedagogiek wetenschappelijk te werk kan gaan, wat verantwoorde kennisverzameling is
2. Klassieke stromingen in de orthopedagogiek
→Ontwikkeling van de orthopedagogiek. De stromingen gaan niet over bepaalde problematieken of doelgroepen, maar
over de manier waarop we ernaar kijken
1. Geesteswetenschappelijke stroming
KERNBEGRIPPEN
● Orthopedagogiek als handelingswetenschap
● De mens als uniek verhaal
○ SYNM. Wijsgerig-antropologische/personalistische stroming legt klemtoon op uniciteit en
individualiteit van personen
● Praktische inzet van kennis: betekenissen begrijpen, beschrijven, interpreteren om praktisch te kunnen
handelen
● Hermeneutisch onderzoek (= Alles wat je observeert ga je goed interpreten, over reflecteren- zien wat deze
pers u wilt zeggen, via stappen het menselijk handelen interpreteren)
OMSCHRIJVING
Deze stroming is gekleurd door de filosofie van de menselijke ontmoeting; het gaat het om een holistische visie, de
mens wordt beschouwd als één geheel, een holon, opgebouwd uit verschillende aspecten, zoals vaardigheden,
emoties, denken,.. en steeds in wisselwerking met zijn leefsituatie.
Het ‘verstehend’, begrijpend kunnen invoelen in de wereld van ‘de ander’ vraagt openheid, empathie en intuïtie vn
grondhouding van de HV. Je leert de mens maar echt kennen door hem te ontmoeten van persoon tot persoon.
De orthopedagogiek is volgens deze stroming in de eerste plaats een handelingswetenschap en de uitgangspunten
zijn steeds de praktijk, het handelen in de dagelijkse werkelijkheid en het ‘verhaal’ van de cliënt. Wijze waarop cliënt de
wereld, de werkelijkheid en het verleden beleeft staat centraal.
