Impens Cora
PROEFDIERKUNDE
1 Introductie
1.1 Definities
PROEFDIERKUNDE
Multidisciplinaire wetenschap die zich bezighoudt met het welzijn en het verzorgen van dieren die in
wetenschappelijk onderzoek worden gebruikt in brede zin.
Bv. ethiek, biologie, management, genetica, microbiologie, ziektepreventie & behandeling, anesthesie…
PROEFDIEREN
Een proefdier is een dier dat gebruikt wordt bij of gefokt is voor dierproeven.
• Het dier leeft (m.a.w. geen slachtmateriaal)
• Behoort tot de gewervelde diersoorten (zoogdieren, vogels, vissen, reptielen, amfibieën) of inktvissen
• Inclusief ongeboren dieren (embryo’s & foetussen na 2/3 dracht) en vislarven (ouder dan 5 dagen)
DIERPROEVEN
Handelingen voor experimentele of onderwijskundige doeleinden ‘die waarschijnlijk evenveel, of meer, pijn,
lijden, angst of blijvende schade berokkenen als het inbrengen van een naald volgens goed diergeneeskundig
vakmanschap.
Een proef op een levend gewerveld dier of een inktvis, waardoor pijn, lijden, ongrief of blijvend letsel aan het
dier kan worden berokkend.
ONGRIEF
Ongemak, pijn, stress, alleen-zijn en ziekte dat een proefdier kan ervaren tijdens een dierproef of tijdens zijn
verblijf in een labo-omgeving, worden meer en meer door de esthetische commissie als ongrief beschouwd.
• Gemeten op schaal 1 – 6
o Mild: farmacologische studie waarbij een éénmalige dosis v/e potentieel nieuw geneesmiddel wordt
gegeven, gevolgd door een beperkt aantal bloedafnames of het nemen v/e röntgenfoto onder verdoving
o Matig: chirurgie onder algemene verdoving, meerdere bloedafnames, langdurig mild ongrief
o Ernstig: testen v/e nieuwe behandeling v/e agressieve prostaatkanker met uitzaaiingen
o Terminaal: wanneer alle procedures, zoals optimalisatie transplantatietechniek of het uittesten v/e
prototype v/e hartpomp, volledig onder algemene verdoving worden uitgevoerd en het dier nadien wordt
geëuthanaseerd
• Grootste deel van de proefdieren ondervindt gering tot matig ongrief
• Onderzoekers zijn verplicht om ongrief zoveel mogelijk tegen te gaan
1.2 Functies
• Elementaire verzorging
o Schoonmaken en ontsmetten lokalen, kooien, containers
o Verstrekken van strooisel, water en voeder aan dieren
o Vervoer van dieren
o Manipuleren van dieren bij uitvoeren van taken
• Bijzondere verzorging
o Routinematig verstrekken v/d nodige zorgen inzake dierenwelzijn aan alle proefdieren
(incl. post-operatieve zorgen)
o Gepaste voorbereiding (manipulatie, immobilisatie) van dieren op dierproeven
o Controle op een optimale omgeving v/d dieren
o Bekwame bijstand bij euthanasie van alle soorten proefdieren
Noot
Personen die actief meewerken aan op dieren uitgevoerde proeven moeten een opleiding met toetsing van de kennis hebben
gevolgd die ten minste 40 uren studie moet omvatten (FELASA cat. B).
Proefleiders moeten een opleiding met toetsing van de kennis hebben gevolgd die ten minste 80 uren studie moet
omvatten.
2|P a g i n a
, Impens Cora
2 Geschiedenis van dierproeven
KLASSIEKE OUDHEID (4E EEUW V .C. – 3E EEUW V .C.)
• Proeven Dissecties en vivisecties
• Kennis Fundamentele kennis van anatomie, fysiologie en pathologie
• Visie Geen moreel bezwaar – de mens staat dichter bij de goden in de scala naturae
• Kritiek - Experimenten zijn nutteloos doordat pijn en dood de normale conditie v/h
lichaam verstoort
- Kritiek op de theoretische interpretatie v/d resultaten
MIDDELEEUWEN (4E EEUW N .C. – 1300 N .C.)
