HISTORISCHE PERIODES
ALGEMENE INLEIDING HISTORISCHE ARCHEOLOGIE
1: OMSCHRIJVING HISTORISCHE ARCHEOLOGIE (EUROPA)
• ≠ ‘Historical Archaeology’ (vanaf 1492)
• Periodes waarover ook meer dan materiële bronnen bestaan
• Doel:
o Historische reconstructie a.d.h.v. archeologische en historische bronnen
(evenwaardig en complementair + multidisciplinair)
2: PERIODISERING
• Romeinse periode
• Middeleeuwen en post – middeleeuwen
3: BRONNEN EN METHODEN
• Algemene methodiek
o Vlak– en stadsopgraving, muurwerk-archeologisch onderzoek, studie arte – en ecofacten
• Specifieke methodiek
o Materieel: bodemsporen, structuren in steen/hout, gebouwen, (an)organische resten,…
o Geschreven: rekening, brieven,…
o Figuratief: kaarten, schilderijen, muurschilderingen,…
o Fotografisch: luchtfoto’s,…
o Taalbronnen: legenden,…
• Schaarste tekstbronnen
o Schaarste tekstbronnen: Romeinse, Frankische, Merovingische; Karolingische periodes
▪ Besproken thema’s: bestuur, economie en bezit
▪ Niet – besproken thema’s: dagelijks leven, materiële cultuur en de armen
o Toename tekstbronnen: volle middeleeuwen
, HISTORISCHE PERIODES
HOOFDSTUK 1: ROMEINSE PERIODE
LES 1: ONDERZOEK EN METHODIEK I/D PROVINCIAAL – ROMEINSE ARCHEOLOGIE
1: INLEIDING
• Provinciaal – Romeinse archeologie: focus provincies van Rome in NW – Europa
2: GESCHIEDENIS VAN HET ONDERZOEK
• Renaissance en humanisme
o Kaarten van Nederlanden
o Schilderijen met verwijzingen naar Romeinse periode (vb. Romeinse munt)
• Begin 19de eeuw (antiquarische periode)
o Focus museumwaardige artefacten
• Midden 19de eeuw
o Interesse nationaal verleden
o Focus historische bronnen, minder op archeologie
• 2de helft 19de eeuw
o Opkomst lokale historische en archeologische kringen
o Publiceren in tijdschriften
• Late 19de eeuw
o Ontstaan overzichtswerken (status quaestionis en bibliografie)
o Artefacten tentoongesteld (in Brussel)
• 20ste eeuw
o Ontstaan overzichtswerken (prof. De Maeyer, de Weerd)
o Ontstaan nationale opgravingsdiensten na WO
o Ontstaan universitaire en stedelijke opgravingsdiensten
• 20ste – 21ste eeuw
o Voor 1990: gepland onderzoek en noodarcheologie
o Na 1990: Conventie van Malta (nieuw decreet 2016/2018)
▪ Grootschalig onderzoek, datawinst, nieuwe inzichten, private bedrijven,…
,3: BRONNEN VOOR DE ROMEINSE PERIODE
3.1.: GESCHREVEN EN FIGURATIEVE BRONNEN
3.1.1. ANTIEKE AUTEURS
• Contemporain (eigentijds), schrijven op afstand, Romeins perspectief
• Vb.: Polybius, Caesar, Augustus, Tacitus, Plinius, Cassius Dio,…
3.1.2. ANTIEKE KAARTEN
• Tabula Peutingeriana
o Romeinse reiskaart van Portugal tot India (uitdrukking: milia passum en leugae)
• Itinerarium Antonini Augusti
o Militaire kaart
3.1.3. ANDERE
• Notitia Dignitatum
o Document met opsomming burgerlijke en militaire functies Romeinse Rijk
3.2. TEKSTBRONNEN IN ARCHEOLOGISCHE CONTEXT
3.2.1. PAPYRI
• Zeldzaam
• Egypte en Herculaneum
• Informatie, rekeningen, akten,…
3.2.2. SCHRIJFTABLETJES
• Over elkaar schrijven mogelijk → studie moeilijker
• Vindolanda (fort Muur van Hadrianus): goede bewaring door vochtige omgeving
3.2.3. DIPLOMA MILITARE
• Militair diploma uitgereikt na 25 jaar dienst
3.2.4. EPIGRAFIE
• Vb.: bouwinscripties, altaarstenen, mijlpalen, grafstenen, monumenten, numismatiek, objecten
3.2.5. PUBLIEKE MONUMENTEN
• Vb.: Zuil van Trajanus, Zuil van Marcus Aurelius,…
3.2.6. NUMISMATIEK
• Munten (keizer, naam, data, goden, overwinningen,…)
, 3.2.7. ANDERE
• Gestempelde voorwerpen
o Vb.: ceramisch bouwmateriaal, terra sigillata, amfoor – oren,…
• Post cocturam – graffito: ingekraste inscriptie na bakken
• Ante cocturam – graffito: ingekraste inscriptie voor bakken
• Ostraca: teksten op scherven aardewerk
3.3. ARCHEOLOGISCHE BRONNEN
3.3.1. PROSPECTIEGEGEVENS
• Niet – intrusieve prospectie
o Luchtfotografie (d.a. cropmarks)
o Lidar (gedetailleerde lasertopografische reliëfopnamen)
o Veldprospectie
o Geofysisch onderzoek (d.a. magnetometer)
• Intrusieve prospectie
o Boringen
o Proefsleuven (met kijkvenster)
3.3.2. OPGRAVINGEN
• Bodemsporen en steen-/houtsporen
o Vb.: gracht, aardeweg, houten weg, paal(gaten), kuilen, waterput, bekisting,…
• Stenen structuren
o Vb.: fundering, muur – en wandschildering, mozaïek, beschoeiing paal, wegen, bekisting
waterput,…
• Gebakken klei structuren
o Vb.: ovens, haarden,…
• Graven (inhumatie en crematie)
o Vb.: brandrestengraven, urnegraf,
• (An)organische vondsten
o Vb.: bijl, munt, glas, dakpan, aardewerk, kralen, ivoor, leder,…
4: DATERINGSMETHODEN ROMEINSE PERIODE
4.1. TYPE – SITES
• Typische nederzettingen voor bepaalde periode (vb. Romeins legerkamp met materiële resten)
4.2. MUNTDATERING
• Keizer op munt behoort tot bepaalde periode (vb. Augustus verschijnt vanaf 1ste eeuw v.C.)
4.3. STRATIGRAFIE
• Datering a.d.h.v. (meestal verticale) lagen in ondergrond