• Proeven Weinig tot geen
• Kennis Geloof en bijgeloof als oorzaak en oplossing voor ziekte
• Visie Geen moreel bezwaar – dieren zijn geschapen om de mens te dienen
• Kritiek Het geloof staat centraal, geen interesse in wetenschappelijk onderzoek
RENAISSANCE EN DE VERLICHTING (1300-1800)
• Proeven Dissecties en vivisecties
• Kennis Fundamentele kennis van anatomie, fysiologie en pathologie
• Visie - Dieren zijn geschapen om de mens te dienen
- Dieren ~ machines Descartes (1596 – 1950)
- Nut voor de mens > dierenleed (utilitarisme)
• Kritiek - Katholieke kerk vs. wetenschap
- Wreedheid tegen dieren → wreedheid tegen mensen Kant (1724 – 1804)
- Niet nuttig voor medische kennis
Noot
Robert Doyle’s experiment – Experiment with the Air Pump
Opkomst moraliteit rond dierproeven
• Voltaire
• Rousseau (natural right)
• Bentham (bewustzijn)
“The question is not, ‘Can they reason?’, nor ‘Can they talk?’, but ‘Can they suffer?’”
MODERNE TIJD (1800 – 2000)
• Proeven Dissecties en vivisecties en vele andere
• Kennis Fundamentele kennis van anatomie, fysiologie en pathologie
+ praktisch geneeskundig onderzoek
• Visie - Sterk opkomende antivivisectiebeweging
Darwins ‘Origin of species’ (1859)
Cruelty to Animals Act (1876)
Andere wetten volgen..
- Opkomst anesthesie
Geen dierproeven → geen lijden
- Noodzaak voor medische revolutie (vaccins, GM-test)
Louis Pasteur (1822 – 1895): Human endpoints
Wet verplicht dierproeven bij de ontwikkeling van farmaceutica
- Humane experimenten
R, R, R – Russell en Burch (1959)
Opname van 3 principe in verschillende wetgeving
Oprichting FELASA (1978)
‘Convention fort he Protection of Vertebrate Animals used for Experimental and
Other Scientific Purposes’ (1986)
• Kritiek Ontstaan van dierethiek met verschillende visies
→ kritiek op het gebruik van huisdieren stijgt
3|P a g i n a
, Impens Cora
H EDENDAAGSE TIJD (2000 - …)
• Proeven Dissecties, (vivisecties) en vele andere
• Kennis Fundamentele kennis van anatomie, fysiologie en pathologie
+ praktisch onderzoek in verschillende disciplines
• Visie Inzetten op:
- 3R-principe → 4V’s
- Transparantie over dierproeven
- Dierenwelzijn
• Kritiek Is een volledige vervanging van dierproeven mogelijk ?
3 Principe van de 4V’s
3.1 Historiek
• “The principles of Humane Experimental Technique” – Russell and Burch (1959)
• Replacement, reduction, refinement + responsibility/rehabilitation
Bij wetgeving verplicht principe van de 4V’s toe te passen
Reduction – verminderen
Evenveel informatie wordt verkregen met minder dieren, of meer informatie met hetzelfde aantal dieren.
• Dezelfde proefdieren voor meerdere studies
• Gecoördineerde, internationale samenwerkingen verhinderen ‘dubbel werk’
• Verschillende gegevens van 1 dier verzamelen door innovatieve technieken
Refinement – verfijnen
Zorgen dat het dierenleed zo veel mogelijk wordt beperkt en dat het dierenwelzijn maximaal ondersteund.
• Experimentoptimalisatie voor minimale pijn, lijden, ongemak of blijvend letsel
• Pijnbestrijding (analgesie, anesthesie)
• Optimale huisvesting en verzorging
• Humane eindpunten
Replacement – vervangen
Gebruik van alternatieve methodes i.p.v. dierproeven om dezelfde informatie te verkrijgen.
• In vitro / in vivo / ex vivo
• Innovatieve modellen en technieken
• In silico computermodellen (AI)
• Gemeenschappelijke databases
Bij wetgeving enkele zaken verboden, aangezien pro’s niet opwegen tegen de contra’s
(bv. geen cosmetische ingrepen meer, productie monoklonale AL via ascitesmethode, gebruik van mensapen…)
• Non-animal methods (NAM’s) moeten worden gevalideerd
o Valideren van een alternatief = langdurig en kostelijk proces
→ reproduceerbaarheid & voorspelbaarheid
• EU Reference Laboratory for alternatives to animal testing (EURL ECVAM)
o Onderzoek & ontwikkeling, ondersteunen door samenwerking met EU- en internationale
onderzoeksinitiatieven
o Verspreiding van informatie en delen van kennis
Responsability – verantwoordelijkheid
Alle betrokkenen – zowel onderzoekers als instituten – dient zijn verantwoordelijkheid op te nemen om het
welzijn van proefdieren te maximaliseren en potentieel leed tot een minimum te herleiden.
• Opleiding
• Verantwoording van de proef, aantal dieren, ongrief, mitigerende maatregelen .. aan ethische commissie
voorafgaan aan experiment
4|P a g i n a
